Kỳ 1: "Giám đốc nông dân" và khát vọng làm chủ công nghệ

Trong bối cảnh thị trường yêu cầu "giá trị thật", một thế hệ "giám đốc nông dân" mới của Tuyên Quang đang tạo dấu ấn riêng, kiên định với triết lý: Lấy chất lượng làm gốc để xây dựng thương hiệu. Khát vọng đó đã gặp được "cú huých" chiến lược từ Nghị quyết 57-NQ/TW, tạo nên "bệ đỡ" chính sách để những giám đốc của bản làng phát huy được năng lực.

Giữa bối cảnh thị trường đặt ra yêu cầu ngày càng khắt khe về thực phẩm an toàn, Hợp tác xã (HTX) sản xuất, chế biến thực phẩm an toàn Sáng Nhung, xã Sơn Dương đã chọn một lối đi riêng, lấy chất lượng làm gốc và "giá trị sức khỏe" của người tiêu dùng làm kim chỉ nam. Chiến lược khác biệt này đã đưa Sáng Nhung trở thành 1 trong 10 HTX chăn nuôi có doanh thu cao nhất cả nước và là đơn vị duy nhất tại Tuyên Quang sở hữu mô hình 3F (Feed-Farm-Food) quốc tế khép kín.

Ông Nguyễn Ngọc Sáng kiểm tra lợn giống tại trang trại chăn nuôi.

Ông Nguyễn Ngọc Sáng, Giám đốc HTX, tiết lộ "công thức" tạo nên chất lượng: “Khu chuồng trại quy mô 2.000 con lợn được nuôi bằng cám phối trộn độc quyền gồm cùi gạo, ngô, đậu tương rang chín và các loại thảo dược quý như sâm cát linh, đinh lăng, quế, thảo quả... Với cam kết "5 không": không chất tạo nạc, không tăng trọng, không kháng sinh, không chất bảo quản. Trang trại đạt chuẩn VietGAP và các mẫu thịt đều được Trung tâm kiểm nghiệm TSL - Hà Nội chứng nhận an toàn. Chính nền tảng chất lượng vững chắc này đã giúp các sản phẩm chế biến sâu như chả mỡ, giò dăm bông, lạp xưởng xuất sắc đạt OCOP 4 sao và toàn bộ chuỗi được công nhận tiêu chuẩn ISO 22000:2018. Niềm tin từ người tiêu dùng được thể hiện rõ nét khi chuỗi cửa hàng Sáng Nhung tại phường Minh Xuân, phường An Tường luôn được đón nhận tích cực.

Ông Nguyễn Ngọc Sáng, Giám đốc HTX sản xuất chế biến thực phẩm an toàn Sáng Nhung nhận quyết định của Hội người tiêu dùng Việt Nam công nhận sản phẩm thịt lợn thảo dược Sáng Nhung và các sản phẩm chế biến từ thịt lợn thảo dược Sáng Nhung là sản phẩm tiêu dùng tin cậy năm 2024.

Mô hình kinh doanh lấy chất lượng làm trọng tâm đã mang lại "trái ngọt". HTX đạt doanh thu trên 23 tỷ đồng/năm, tạo việc làm ổn định cho 50 lao động nông thôn. Những nỗ lực này đã được ghi nhận bằng loạt giải thưởng danh giá: "Sản phẩm tiêu dùng tin cậy 2024", giải thưởng "Mai An Tiêm 2024" và đặc biệt là vinh danh "Ngôi sao Hợp tác xã Việt Nam – CoopStar Awards 2024".

Công nhân xử lý sản phẩm thịt lợn thảo dược Sáng Nhung toàn bộ trên khay inox đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Bằng cách nào một hạt đậu đen xanh lòng bình dị của vùng đất Kim Bình có thể chinh phục những thị trường nổi tiếng khắt khe như Anh, Mỹ, Nhật Bản? Câu trả lời nằm ở triết lý kinh doanh của chị Phạm Thị Hồng, Giám đốc HTX Nông nghiệp hữu cơ Hồng Phát với một hành trình "lấy chất lượng làm gốc", dùng sự tỉ mỉ và kiên trì để chắt chiu món quà từ tinh túy đất trời.

Chị Phạm Thị Hồng, Giám đốc HTX Nông nghiệp hữu cơ Hồng Phát xã Kim Bình, giới thiệu sản phẩm Trà đậu đen xanh long.

