Người dân xã Xuân Vân (Yên Sơn) thụ phấn hoa bưởi.

Se duyên

Ở xã Xuân Vân (Yên Sơn) hầu như gia đình nào cũng trồng bưởi. Với người dân nơi đây, bưởi là thứ nông sản mang đến cho họ hương cuộc sống ấm no. Tháng 3 là mùa hoa bưởi nở rộ, thơm ngào ngạt dụ ong bướm về hỗ trợ thụ phấn. Tuy nhiên, hoa bưởi được côn trùng thụ phấn chỉ đậu quả khoảng 30%, nhưng thụ phấn bổ sung sẽ tăng khoảng 80%. Do vậy, việc thụ phấn cho bưởi là việc làm quan trọng của những nhà vườn trồng bưởi ở xã Xuân Vân.

Miệng nói nhưng đôi tay vẫn thoăn thoắt như những cánh ong, cánh bướm thụ phấn cho bưởi, ông Lý Phúc Hưng, thôn Soi Hà chia sẻ: “Mỗi loại bưởi chỉ có thời gian ra hoa rộ từ 10 - 20 ngày nên tới mỗi vụ bưởi ra hoa là gia đình tôi bận như con mọn; vừa thụ phấn hoa, vừa chăm sóc để cây khỏe đậu quả nhiều”. Gia đình ông Hưng có 4 ha bưởi Xuân Vân, Phúc Trạch, Cát Quế, Diễn. Vào mùa thụ phấn cho hoa, gia đình ông phải thuê 4 người làm việc liên tục trong 8 tiếng mỗi ngày. “Việc thụ phấn đòi hỏi sự tỉ mỉ và mất khá nhiều thời gian. Thụ phấn hoa phải được làm vào những ngày nắng ráo vì ngày mưa, hoa sẽ bị thối còn trời gió mạnh phấn hoa sẽ không dính được vào đầu nhụy”, ông Hưng nói.

Theo người dân, khoảng 10 năm trước, có một số lái buôn bưởi ở Đoan Hùng (Phú Thọ) lên xã mua bưởi của người dân và hướng dẫn cách thụ phấn hoa cho bưởi để tăng năng suất, thấy hiệu quả, những năm gần đây người dân áp dụng đại trà. Những năm đầu thụ phấn người dân hái từng bông hoa rồi quét phấn lên noãn hoa cần thụ, tuy nhiên cách làm này tốn công sức. Sau này có các đoàn cán bộ, kỹ sư trồng trọt của Trung ương và của tỉnh về nghiên cứu cách trồng, chăm sóc và thụ phấn cho bưởi khi ra hoa, đậu quả nhiều hơn bằng phương pháp quét phấn bằng chổi lông nên công việc thụ phấn hoa rất hiệu quả.

 Cách thụ phấn nhân tạo cho hoa bưởi dựa trên nguyên tắc thụ phấn chéo, tức là nhụy của hoa này sẽ kết hợp với noãn của hoa khác, không bắt buộc là trên cùng một bông. Tỉ mỉ thụ phấn cho từng chùm hoa, ông Đỗ Khắc Thỏa, thôn Soi Hà, xã Xuân Vân cho biết, công việc tưởng chừng như đơn giản nhưng lại rất vất vả, người thụ phấn phải ngước mắt tìm từng chùm hoa nở để thụ phấn cho đều, công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo có sức bền, do vậy tiền công thụ phấn dao động từ 220.000 - 250.000 đồng/người/ngày.

Chăm sóc bưởi sau mùa hoa

Xã Phúc Ninh (Yên Sơn) có 1.091 ha bưởi các loại, thời điểm này bưởi đang ra những đợt hoa cuối vụ. Theo ông Nguyễn Năng Thuận, Trưởng thôn Khuân Thống, xã Phúc Ninh, bưởi năm nay ra nhiều hoa, trời khô ráo thuận tiện cho việc thụ phấn. Tuy nhiên, trời không mưa cây bưởi thiếu nước khiến những chùm hoa bưởi mềm, dễ gãy. Do vậy, song song với việc thụ phấn hoa những ngày này người dân liên tục tưới ẩm và bổ sung chất dinh dưỡng để chất lượng quả tốt hơn. Ông Thuận bảo: “Thôn có hơn 120 ha cây ăn quả, trong đó cây bưởi là cây chủ lực với gần 100 ha, là nguồn thu nhập lớn nên chúng tôi chăm sóc rất kỹ. Đặc biệt việc thụ phấn bổ sung quyết định đến năng suất của cả vụ nên chúng tôi đầu tư rất nhiều thời gian với hy vọng sẽ có một vụ bội thu”.

Theo người dân, sau thụ phấn khoảng 1 tháng cây bưởi cây sẽ có đợt rụng quả sinh lý theo chọn lọc tự nhiên, những cành sai quả tự rụng đi những quả phát triển kém, cây sẽ tập trung dinh dưỡng nuôi cho quả to, phát triển đều, lúc này chủ vườn phun thuốc tránh nhện đỏ và các loại nấm gây hại.

Người dân dùng chổi lông mềm để thụ phấn hoa bưởi hiệu quả hơn.

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có khoảng hơn 4.900 ha bưởi với nhiều giống bưởi ngon có thương hiệu như: bưởi da xanh, Soi Hà, Diễn… sản lượng hàng năm ước đạt trên 19.000 tấn; bưởi được trồng tập trung ở các huyện Yên Sơn, Hàm Yên. Năm 2021, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp Giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm bưởi Soi Hà (Yên Sơn). Trong đó tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý là UBND huyện Yên Sơn; khu vực địa lý của sản phẩm bao gồm các xã: Phúc Ninh, Xuân Vân, Chiêu Yên, Lực Hành, Tứ Quận, Trung Trực, Quý Quân, Tân Long, Kiến Thiết, Tân Tiến, Lang Quán và thị trấn Yên Sơn. Sản phẩm bưởi Soi Hà được Hội Người tiêu dùng Việt Nam bình chọn vào “Top 10 nhãn hiệu, thương hiệu nổi tiếng”.

Với đặc trưng thu hoạch sớm, quả to vàng đẹp mắt dễ dàng bảo quản, có thể để héo tự nhiên trong vài tháng. Đặc biệt những múi bưởi mọng nước, dày mình, vị ngọt thanh khiến cho bất kỳ ai ăn một lần cũng sẽ nhớ mãi. Năm 2023, trong khi bưởi ở một số địa phương giá sụt giảm mạnh thì bưởi mang thương hiệu Soi Hà (Yên Sơn) vẫn bán được với giá bình quân từ 15.000 - 19.000 đồng/quả. 

Hoa bưởi trắng tinh khôi như vẻ đẹp trong sáng của những cô thôn nữ mười tám, đôi mươi. Mùi thơm dịu nhẹ của hoa làm không ít người muốn được trở về những khu vườn để được hòa mình vào hương vị riêng có ấy. Mùa hoa bưởi về làm sống lại những kỷ niệm “hương thầm” để rồi xao xuyến, bối rối trong câu hát ngọt ngào “Nào ai đã một lần dám nói/ Hương bưởi thơm cho lòng bối rối/Cô gái như chùm hoa lặng lẽ/Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu...”