Chống ngập úng đô thị: Cần giải pháp đồng bộ và lâu dài

Những ngày đầu tháng 10, hoàn lưu bão số 10 và 11 gây mưa lớn kéo dài khiến mực nước sông Lô dâng cao, gây ngập úng nghiêm trọng tại nhiều phường trung tâm Hà Giang 1, Hà Giang 2 và Minh Xuân. Khi nước rút, lượng rác và bùn đất tồn đọng gây ô nhiễm môi trường, tắc nghẽn cống rãnh, ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân. Tình trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về những giải pháp căn cơ trong phòng, chống ngập úng đô thị, nhất là trước tác động ngày càng rõ của biến đổi khí hậu.

Thực trạng

Rạng sáng ngày 1-10, nước sông Lô bất ngờ dâng cao, tràn vào khu dân cư khiến người dân các phường Hà Giang 1 và Hà Giang 2 không kịp trở tay. Ông Nguyễn Văn Vị, tổ 8 Quang Trung, phường Hà Giang 2 cho biết: “Bao năm sống ở đây, tôi chưa từng thấy nước sông dâng nhanh và rút chậm như trận lụt vừa rồi. Chỉ ngay trong đêm, nước đã ngập sâu vào nhà tôi và nhiều hộ dân khác, tất cả đều không kịp di chuyển đồ đạc”.

Trận lũ lịch sử gây gập úng cục bộ phường Hà Giang 1 và Hà Giang 2 trong biển nước.

Theo số liệu của Đài Khí tượng Thủy văn Tuyên Quang, sáng ngày 1-10, mực nước sông Lô tại trạm Hà Giang đạt hơn 106 m, vượt mức báo động 3 là 2,93 m; trong khi tại trạm Bắc Quang đỉnh lũ chỉ ở mức 72,6 m. Như vậy, tình trạng ngập úng chủ yếu xảy ra tại khu vực trung tâm phường Hà Giang. Đồng chí Đỗ Xuân Phúc, Phó Giám đốc Sở Công thương nhận định: “Chênh lệch mực nước lớn như vậy là do dòng chảy bị ứ, nước không thoát kịp thời dẫn đến tình trạng ngập úng. Nguyên nhân là do quá trình đô thị hóa dày đặc và một số công trình phía hạ lưu lấn chiếm hành lang thoát lũ, thu hẹp mặt sông”.

Còn tại phường Minh Xuân, cơn mưa lớn vào sáng ngày 7 - 10 với lượng mưa trên 100 mm đã gây ngập úng nhiều tuyến phố tại phường Minh Xuân, tập trung chủ yếu tại các tổ dân phố Phan Thiết 9, 10, 14… Theo ghi nhận của phóng viên, nước dâng chủ yếu do hệ thống cống không thoát nước kịp, chỉ trải qua gần 3h đồng hồ, mực nước có nơi đã ngập sâu gần 1 m, đây thực sự là điều “vô tiền khoáng hậu” từ trước đến nay. Căn nhà của bà Nguyễn Thị Bình, tổ dân phố Phan Thiết 14, bị ngập sâu gần 1 m chỉ sau vài tiếng mưa to. Bà Bình cho biết, gần 20 năm chưa bao giờ gia đình xảy ra tình trạng như này, nhiều đồ đạc trong nhà không kịp di chuyển đã bị ngâm nước toàn bộ.

Trận mưa vừa rồi là trận cực đoan hiếm gặp, khi lượng mưa vượt xa thiết kế và trùng thời điểm các sông đều dâng cao. Với những trường hợp này, không thể “chống” hoàn toàn, mà phải có phương án phòng tránh linh hoạt và hệ thống dự phòng vận hành.

Hạ tầng cống ngầm thiếu đồng bộ

Theo đồng chí Nguyễn Xuân Long, Trưởng phòng Kinh tế hạ tầng phường Minh Xuân, tình trạng tắc cống, ứ đọng nước có nhiều nguyên nhân nhưng đa số do hạ tầng cống ngầm hiện nay đều không đồng bộ. Đa số cống lâu đời, có sự hư hỏng, không được duy tu bảo dưỡng thường xuyên, đặc biệt để ngăn mùi. Nhiều hộ dân đã tự ý xây bịt miệng cống do đó khi mưa to, có lá cây rụng sẽ khiến cống bị tắc rất nhanh gây ngập.