Chị Hồng nhớ lại: "Từ vài chục cân đậu và chiếc chảo rang thủ công, tôi miệt mài thử nghiệm suốt 2 năm trời, nếm trải nhiều thất bại. Và "trái ngọt" đã đến vào tháng 5-2020, khi sản phẩm trà túi lọc kết hợp đậu đen xanh lòng và hà thủ ô đỏ chính thức ra đời. Thứ làm nên sự khác biệt của trà Hồng Phát chính là chiều sâu của chất lượng. Hạt đậu phải trải qua 11 công đoạn sơ chế kỹ lưỡng. Kỹ thuật rang độc quyền giúp nhân xanh chín đều mà vỏ không cháy, giữ trọn vẹn vị ngọt thanh và dưỡng chất”.

Hiểu rằng "gốc" chất lượng phải đến từ vùng trồng, chị Hồng đã lặn lội xây dựng vùng nguyên liệu ổn định 65ha/năm (sản lượng 70 tấn). HTX kiểm soát tuyệt đối quy trình, hướng dẫn bà con kỹ thuật canh tác sạch (như ủ hạt bằng chế phẩm sinh học). Cách làm này vừa đảm bảo chất lượng sản phẩm đồng nhất, vừa tạo sinh kế bền vững cho hơn 100 hộ dân người Mông, Dao, Tày. Khi đã có "gốc" chất lượng, chị Hồng mới tính đến việc xây "ngọn" thương hiệu. Ngay từ đầu, chị đã xác định phải có nhãn hiệu, tem truy xuất. Năm 2023, chị mạnh dạn đầu tư dây chuyền hiện đại, áp dụng công nghệ sấy lạnh. Đây không chỉ là nâng cấp thiết bị, mà là dùng công nghệ để "khóa" lại trọn vẹn hương thơm và dưỡng chất mà quy trình thủ công đã tạo ra.

Sản phẩm liên tục được vinh danh ở cấp tỉnh, cấp Trung ương. Đặc biệt, năm 2024, trà túi lọc đậu đen xanh lòng của HTX được lựa chọn là 1 trong 7 sản phẩm nông sản được chọn xuất khẩu vào thị trường Anh quốc; đạt giải thưởng Mai An Tiêm trong top 100 sản phẩm tiêu biểu… Mới đây nhất, việc trà túi lọc Hồng Phát được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia 2025 một lần nữa khẳng định: con đường đi từ "gốc" chất lượng để xây dựng thương hiệu, dù gian nan, nhưng là con đường bền vững nhất để đưa nông sản Việt ra biển lớn.

Kế nghiệp người cha (ông Lý Chòi Nhàn) – người tiên phong thành lập HTX Chè Phìn Hồ (2008), anh Lý Thành Nhân mang trong mình tư duy của thế hệ thứ hai. Anh hiểu sâu sắc, để thoát cảnh "giá bấp bênh" của việc bán chè thô, con đường duy nhất là kiến tạo thương hiệu mạnh từ "gốc" chất lượng”.  Giám đốc HTX Lý Thành Nhân chia sẻ: “Xác định chất lượng không phải là một khẩu hiệu mà là một quy trình kỹ thuật nghiêm ngặt. Tôi mạnh dạn đổi mới công nghệ chế biến nhưng cốt lõi là việc kiên trì ứng dụng kỹ thuật hữu cơ vào canh tác. Tôi tin rằng chỉ có quy trình sạch, bền vững mới bảo toàn được sự tinh túy nguyên bản của búp trà Shan tuyết cổ thụ”.

Anh Lý Thành Nhân, Giám đốc Hợp tác xã Chế biến Chè Phìn Hồ, thôn Làng Giang, xã Thông Nguyên.

Từ cái gốc chất lượng đó, thương hiệu "Fìn Hò trà" mới thực sự tự tin ra đời. Và chất lượng của Fìn Hò Trà nhanh chóng được "đo lường" bằng những tiêu chuẩn khắt khe nhất: Chứng nhận Organic EU (tiêu chuẩn hữu cơ châu Âu), 2 sản phẩm (Trà xanh, Hồng trà) đạt OCOP 5 sao quốc gia và 1 sản phẩm OCOP 4 sao cấp tỉnh.  Đây chính là minh chứng rõ ràng nhất: Fìn Hò Trà không chỉ bán một sản phẩm, họ bán một cam kết chất lượng đã được quốc gia và quốc tế bảo chứng.

Du khách tìm hiểu thông tin và thưởng trà tại Gian hàng giới thiệu sản phẩm Fìn Hò Trà.

