Kỳ 2: "Nông dân 4.0" Sức trẻ sáng tạo đưa nông sản vươn xa

Những người trẻ mang kiến thức và hoài bão đang tạo nên cuộc cách mạng "nông dân 4.0" tại Xứ Tuyên. Họ làm chủ công nghệ lõi và biến chuyển đổi số thành động lực, đưa nông sản bản địa vươn xa, chinh phục các thị trường khó tính trong và ngoài nước. Những câu chuyện khởi nghiệp, làm giàu trên chính mảnh đất quê hương của các cử nhân, kỹ sư "về làng" này không chỉ là minh chứng cho khát vọng làm giàu trên quê hương, mà còn là ngọn lửa thắp sáng công cuộc tái cơ cấu nông nghiệp và phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, nhiều thanh niên người dân tộc thiểu số tại Tuyên Quang đã nắm bắt cơ hội khởi nghiệp, điển hình là anh Nguyễn Xuân Tiến (sinh năm 1991, dân tộc Tày), Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Tiên Phong, phường Hà Giang 2. Dù tốt nghiệp ngành Kỹ sư Mỏ địa chất, anh Tiến đã quyết định về quê khởi nghiệp từ nông nghiệp sạch.  Nhận thấy nhu cầu thực phẩm sạch ngày càng cao, sau khi học hỏi kiến thức, kinh nghiệm, năm 2016 anh Tiến dựng nhà lưới trồng dưa lê, dưa lưới.  Đáng nói, đây là một trong những mô hình nhà lưới đầu tiên tại phường Hà Giang 2.

Hiệu quả kinh tế ngay từ vụ đầu tiên là động lực để anh mở rộng quy mô, thành lập HTX Nông nghiệp Tiên Phong với 7 đoàn viên, thanh niên người dân tộc thiểu số. Các sản phẩm chủ lực của HTX bao gồm dưa lưới, dưa lê Bạch Ngọc và rau củ theo mùa, đạt tổng doanh thu 450 triệu đồng và lợi nhuận khoảng 250 triệu đồng/năm, đồng thời giải quyết việc làm cho 7-10 lao động địa phương.

Khu nhà lưới rộng trên 4.000 m2 của HTX hiện là mô hình nông nghiệp thông minh, sử dụng công nghệ tiên tiến thay thế hoàn toàn sức lao động truyền thống. Với vốn đầu tư hơn 1,1 tỷ đồng, hệ thống ứng dụng công nghệ kiểm soát khí hậu, tưới và cung cấp chất dinh dưỡng tự động, cùng với việc quản lý, vận hành từ xa bằng smartphone. Đặc biệt, HTX đã sử dụng công nghệ cảm biến của Nhật Bản trong quy trình quản lý vườn ươm, vườn sản xuất, giúp cây trồng tránh được gần 100% sâu hại, tăng năng suất và giảm tới 70% nhân công.

“Ứng dụng khoa học công nghệ là “chìa khóa” giúp chúng tôi khẳng định thương hiệu nông sản sạch, giá trị cao. Nhờ chuyển đổi số, tôi có thể quản lý quá trình sinh trưởng, hiệu quả sản xuất, doanh thu bán hàng chỉ qua một chiếc smartphone, dù không cần trực tiếp có mặt tại nhà lưới," anh Tiến hồ hởi chia sẻ.

Anh Tiến cho biết thêm, việc quảng bá, bán hàng tại các nền tảng số, sáng tạo nội dung trên mạng xã hội cũng được HTX quan tâm. Nhờ đó, kết nối với nhiều thị trường tiêu thụ, 100% sản phẩm có đầu ra ổn định lâu dài. Các sản phẩm dưa lê Bạch Ngọc, dưa lưới đã đăng ký sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, tiến tới xây dựng chứng nhận OCOP, đăng ký tem truy xuất nguồn gốc, chỉ dẫn địa lý... Tự tin chọn lối đi riêng, mô hình nông nghiệp thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu của HTX đã giành giải Nhất tại Cuộc thi “Ý tưởng khởi nghiệp” do tỉnh tổ chức và là 1 trong 26 dự án lọt vào vòng chung kết Cuộc thi Dự án khởi nghiệp thanh niên nông thôn toàn quốc năm 2022.