Tuyến phố cạnh HĐND tỉnh Tuyên Quang thường xuyên ngập úng khi có mưa lớn.

Theo báo cáo của Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng khu vực Thành Tuyên, toàn bộ hệ thống cống ngầm, cống nổi của thành phố Tuyên Quang cũ có khoảng 14,7 km, chạy theo các con phố, ngõ các khu dân cư. Tuy nhiên các hệ thống cống không có sự đồng bộ, đơn cử như cống nổi tại đường Hà Huy Tập có chiều rộng 0,4 m, sâu 0,8 m nhưng đến cống nổi tại khu Xuân Hòa lại có chiều rộng 1,2 m, sâu 1,5 m. Tiếp đó đoạn cống nổi tại đường Bình Thuận lại có chiều rộng 0,4 m, sâu 0,7 m hay hệ thống cống ngầm chạy qua đường cũng có độ rộng, sâu hoàn toàn khác nhau, nơi to, nơi nhỏ… Đây là sự thiếu đồng bộ trong hệ thống thoát nước tại khu dân cư.

Tại phường Hà Giang 1, Hà Giang 2, hệ thống cống rãnh hiện nay vẫn bộc lộ nhiều hạn chế, chưa được kết nối đồng bộ với mạng lưới thoát nước ven sông. Một số tuyến cống ngang đường có tiết diện nhỏ, chưa đáp ứng khả năng thoát nước khi mưa lớn nước dồn về. Ở nhiều khu dân cư và các tuyến đường trọng điểm như đường Minh Khai (khu vực Trường Nội trú tỉnh), dốc Mã Tim, đường Lý Tự Trọng và đoạn đầu đường Phùng Hưng gần chợ lớn…, mỗi khi xuất hiện mưa lớn, tình trạng ngập úng vẫn thường xuyên tái diễn. Thực tế trận lụt vừa qua cho thấy, các hộ dân vì muốn dọn dẹp nhanh đã đẩy rác thải, bùn đất xuống cống rãnh, khiến hệ thống thoát nước bị ứ đọng, làm chậm quá trình tiêu thoát. Mặt khác, công tác quản lý, duy tu hệ thống thoát nước hiện còn nhiều bất cập. Công ty Cổ phần Môi trường và Đô thị Hà Giang là đơn vị trực tiếp xử lý rác thải, bùn đất trong hệ thống hiện chỉ được giao chức năng thu gom, xử lý nước mặt. Việc bảo dưỡng, nạo vét định kỳ lại phụ thuộc vào đề xuất của chính quyền địa phương, theo cơ chế “nghẽn đâu xử lý đó”, thiếu tính chủ động và đồng bộ.

Ông Bùi Xuân Bình, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Môi trường và Đô thị Hà Giang nhấn mạnh, nhiều tuyến cống tròn hoặc có tiết diện nhỏ, không có nắp đậy nên rất khó tiếp cận và xử lý triệt để, do đó để đảm bảo thoát nước theo đúng thiết kế là điều vô cùng khó khăn.

Hướng tới đô thị an toàn, bền vững

Các chuyên gia môi trường cảnh báo, biến đổi khí hậu đang khiến mưa cực đoan gia tăng cả về tần suất lẫn cường độ, làm trầm trọng thêm những yếu kém sẵn có của hạ tầng đô thị.

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, lượng mưa lớn trên 100 mm/giờ đã tăng nhanh trong 30 năm qua; giai đoạn 1990-2020, số ngày mưa cực đoan ở miền Bắc tăng gần 20%, trong khi lượng mưa trung bình năm tăng 10-15%. Điều này đồng nghĩa với việc Hà Nội và nhiều đô thị khác sẽ phải đối mặt với những trận mưa lớn, ngập sâu hơn và kéo dài hơn trong những năm tới, đặc biệt khi hệ thống thoát nước chưa được thiết kế phù hợp với các kịch bản khí hậu mới.

Một số tuyến cống thoát nước tại Hà Giang còn nhỏ hẹp, gây khó khăn cho việc tiêu thoát khi nước lớn.