Khoa học công nghệ chính là "đòn bẩy" được thế hệ "giám đốc nông dân" mới lựa chọn để tạo ra sự khác biệt. Khi "cú huých" chiến lược từ Nghị quyết 57-NQ/TW trở thành bệ phóng, họ không ngần ngại áp dụng tư duy đổi mới sáng tạo để giải quyết những thách thức cố hữu, nâng tầm nông sản thô thành những sản phẩm tinh tế, tự tin vươn ra biển lớn.

Làm thế nào để một HTX trẻ, thành lập năm 2022 tại xã Yên Sơn, có thể đưa hai sản phẩm OCOP là trà ổi túi lọc và hoa đu đủ ngâm mật ong "đặt chân" vào thị trường Vương quốc Anh – một trong những thị trường "khó tính" nhất thế giới? Câu trả lời của HTX Nông sản hữu cơ Bình Minh không nằm ở quy mô vùng trồng, mà nằm ở một quyết định chiến lược: đầu tư vào công nghệ chế biến sâu để tạo ra một "chuẩn mực" chất lượng mà không đối thủ nào trong khu vực có thể dễ dàng sao chép.

Gian hàng trưng bày giới thiệu bán sản phẩm của HTX.

Giám đốc Trần Việt Côi chia sẻ, nếu làm thủ công, các dược tính quý trong hoa đu đủ đực, xạ đen, cà gai leo rất dễ mất đi do nhiệt. HTX Bình Minh đã giải quyết bài toán này bằng việc đầu tư công nghệ sấy lạnh hiện đại. Công nghệ này giúp giữ lại tối đa giá trị dinh dưỡng và màu sắc tự nhiên của sản phẩm, điều mà sấy nhiệt truyền thống không thể làm được. Tối ưu của sự đầu tư là khi HTX mạnh dạn đưa vào vận hành dây chuyền đóng trà túi lọc tự động "5 trong 1". Chiếc máy đa dụng này không chỉ giải phóng sức lao động, mà còn là một cuộc cách mạng về tiết kiệm chi phí, nâng cao chất lượng.

Thiết bị dây chuyền sản xuất trà túi lọc từ hạt đậu đen của HTX nông sản hữu cơ Bình Minh, xã Yên Sơn.

Khi đã có sản phẩm "cứng" trong tay nhờ công nghệ chế biến, HTX Bình Minh tiếp tục ứng dụng công nghệ số để "phủ sóng" thị trường. Họ không chờ khách hàng tìm đến. HTX chủ động "tấn công" mọi nền tảng: từ các sàn thương mại điện tử lớn như Shopee, Lazada, Tiki đến các kênh "thời thượng" như Tiktok. Họ xây dựng gian hàng ảo, hoàn thiện website, đưa sản phẩm vào các điểm "check-in" cao cấp như Sân bay Nội Bài, Tân Sơn Nhất. Từ một HTX thành lập năm 2022, Bình Minh đã có 14 sản phẩm, 7 sản phẩm OCOP 3 sao, doanh thu dự kiến 7 tỷ đồng/năm và tạo việc làm cho hàng chục lao động. Nhưng thành tựu lớn nhất, chính là việc hai sản phẩm OCOP đã có mặt tại Anh. Đó là minh chứng rõ nét nhất: trong nông nghiệp hiện đại, chỉ có ứng dụng khoa học công nghệ mới có thể tạo ra sự khác biệt và con đường vươn ra biển lớn.

Sản phẩm của HTX được khách hàng tin tưởng lựa chọn.

Một số sản phẩm của Hợp tác xã Nông sản hữu cơ Bình Minh.

Con đường "dùng khoa học công nghệ để tạo lối đi riêng" đó cũng chính là câu trả lời của anh Nguyễn Công Sử, Giám đốc HTX Sử Anh. Giữa thị trường chè Tuyên Quang đã bão hòa, anh Sử không chọn mở rộng diện tích, mà dùng công nghệ để "giải bài toán khó" là giữ trọn vẹn hương vị chè tươi. Sáng chế "Trà Ngọc Thúy cấp đông" -chính là câu trả lời đột phá, bởi anh nhận ra đây là cơ hội vàng để tạo ra "sự hấp dẫn, mới lạ" trong một thị trường ngách còn bỏ ngỏ.

Sự khác biệt của HTX Sử Anh nằm ở chỗ: anh không chỉ áp dụng khoa học để "săn" búp chè vào đúng "khung thời gian vàng" (khi chất lượng đạt đỉnh). Anh còn sáng chế ra một quy trình công nghệ để "đóng băng" khoảnh khắc đó, đó chính là công nghệ cấp đông sâu. Anh Sử giải thích: "Đó là công đoạn quan trọng nhất nhằm giữ các thành phần dinh dưỡng có lợi... có trong búp chè tươi. Bằng cách khóa lại toàn bộ axít amin và vitamin, sáng chế này đã tạo ra một sản phẩm với đặc tính vượt trội: một loại trà bảo quản được 3 năm trong môi trường âm độ, nhưng khi pha vẫn giữ nguyên hương vị nguyên bản – điều không tưởng so với chè sấy truyền thống.

