Bánh đá vùng cao

Bánh đá, một cái tên nghe lạ lẫm, thậm chí “cứng nhắc” như chính địa danh Cao nguyên đá. Thế nhưng, món ăn dân dã này lại chứa đựng tinh hoa văn hóa, sự cần cù và sáng tạo của đồng bào dân tộc Dao, Nùng nơi rẻo cao.

Bánh đá được tạo màu từ các loại cây rừng.

Bánh đá, hay còn được gọi là bánh Lơ khoải, có nguồn gốc sâu xa từ nhu cầu dự trữ lương thực truyền thống của người dân vùng cao. Thuở xưa, khi vùng núi chưa có điện và tủ lạnh, việc bảo quản thực phẩm qua những mùa đông dài, khan hiếm là một bài toán lớn. Người dân đã tìm ra một giải pháp độc đáo: biến những hạt gạo nếp nương thơm dẻo thành những “viên đá” cứng cáp để tích trữ. Cái tên “bánh đá” cũng xuất phát từ đặc tính này: sau khi làm xong và để nguội, bánh cứng lại như đá, thậm chí khi gõ vào nhau có thể phát ra âm thanh.

Quá trình chế biến bánh đá tuy sử dụng nguyên liệu dân dã nhưng lại vô cùng công phu và tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo và tuân thủ theo những công đoạn truyền thống. Nguyên liệu cốt lõi là những hạt gạo nếp nương (hoặc gạo tẻ) được trồng trên các thửa ruộng bậc thang, mang hương vị dẻo thơm đặc trưng của núi rừng. Gạo được chọn lọc kỹ lưỡng, sau khi ngâm nước khoảng 4 - 5 tiếng sẽ được xay thành bột. Để chiếc bánh không chỉ ngon mà còn bắt mắt, đồng bào đã khéo léo sử dụng các loại lá, hoa tự nhiên có sẵn như lá cẩm, hoa đậu biếc, nghệ, gấc để tạo nên các màu sắc xanh, tím, vàng, đỏ rực rỡ. Công đoạn quan trọng nhất chính là giã và nặn bánh. Bột gạo sau khi đồ (hấp) chín sẽ được vớt ra, giã nhuyễn và nhào nặn bằng tay thật nhanh khi bột còn nóng, để đảm bảo độ dẻo quánh. Bột được nặn thành những khối hình trụ thuôn dài, to như viên gạch (khoảng 10 - 15 cm đường kính, nặng khoảng 1kg/chiếc). Thao tác nặn phải dứt khoát, nhanh chóng để tránh bột nguội và vón cục. Sau khi nặn, bánh được để nguội hẳn, sau đó mới tiến hành bảo quản.

Bánh đá khi mua về phải qua chế biến mới có thể thưởng thức, và sự đa dạng trong cách chế biến đã biến món lương thực dự trữ này thành một đặc sản hấp dẫn. Bánh thường được cắt thành lát mỏng hoặc thái sợi trước khi chế biến. Cách ăn phổ biến và được yêu thích nhất là chiên giòn hoặc nướng trên bếp than hồng. Khi chiên, bánh nở phồng, bên ngoài giòn rụm, bên trong vẫn giữ được độ dẻo dai, thơm bùi vị gạo. Món này thường được chấm với mật ong rừng ngọt thơm hay sữa đặc béo ngậy. Ngoài ra, bánh đá thái sợi còn được dùng để nhúng lẩu, thay thế bún hoặc mì, mang lại cảm giác mới lạ, độc đáo. Một biến tấu ngọt ngào khác là nấu chè Thắng Dền - cắt bánh thành viên nhỏ, luộc mềm rồi nấu với nước đường gừng ấm nóng, rắc thêm đậu phộng rang giòn.

Ngày nay, bánh đá đã được hút chân không, đóng gói cẩn thận và bày bán rộng rãi như một món quà đặc sản. Phương pháp bảo quản hiện đại trong ngăn mát hoặc ngăn đá tủ lạnh giúp du khách dễ dàng mang món ăn này về xuôi. Với mức giá dao động từ 50.000 - 100.000 đồng/kg, bánh đá không chỉ mang đến hương vị độc đáo của vùng cao mà còn là món quà ý nghĩa, gửi gắm tình cảm và nét văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số.

Hoàng Anh