Trao đổi về vấn đề này, đồng chí Hà Minh Mẫn, Chủ tịch UBND phường Hà Giang 2 cho biết, phường đã chỉ đạo các tổ trưởng tổ dân phố tăng cường tuyên truyền người dân nâng cao ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường, không xả rác bừa bãi gây ô nhiễm và cản trở dòng chảy. Đồng thời, cắm biển cảnh báo, nghiêm cấm việc đổ rác tại các khu vực nhạy cảm như ven sông, gần cống thoát nước. Hiện phường đã lập dự toán để nạo vét toàn bộ hệ thống cống, rãnh trên địa bàn, đồng thời mở rộng thêm các cửa xả nước ra sông Lô tại những khu vực trũng nhằm tăng khả năng điều tiết và tiêu thoát nước.

Từ năm 2023 đến nay, cùng với quá trình lát đá vỉa hè, nhiều tuyến rãnh thoát nước tại khu vực nội thị Hà Giang (cũ) đã được duy tu, bảo trì, góp phần chỉnh trang bộ mặt đô thị. Các hạng mục này chủ yếu tập trung vào hệ thống rãnh thoát nước nhánh nhỏ, có tiết diện chỉ 60B x 80H, các tuyến cống chính vẫn giữ nguyên hiện trạng cũ, chưa được nâng cấp đồng bộ, dẫn đến hiệu quả thoát nước còn hạn chế.

Đồng chí Phùng Minh Mạnh, Phó Giám đốc Ban Quản lý Dự án đầu tư xây dựng công trình khu vực Hà Giang cho biết, để khắc phục tình trạng ngập úng cục bộ, thời gian tới, đơn vị sẽ tiếp tục đề xuất với chính quyền địa phương triển khai sửa chữa, nâng cấp đồng bộ hệ thống cống, rãnh thoát nước tại các tuyến đường trọng điểm như đường 19/5, Nguyễn Văn Linh kéo dài, đường 20/8 và một số khu dân cư thường xuyên bị úng ngập.

Còn tại trung tâm phường Minh Xuân, để giải quyết dứt điểm tình trạng ứ đọng dòng chảy khi mưa lớn, theo ông Lê Hồng Thanh, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Công ty Cổ phần Dịch vụ môi trường và Quản lý đô thị Tuyên Quang cho biết, sau khi tiếp nhận phần việc xử lý hệ thống cống nổi, cống ngầm từ Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng khu vực Thành Tuyên, đơn vị sẽ quyết tâm hoàn thành đúng yêu cầu công việc đề ra, đặc biệt khắc phục nhanh các sự cố đảm bảo an toàn trong mùa mưa bão.

Tuy nhiên, trong tương lai vẫn cần sự đầu tư đồng bộ hạ tầng đô thị thông minh như lắp đặt hệ thống cảm biến, bản đồ cảnh báo ngập và phần mềm quản lý dữ liệu thời gian thực. Giải pháp này giúp cơ quan chức năng giám sát, dự báo sớm tình hình ngập lụt, chủ động phương án nạo vét, tiêu thoát nước và điều hành ứng phó kịp thời, hướng tới xây dựng đô thị an toàn, bền vững hơn trước thiên tai.