Anh Nguyễn Công Sử, Giám đốc HTX Sử Anh, tổ 4, phường Mỹ Lâm, thành phố Tuyên Quang nhận Bằng khen công nhận nông dân xuất sắc năm 2024.

Sản phẩm của Hợp tác xã Dịch vụ Sản xuất nông nghiệp Sử Anh được đánh giá cao về chất lượng và mẫu mã, quy trình sản xuất chè đảm bảo khép kín, hợp vệ sinh trước khi đến tay khách hàng.

Sản phẩm này của anh vinh dự được công bố trong Sách vàng sáng tạo Việt Nam năm 2023; Chứng nhận sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp khu vực năm 2024. Bản thân anh được Trung ương Hội NDVN tặng danh hiệu "Nhà Khoa học của nhà nông" năm 2024…

Làm thế nào để "chỉ huy" một đàn bò trên 1.600 con, khi chúng không ở một trang trại tập trung, mà "rải" khắp gần 500 hộ dân trên các đồi núi? Giám đốc Thượng Thái Cát của HTX Cát Lý, xã Thuận Hoà đã tìm ra câu trả lời từ việc áp dụng khoa học kỹ thuật. Anh đã ứng dụng một phần mềm quản lý chuyên dụng, biến nó thành "bộ não" trung tâm của toàn bộ HTX.  Anh Cát giới thiệu: “Ứng dụng phần mềm trên điện thoại và máy tính giúp HTX kiểm soát được tổng đàn, mã bò, loại bò, trọng lượng, độ tuổi và crucially, thông tin tiêm phòng”.

Giám đốc HTX Cát Lý Thượng Thái Cát giới thiệu với phóng viên về phần mềm quản lý đàn bò.

Giám đốc Hợp tác xã Cát Lý Thượng Thái Cát trao bò liên kết chăn nuôi cho người dân xã Thuận Hòa.

Đây không chỉ là một app đếm số; đó là một công cụ "điều phối" đắt giá, cho phép anh Cát biết chính xác con bò nào đang ở độ tuổi "vàng" để xuất chuồng. Hơn thế nữa, công nghệ này còn là chìa khóa của sự minh bạch. Mỗi con bò đều được gắn mã QR. Khách hàng tại Hà Nội hay Hải Phòng có thể quét mã và truy xuất toàn bộ "hồ sơ sức khỏe", từ hộ chăn nuôi, ngày sinh, đến lịch sử tiêm vắc-xin.

Mỗi con bò được gán 1 mã số theo dõi cùng với mã Qrcore để trích xuất nguồn gốc.

Sản phẩm thịt bò của HTX đã có mặt tại hệ thống siêu thị các tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh, Hải Phòng, Hà Nội.

Bằng việc "số hóa đàn bò", Giám đốc Thượng Thái Cát đã chứng minh vai trò tiên phong của mình. Anh không chỉ liên kết thành công 457 hộ dân, mà còn biến một hệ thống chăn nuôi truyền thống, thụ động thành một chuỗi giát rị hàng hóa chủ động, minh bạch. Kết quả là một thương hiệu "Bò vàng" uy tín, chinh phục các thị trường khó tính với giá bán cao hơn thị trường 100.000 đồng/kg, tạo ra sinh kế bền vững cho hàng trăm hộ nông dân.

Giám đốc Nguyễn Hữu Hoạch tại xưởng chế biến chai nhựa phế thải của HTX vận tải và dịch vụ môi trường Thanh Bình.

Nếu việc tái chế nhựa cho thấy sự quyết đoán, thì việc xử lý rác hữu cơ mới cho thấy tư duy sáng tạo độc đáo của ông Hoạch. Ông nhận ra, phần lớn trong 30 tấn rác mỗi ngày là rác nhà bếp. Thay vì xây một nhà máy ủ phân tập trung tốn kém, ông chọn một lối đi thông minh hơn: phân tán công nghệ. Từ năm 2021, ở tuổi thất thập, vị giám đốc này xắn quần, trực tiếp đến từng thôn bản, "cầm tay chỉ việc" cho người dân cách ủ rác (thức ăn thừa, vỏ trái cây) với men vi sinh. Ông đã biến mỗi hộ gia đình thành một "nhà máy" vi sinh quy mô nhỏ. Rác không cần vận chuyển đi đâu, mà được "khai thác" ngay tại nguồn, biến thành "vàng xanh" cho nông nghiệp. Bà Trần Thị Thanh, xã Tân Long vui vẻ nói: “phân bón "0 đồng" này giúp gốc sắn tăng gấp đôi trọng lượng, ổi sai quả và ngọt hơn”.

