Xôi ngũ sắc của người Tày

Trong kho tàng văn hóa ẩm thực của đồng bào dân tộc Tày ở Tuyên Quang, nhiều món ăn giản dị, độc đáo, tinh tế mang hương vị đặc trưng như: Cá bỗng nướng, cơm lam, thịt treo gác bếp… Thế nhưng xôi ngũ sắc luôn có sức hấp dẫn đặc biệt với du khách gần xa.

Xôi ngũ sắc không chỉ là món ăn quen thuộc mà còn là biểu tượng của sự gắn kết và ước vọng no ấm. Từ những nguyên liệu dân dã của núi rừng, qua đôi bàn tay của người phụ nữ Tày, hạt gạo nếp thơm được nhuộm màu từ lá, củ, hoa rừng thành những sắc màu rực rỡ, mang theo lời chúc may mắn, sum vầy trong mỗi dịp lễ Tết, cưới hỏi hay hội Xuân. 

Khâu chọn gạo là bước đầu tiên quan trọng mang tính chất quyết định kết quả của món xôi. Hạt gạo người Tày dùng chủ yếu là nếp nương trồng trên nương rẫy, hạt to, tròn, căng mẩy, đều hạt không gãy vụn, bạc bụng…

Lá cẩm tím trên nương rừng, trong vườn nhà là nguyên liệu quan trọng tạo màu cho xôi.

Gạo nếp được ngâm trong nước màu chiết xuất từ lá, củ khoảng 3-4 tiếng để tạo màu sắc xôi.

Gạo được ngâm qua đêm cho đến sáng hôm sau mới đồ xôi.

Đồ xôi bằng chõ là bí quyết giúp món xôi ngũ sắc của người Tày vừa dẻo thơm vừa đậm hồn quê.

Người phụ nữ Tày cẩn thận cho gạo vào chõ, chuẩn bị đồ xôi.

Người phụ nữ Tày cẩn thận cho gạo vào chõ, chuẩn bị đồ xôi.

Tùy theo số lượng xôi, người ta có thể đồ riêng từng loại màu hoặc đồ chung cả các màu trong một chõ xôi. Nếu số lượng xôi ít, có thể đồ chung một chõ thì đồng bào thường dùng vỉ (mảnh nan tre đan có lỗ thủng để hơi nóng lọt qua) ngăn cách giữa các lớp xôi, không cho lẫn màu.

Quá trình đồ xôi phải giữ lửa đều các góc, vừa lửa, không to quá, không nhỏ quá, đượm than để xôi chín dẻo, thơm đậm.

Mỗi chõ xôi trung bình nấu từ 2-6 kg (tuỳ kích thước) và thời gian đồ khoảng 40 phút, khi nào thấy bề mặt chõ hơi bay lên nghi ngút là sắp chín, tỏa lên cao hẳn và liên tục là lúc xôi chín hẳn.

Những nắm xôi được gói gọn ghẽ trong lá dong xanh, sẵn sàng dâng lên bàn thờ tổ tiên hoặc đãi khách ngày hội.

Phóng sự ảnh: Nguyễn Yếm