Tiếng thơ vượt thời gian

Kỷ niệm 260 năm Ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765 - 2025) là dịp để hậu thế thành kính tưởng nhớ và tôn vinh một danh nhân văn hóa kiệt xuất của dân tộc Việt Nam và nhân loại. 

Cuộc đời nhiều biến động

Nguyễn Du, tên chữ Tố Như, hiệu Thanh Hiên, sinh năm 1765 tại phường Bích Câu - Thăng Long, trong một gia đình đại quý tộc nổi tiếng về truyền thống khoa bảng và văn chương. Cha ông là Nguyễn Nghiễm, đỗ Nhị giáp tiến sĩ, từng giữ chức Đại tư đồ triều Lê; mẹ là bà Trần Thị Tần, xuất thân trong một gia đình nho học. Được sinh ra trong điều kiện đủ đầy, song cuộc đời Nguyễn Du sớm phủ bóng những mất mát lớn lao khi ông mồ côi cả cha lẫn mẹ từ thuở thiếu thời.

Khu lưu niệm Nguyễn Du ở Hà Tĩnh.

Lớn lên trong bối cảnh lịch sử đầy biến động của cuối Lê - Trịnh, phong trào Tây Sơn và buổi đầu triều Nguyễn, Nguyễn Du nhiều lần phải trải qua cảnh lưu lạc, sống giữa những đảo điên của thời cuộc. Chính những thăng trầm ấy đã hun đúc nên một tâm hồn nhạy cảm, giàu trắc ẩn, luôn day dứt trước nỗi đau của con người và thân phận nhân sinh.

Dưới triều Nguyễn, Nguyễn Du từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện, Tri phủ, Cai bạ, Đại học sĩ, Chánh sứ đi sứ Trung Quốc. Con đường quan lộ tưởng như hanh thông, nhưng trong sâu thẳm, ông luôn cảm thấy lạc lõng giữa chốn quan trường, nhiều lần xin cáo quan về quê. Ẩn sau dáng vẻ của một vị quan là tâm thế cô độc của một trí thức lớn, mang trong mình nỗi ưu tư sâu sắc về vận nước, về con người và lẽ đời.

Năm 1820, khi được cử làm Chánh sứ sang Trung Quốc lần thứ hai, Nguyễn Du qua đời tại kinh thành Huế, hưởng thọ 55 tuổi. Cuộc đời ông khép lại, nhưng một sự nghiệp văn chương lớn lao bắt đầu bước vào hành trình sống mãi cùng dân tộc.

Truyện Kiều kiệt tác của chủ nghĩa nhân đạo

Nguyễn Du để lại cho hậu thế một di sản văn học phong phú với nhiều tác phẩm chữ Hán và chữ Nôm có giá trị như Thanh Hiên thi tập, Nam Trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục, Văn tế thập loại chúng sinh… Tuy nhiên, đỉnh cao rực rỡ nhất trong sự nghiệp của ông chính là Truyện Kiều - kiệt tác bất hủ của văn học Việt Nam.

Với 3.254 câu thơ lục bát, Truyện Kiều (tên gốc Đoạn trường tân thanh) không chỉ là một câu chuyện tình tài hoa bạc mệnh, mà là bức tranh hiện thực rộng lớn, phản ánh sâu sắc bộ mặt xã hội phong kiến đương thời. Qua 15 năm lưu lạc đầy nước mắt của Thúy Kiều, Nguyễn Du đã phơi bày sự tàn bạo, bất công của một xã hội nơi đồng tiền có thể “đổi trắng thay đen”, chà đạp lên nhân phẩm, quyền sống và khát vọng hạnh phúc của con người, đặc biệt là người phụ nữ.

Giá trị lớn lao của Truyện Kiều còn nằm ở chiều sâu nhân đạo. Đó là tiếng nói xót thương con người đến tận cùng, là sự bênh vực những số phận bị áp bức, bị vùi dập; là niềm trân trọng đối với tài năng, nhân cách, tình yêu tự do, lòng hiếu thảo và khát vọng công lý. Nguyễn Du đã khóc cho con người bằng một trái tim lớn, để từ đó lay động bao thế hệ độc giả. Về nghệ thuật, Truyện Kiều là đỉnh cao mẫu mực của ngôn ngữ tiếng Việt và thể thơ lục bát.

Giá trị văn hóa toàn cầu

Hơn hai thế kỷ trôi qua, Truyện Kiều vẫn bền bỉ sống trong đời sống văn hóa dân tộc, sản sinh nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa độc đáo như lẩy Kiều, bói Kiều, vịnh Kiều, chèo Kiều… Tác phẩm trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học xã hội và nhân văn, đồng thời được dịch ra hơn 30 thứ tiếng, hiện diện ở nhiều quốc gia trên thế giới.

Với những cống hiến đặc biệt cho văn học và văn hóa nhân loại, Nguyễn Du đã được UNESCO vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới năm 2013. Ở trong nước, Đảng và Nhà nước dành sự quan tâm sâu sắc cho việc bảo tồn và phát huy di sản Nguyễn Du, tiêu biểu là Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du tại Tiên Điền, Hà Tĩnh - một không gian văn hóa đặc biệt, nơi hội tụ các giá trị lịch sử, văn học và tâm linh.

Kỷ niệm 260 năm Ngày sinh Nguyễn Du không chỉ là dịp tri ân một bậc thiên tài, mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về trách nhiệm giữ gìn, phát huy những giá trị nhân văn mà ông để lại. Tiếng thơ Nguyễn Du vẫn âm vang qua năm tháng, tiếp tục soi sáng tâm hồn con người hôm nay, nuôi dưỡng lòng nhân ái, khát vọng công lý và niềm tin bền vững vào giá trị của văn hóa dân tộc trong dòng chảy văn minh nhân loại.

Thiên Thanh