KTS Hoàng Thúc Hào, Ủy viên BCH Hội Kiến trúc sư Việt Nam Quy hoạch đồng bộ gắn với bản đồ chống ngập Các khu đô thị Tuyên Quang hiện đang trong giai đoạn phát triển hạ tầng nhanh, song hệ thống cống thoát nước vẫn thiếu đồng bộ, nhiều đoạn đứt gãy, xuống cấp hoặc bị bê tông hóa tùy tiện. Việc đầu tư rời rạc theo từng giai đoạn khiến khả năng tiêu thoát nước bị hạn chế, dễ quá tải khi xảy ra mưa lớn. Giải pháp căn cơ là rà soát tổng thể mạng lưới thoát nước, ưu tiên đầu tư nâng cấp những tuyến chính, đồng thời kết nối với hệ thống cống ven sông để tăng khả năng tiêu thoát. Việc xây dựng bản đồ chống ngập úng gắn với ứng dụng công nghệ giám sát mực nước sẽ giúp cơ quan quản lý chủ động cảnh báo và điều tiết dòng chảy hiệu quả hơn, đặc biệt đối với các đô thị miền núi có địa hình dốc, lưu lượng thoát nước phức tạp như Tuyên Quang. Hiện nay, phát triển đô thị bền vững không chỉ là câu chuyện của hạ tầng mà còn là ý thức của mỗi người dân. Chính quyền cần đẩy mạnh tuyên truyền đưa nội dung bảo vệ môi trường vào khu dân cư để hình thành văn hóa ứng xử “xanh - sạch - văn minh” giúp người dân có ý thức hơn trong việc bảo vệ môi trường sống. Đồng chí Mao Quyết Thắng, Phó Chủ tịch UBND Phường Hà Giang 1 Rà soát, đề xuất giải pháp cải tạo, nâng cấp hệ thống thoát nước Trong trận lũ lịch sử đầu tháng 10 vừa qua, phường Hà Giang 1 có 2.700/5.065 hộ dân bị ngập, trong đó có tới 1.900 hộ thiệt hại lớn, nhiều khu phố ngập sâu từ 4 - 5 m, tổng thiệt hại ước tính hơn 400 tỷ đồng. Một trong những nguyên nhân là do hệ thống cống rãnh, thoát nước trên địa bàn đã được xây dựng từ lâu, nay xuống cấp, quá tải và không còn đáp ứng được nhu cầu thoát nước trong điều kiện đô thị phát triển. Một số khu vực như tổ 6, 7, 8 Nguyễn Trãi thường xuyên xảy ra ngập úng cục bộ khi có mưa lớn. Hiện phường đang rà soát, đề xuất với tỉnh giải pháp cải tạo, sửa chữa, nâng cấp hệ thống thoát nước, đặc biệt tại những điểm xung yếu. Đồng thời, kiến nghị tỉnh đẩy nhanh tiến độ triển khai các hạng mục thuộc Dự án Chương trình phát triển đô thị loại II (các đô thị xanh) - Tiểu dự án Hà Giang, nhằm khắc phục tình trạng ngập úng. Phường cũng tuyên truyền, vận động người dân không xả rác, không lấn chiếm lòng sông, suối và duy trì việc nạo vét định kỳ để đảm bảo dòng chảy thông thoáng, giảm thiểu thiệt hại do mưa lũ gây ra. Ông Trần Văn Quyết, Đội trưởng Đội môi trường số 1, Công ty Cổ phần Dịch vụ môi trường và Quản lý đô thị Tuyên Quang Cần nâng cao ý thức cộng đồng Tại phường Minh Xuân và một số phường trung tâm của tỉnh Tuyên Quang hiện vẫn còn những điểm ngập úng sau những trận mưa lớn. Là người có thâm niên gần 30 năm trong việc khắc phục các sự cố về ứ đọng nước, tôi nhận thấy đa số là do bùn đất tích tụ lâu… Thực tế, tình trạng xả rác bừa bãi làm tắc cống vẫn là một trong những nguyên nhân chính khiến hệ thống thoát nước quá tải. Nhiều dự án chống ngập bị chồng chéo với các quy hoạch hạ tầng khác như giao thông, thoát nước thải, công viên, khu dân cư khiến tiến độ bị đình trệ hoặc không phát huy hiệu quả. Để khắc phục, chúng tôi thường xuyên bố trí nhân lực, thiết bị đảm bảo khơi thông dòng chảy nhằm đảm bảo tiêu nước nhanh nhất trong các khu dân cư. Tuy nhiên, theo tôi để chấm dứt tình trạng trên cần có sự đầu tư đồng bộ hạ tầng thoát nước, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng trong việc giữ gìn môi trường, không lấn chiếm kênh thoát nước, tránh gây tắc nghẽn dòng chảy. Chị Nguyễn Hải Yến, Tổ 2 Minh Khai, phường Hà Giang 2 Mong sớm có giải pháp Trong đợt lũ vừa qua, Tổ 2 Minh Khai là một trong những điểm ngập nặng nhất phường Hà Giang 2. Gia đình tôi nước lên đến tầng 2, đồ đạc không chạy kịp, bị thiệt hại nhiều. Những năm gần đây, chỉ cần mưa to, là khu phố lại xảy ra ngập úng và năm nào chúng tôi cũng phải chạy lũ, ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống. Chúng tôi mong muốn chính quyền địa phương sớm có giải pháp khơi thông cống rãnh, đầu tư hệ thống thoát nước đảm bảo tiêu úng kịp thời.

Bài, ảnh: Lê Duy - Hoàng Hà