Không chỉ dừng lại ở nhà lưới, công nghệ còn được đưa vào khâu chăm sóc, bảo vệ cây trồng. Tại Tuyên Quang, anh Trương Công Định, thôn Trại Mít, xã Trường Sinh đã gây tiếng vang khi đầu tư nửa tỷ đồng mua máy bay không người lái (drone) để làm dịch vụ phun thuốc bảo vệ thực vật. Sau hơn nửa tháng học kỹ thuật, anh Định đã làm chủ công nghệ điều khiển drone, giúp việc phun thuốc trở nên hiệu quả, nhanh chóng và an toàn tuyệt đối, giải phóng sức lao động và loại bỏ nguy hiểm khi nông dân phải tiếp xúc trực tiếp với hóa chất. Việc anh Định không chỉ phục vụ gia đình mà còn cung cấp dịch vụ cho người dân trong và ngoài tỉnh đã góp phần đưa công nghệ 4.0 vào thực tiễn sản xuất nông nghiệp địa phương.

Đến xã Tân Thanh, không ai không biết đến Giám đốc trẻ Bùi Văn Hoàng (sinh năm 1991), một cử nhân ngành Công nghệ thông tin đã quyết định rẽ hướng "về làng" để khởi nghiệp từ cây dược liệu. Với mong muốn tìm lại giá trị cho cây cà gai leo bản địa, anh Hoàng đã cùng người dân thôn Đồng Phai, xã Tân Thanh  thực hiện một hành trình tái sinh loại cây quý này.

Năm 2019, anh Hoàng đứng ra thành lập HTX Dịch vụ sản xuất, chế biến Nông lâm nghiệp Hợp Hòa, gắn liền với việc phát triển và mở rộng vùng nguyên liệu. Anh chia sẻ, qua tìm hiểu thực tế, anh nhận thấy cà gai leo là cây dược liệu rất tốt, dễ trồng, không kén đất, và đặc biệt là loại được trồng tại xã Tân Thanh có dược tính cao, thôi thúc anh phát triển sản phẩm này.

Bằng sự tâm huyết và cam kết bao tiêu đầu ra, anh Hoàng đã vận động thành công người dân liên kết trồng cà gai leo. Sự nhiệt tình của vị giám đốc trẻ đã tạo được niềm tin. Đến nay, HTX đã có 13 thành viên và liên kết với hơn 40 hộ dân, mở rộng vùng nguyên liệu tại các xã lân cận lên gần 40 ha.

Mô hình liên kết này đảm bảo ổn định, bền lâu: Người dân cung cấp đất và sức lao động, HTX cấp giống, hướng dẫn sát sao kỹ thuật và cam kết thu mua với giá ổn định từ 35.000 - 40.000 đồng/kg.

Hiệu quả kinh tế đã được chứng minh rõ rệt. Đơn cử như gia đình ông Lương Văn Tự, xã Đông Thọ đã mạnh dạn chuyển đổi hơn 1 mẫu đất trồng sắn sang cà gai leo. Sau khi trừ chi phí ban đầu, lứa thu hoạch thứ hai chỉ sau hơn 3 tháng đã mang về lợi nhuận hơn 70 triệu đồng, hiệu quả hơn cây sắn rất nhiều.

Không chỉ dừng lại ở nguyên liệu thô, HTX đã tập trung chế biến sâu, áp dụng khoa học kỹ thuật để nâng cao giá trị. Sản phẩm chủ lực Trà túi lọc cà gai leo của HTX đã đạt chứng nhận OCOP 4 sao, khẳng định chất lượng. Ngoài ra, HTX còn phát triển thêm các sản phẩm cao cà gai leo và trà túi lọc đóng hộp, với giá bán từ 40.000 - 70.000 đồng/hộp.

Thế hệ trẻ "nông dân 4.0" hiểu rõ rằng, sản xuất tốt thôi chưa đủ, việc tìm kiếm thị trường, xây dựng thương hiệu và khẳng định giá trị bản địa là yếu tố then chốt để phát triển bền vững. Họ đang tích cực sử dụng chuyển đổi số trong quản trị, tiếp thị và tiêu thụ sản phẩm.

Điển hình là câu chuyện của chị Lưu Thị Hoà, sinh năm 1993, dân tộc Cờ Lao, Thạc sĩ Luật, người đã từ bỏ cơ hội tại thành phố để về Đồng Văn thành lập HTX Nông, lâm nghiệp và Dịch vụ thương mại tổng hợp Po Mỷ. Mục tiêu của chị Hòa là đưa các đặc sản vùng lõi Cao nguyên đá như mật ong Bạc hà, sâm khoai, lê, các đặc sản chế biến trở thành hàng hóa có thương hiệu.