Ông Nguyễn Hữu Hoạch hướng dẫn người dân cách ủ rác thải thành phân bón hữu cơ.

Ông Hoạch đã "kiến tạo" HTX Thanh Bình từ một đơn vị vận tải nhỏ thành đơn vị được vinh danh "Ngôi sao Hợp tác xã Việt Nam – CoopStar Awards 2024" với doanh thu 13,5 tỷ đồng/năm và hơn 100 việc làm cho các gia đình chính sách. Nhưng với ông, những con số đó không phải là thành công lớn nhất. Ông bộc bạch: "Cải thiện được môi trường, tạo công ăn việc làm... mới là điều may mắn. May mắn vì tôi và các thành viên hợp tác xã luôn chung tư duy cống hiến vì môi trường, vì xã hội”.

Đối mặt với thực trạng đất đai bị "khai thác" đến kiệt quệ, trở nên "bạc màu, chai cằn", anh Nguyễn Đình Tâm, Giám đốc HTX Tâm Hương, xã Hồng Thái đã có một lựa chọn khác biệt. Anh từ chối con đường của một doanh nhân đơn thuần – chỉ liên kết bao tiêu sản phẩm. Thay vào đó, anh quyết định "thay đổi tư duy sản xuất" từ gốc rễ, trở thành một "kiến trúc sư" của nông nghiệp tuần hoàn, với một triết lý kiên quyết: "trả lại cho đất những gì vốn có."

Trồng rau hữu cơ theo mô hình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn của HTX Dịch vụ nông nghiệp Tâm Hương.

Vòng tuần hoàn đó bắt đầu từ chính hệ thống trang trại quy mô trên 3.000 con gà đen và lợn bản của HTX. Đây chính là "nhà máy" sản xuất ra nguồn tài nguyên đầu vào: phân bón. Thay vì để nguồn phân này trở thành chất thải gây ô nhiễm môi trường, HTX Tâm Hương thu gom toàn bộ, xử lý bằng phương pháp ủ hoai. Sản phẩm "phân hữu cơ" này sau đó được cung ứng cho các hộ liên kết trồng rau, trồng dược liệu. HTX kiên quyết "nói không với phân bón vô cơ". Đây chính là hành động "trả lại" dinh dưỡng một cách đúng nghĩa, là chìa khóa để chữa lành những mảnh đất bạc màu.

HTX Tâm Hương đảm bảo thực phẩm sạch từ trang trại đến bàn ăn.

Anh Tâm tự hào khoe, những đồng ruộng trước đây trồng cấy cây gì cũng khó vậy mà giờ đây, những cây rau "khó tính" như súp lơ baby, cải kale, cà chua... lại bén rễ, xanh tốt trên vùng đất này gần như cả 4 mùa. Đất cằn cỗi đã thực sự được hồi sinh. Nhưng vòng tuần hoàn không dừng lại ở đó. Sau khi thu hoạch, những phế phẩm từ rau củ lại được quay vòng, trở thành nguồn thức ăn sạch cho chính đàn gà, đàn lợn của trang trại. Vòng lặp "Chăn nuôi, Phân bón, Trồng trọt, Thức ăn, Chăn nuôi" khép kín. Mô hình "từ trang trại đến bàn ăn" của Tâm Hương, với chuỗi 3 cửa hàng tại Tuyên Quang và 2 cửa hàng ở Phú Thọ, Hà Nội giới thiệu các sản phẩm OCOP.

Tuyên Quang còn nhiều "giám đốc nông dân" tâm huyết như thế. Họ là những "đầu tàu" giàu sáng tạo và đầy trách nhiệm, những người không chỉ "dám nghĩ dám làm" mà còn kiên định làm nông nghiệp tử tế bằng cái tâm. "Cú huých" chiến lược từ Nghị quyết 57-NQ/TW chính là "bệ đỡ" chính sách, là luồng sinh khí mới tiếp sức cho khát vọng này. Chính họ đang là minh chứng sống động nhất cho một nền nông nghiệp Tuyên Quang bền vững, tự tin chinh phục những thị trường lớn.

Thực hiện: Giang Lam, Biện Luân, Lý Thu, Bích Ngọc