Khởi nghiệp là hành trình gian nan, nhưng khởi nghiệp nơi miền đá xám còn khó khăn hơn gấp bội. Bắt tay vào hành trình của mình, Lưu Thị Hòa kết hợp với gần 200 hộ dân xã Đồng Văn xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản, cung cấp các sản phẩm đặc hữu vùng lõi Cao nguyên đá như: Mật ong bạc hà, quả lê, củ sâm khoai, rau, củ sạch. Mỗi năm, trung bình HTX Po Mỷ đưa ra thị trường khoảng 4.000 lít mật ong, hàng chục nghìn tấn sâm khoai, lê, rau các loại.

Đa dạng mặt hàng, HTX sản xuất thêm các đặc sản như: Thịt trâu, bò, cá gác bếp, lạp sườn hun khói, phở sâm khoai, mứt lê, lê sấy… Đồng thời, chủ động xây dựng các điểm giới thiệu sản phẩm nông sản, chị Hòa đã triển khai thành công chuỗi cửa hàng “về bản” tại Hà Nội và liên kết với nhiều địa phương trên cả nước.

Mặc dù đối mặt với đặc điểm địa lý chia cắt và trình độ dân trí chưa đồng đều, HTX Po Mỷ đã tập trung vào việc ứng dụng chuyển đổi số trong quản trị và tiêu thụ. Họ sử dụng tối đa dịch vụ chat nhóm để trao đổi công việc, chăm sóc khách hàng và bán hàng trực tuyến. Đặc biệt, thông tin sản phẩm được số hóa qua tem truy xuất nguồn gốc, mã QA Code, giúp khách hàng tiện lợi truy cập thông tin, tạo dựng lòng tin về nông sản sạch.

Nhờ việc đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử lớn (Postmart, Voso, Lazada, Shopee) và thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt, tỷ lệ bán hàng online của HTX hiện chiếm tới 70 – 80% tổng mức bán lẻ.

"Thông qua nền tảng internet, chúng tôi có thể kết nối, tương tác với khách hàng ở mọi lúc, mọi nơi, cả khách nước ngoài. Khách hàng không chỉ mua hàng hóa, họ còn mua cả cảm xúc khi được trải nghiệm về vùng nguyên liệu, công đoạn công phu để tạo ra sản phẩm. Chuyển đổi số từ sớm đã giúp chúng tôi tiến xa, phát triển vững chắc sau hơn 6 năm thành lập với tổng doanh thu đạt 2,5 tỷ đồng/năm" Giám đốc Lưu Thị Hòa cho biết.

Cùng với việc xây dựng chuỗi giá trị và thương hiệu, khát vọng xuất khẩu cũng là mục tiêu lớn của thế hệ trẻ. Anh Giàng A Tọa, người Mông, xã Hồng Thái đã thành công trong việc tìm đầu ra cho cây tre, một nguồn tài nguyên dồi dào, để xuất khẩu, tạo sinh kế bền vững cho bản làng. Hay như anh Phạm Văn Tuấn (30 tuổi, xã Tân Thanh đã tiên phong trong hành trình liên kết các nông dân để xây dựng chuỗi cung ứng rau củ quả, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe để đưa nông sản Tuyên Quang đi xuất khẩu.

Chuyển đổi số đang tạo ra một cuộc cách mạng trong tiếp thị và bán hàng, biến những người trẻ như Key Opinion Consumer (KOC) hay Tiktoker thành "sứ giả" truyền cảm hứng, đưa nông sản, sản phẩm truyền thống từ đồng ruộng lên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử. Tại Tuyên Quang, câu chuyện của cô gái Mông Vàng Thị Dế là minh chứng cho sự giao thoa giữa văn hóa bản địa và công nghệ số.

Bước sang năm thứ 5 theo đuổi giấc mơ dệt từ cây lanh, cô gái 23 tuổi ở thôn Nhèo Lủng, xã Đồng Văn đã biến sợi lanh, tấm vải lanh thành một "sứ giả văn hóa" mang hơi thở và tiếng nói của người Mông Cao nguyên đá ra thế giới.

Dế kể: Em là người đầu tiên của bản được đi học đại học. Ngày nhận giấy báo trúng tuyển Đại học Văn hóa Hà Nội, mọi người trong thôn đã cùng góp tiền để em về với Thủ đô. Em luôn tự nhủ, đi học không chỉ cho riêng mình mà còn cho cả bản Nhèo Lủng”.

Thế nhưng, dịch Covid-19 bùng lên năm học thứ ba đã khiến Dế mất nguồn thu nhập làm thêm. Trở về nhà, cô vô tình tìm thấy những tấm vải lanh được mẹ cất kỹ dành làm quà hồi môn. Giữa lúc khó khăn, cô đánh liều xin mẹ bán thử. Chính khoảnh khắc ấy đã mở ra lối rẽ mới, khơi dậy khát vọng giữ gìn nghề dệt truyền thống đang dần mai một.

Sau khi tốt nghiệp, Dế trở về quê, dựng xưởng lanh đầu tiên mang tên “Dệt vải lanh truyền thống - Hemp Hmong Vietnam” tại khúc cua chân dốc Thài Phìn Tủng. Từ không gian nhỏ này, cô không chỉ cung cấp vải lanh thô "Đông ấm, Hè mát" cho các nhà thiết kế trong và ngoài nước, mà còn tự tay thiết kế túi, áo, khăn... kết hợp chất liệu Mông với kiểu dáng hiện đại, sáng tạo.

Xưởng của Dế dần tạo việc làm ổn định cho 4 phụ nữ trung niên người Mông (thu nhập bình quân 4 triệu đồng/tháng) và tạo thu nhập thêm 2-3 triệu đồng/tháng cho 10 hộ dệt tại nhà theo hình thức trả công sản phẩm.

Dế bảo: Em không muốn lanh chỉ nằm yên trong viện bảo tàng hay góc tủ, mà phải bước vào đời sống hiện đại như một chất liệu bền vững, thân thiện môi trường; mỗi sản phẩm làm ra cũng là một câu chuyện văn hóa được tiếp tục kể. Để lanh không chỉ hiện diện trong vật dụng mà còn trong trải nghiệm, xưởng tổ chức các buổi workshop, mời du khách tham gia đủ 12 công đoạn dệt truyền thống. Du khách được nhìn, chạm và thử làm từ nhuộm, nối sợi, se chỉ đến dệt khung cửi. Chính cách tiếp cận ấy giúp việc gìn giữ văn hóa gắn kết tự nhiên với sinh kế cộng đồng.

Dế đang ấp ủ xây dựng một không gian văn hóa ngay tại xưởng, biến nơi đó thành “bảo tàng sống” của vải lanh Mông, đồng thời đặt mục tiêu đưa Hemp Hmong Vietnam trở thành đơn vị cung cấp sợi lanh lớn nhất cả nước trong hai năm tới. Quan trọng hơn, cô muốn người trẻ trong bản coi nghề lanh là niềm tự hào và kế sinh nhai bền vững.

Cũng với với khát vọng làm giàu trên mảnh đất quê hương, cô gái trẻ Nông Cẩm Quỳnh, xã Bình Ca tận dụng nền tảng Tiktok và các buổi livestream, trở thành một  người trẻ bán hàng online, với khả năng bán gần 50 tấn nông sản/vụ. Các sản phẩm Quỳnh bán đều là đặc sản, sản OCOP của địa phương. Câu chuyện thành công của Quỳnh đã được ghi nhận khi cô được Bộ Công thương mời diễn thuyết về kinh nghiệm livestream, chứng minh rằng, chỉ cần sự sáng tạo và năng động, bất kỳ nông sản nào cũng có thể tìm được chỗ đứng trên "sàn" thương mại điện tử.

Những câu chuyện của thế hệ trẻ "nông dân 4.0" tại Tuyên Quang  không chỉ là những điểm sáng mà đã vẽ nên một bức tranh đầy sống động về sự chuyển mình mạnh mẽ của nền nông nghiệp bản địa. Sức trẻ, sự sáng tạo và tinh thần dám nghĩ, dám làm của họ đã biến công nghệ (nhà lưới, drone) và chuyển đổi số (sàn thương mại điện tử, livestream) thành đòn bẩy kép để nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị nông sản, đồng thời tạo ra sinh kế bền vững, gìn giữ văn hóa truyền thống.

Tuy nhiên, con đường đưa nông sản Xứ Tuyên vươn xa còn nhiều khó khăn, thử thách, đòi hỏi những người trẻ phải liên tục đổi mới và cần có giải pháp khác biệt để xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường, hiện thực hóa khát vọng làm giàu trên miền đất khó.

Thực hiện: Lý Thu, Giang Lam, Biện Luân, Bích Ngọc