Ăn cơm độn, đốt đuốc đi học

Ở giai đoạn trước, những năm 1965, 1966 khi bom Mỹ còn ném trên mái nhà thì lo miếng ăn đã khó, việc học càng khó hơn, cả tỉnh chỉ có vài trường phổ thông, học sinh các xã hầu như học cao nhất chỉ học hết Tiểu học, nhiều người mù chữ.

Khó khăn là vậy song ở đất Kim Xuyên, đâu đó vẫn có những gia đình luôn quan tâm đến việc học, đầu tư cho các con học lên cao hơn. Họ cho rằng, học để có kiến thức phát triển kinh tế và để chống lại kẻ thù. Ông Đỗ Quang Đoàn, năm nay 73 tuổi ở thôn Kim Xuyên nhớ lại, hồi ấy ở trong thôn, hầu như các nhà đều phải ăn cơm độn sắn, gia đình ông cũng không ngoại lệ. Song ông lại được bố mẹ ưu tiên không phải ăn cơm độn sắn mà được ăn cơm độn ngô vì phải cuốc bộ đi học. Chặng đường từ nhà lên trung tâm huyện Sơn Dương hơn 40 km đường rừng, ông cứ thế vén lau lách, bụi rậm mà đi. Chốc chốc lại giật thót mình bởi tiếng hùm beo vọng lại.

Đối với những học sinh ở Kim Xuyên khi lên trung tâm huyện Sơn Dương học, có một địa điểm mà mỗi khi đi qua họ đều phải rợn tóc gáy đó chính là đèo “ông tối bà sáng”. Khi qua đây, khó phân biệt được ngày đêm, phải đốt đuốc để đi qua. Bà Phạm Kim Phương, vợ ông Đoàn nói, việc đi học đã khổ, đến trường thì giáo viên, học sinh phải tự tay dựng lán để ở, đào hầm để tránh bom. Nếu ai không quyết tâm thì chỉ có bỏ dở giữa chừng.

Gia đình ông Đỗ Quang Đoàn ở thôn Kim Xuyên nuôi 3 người con học đại học.

Chuyện học vất vả đến vậy song những người như ông Đoàn, bà Phương vẫn không nguôi ý chí học tập. Ông Đoàn học xong cấp 3 học lên Đại học Xây dựng rồi phải tạm xếp bút nghiên đi đánh Mỹ. Đánh Mỹ xong ông lại trở về trường cũ để học tập nhưng do sức khỏe yếu nên ông phải chuyển ngành. Còn bà Phương đã học ngành Sư phạm và trở thành giáo viên, sau này là Hiệu trưởng Trường THCS Hồng Lạc. Những tấm gương hiếu học ở thế hệ trước như ông Đoàn, bà Phương… đã “thổi” vào những thế hệ trẻ ở Kim Xuyên, khiến nơi đây trở thành đất học.  

“Không học giỏi thì ngượng lắm”

Ông Vũ Tuấn Tú, Trưởng dòng họ Vũ - Võ, xã Hồng Lạc năm nay gần 80 tuổi nhưng đúng như cái tên của mình, ông vẫn rất phong độ, minh mẫn. Ông Tú cho rằng học là cái gốc, không học, không có kiến thức thì không làm được việc gì. Thế nên, dù đi đâu hay làm gì, ông đều nhắc nhở các gia đình trong dòng họ phải trọng việc học, coi sự học là hàng đầu, ai chểnh mảng phải khiển trách ngay. Việc khuyến học của dòng họ cũng được ông đưa vào quy ước của dòng họ nên không ai dám làm trái.

Cả dòng họ Vũ - Võ có 44 họ viên, dòng họ đã duy trì quỹ khuyến học, khuyến tài trong nhiều năm qua. Mỗi dịp chuẩn bị cho khai giảng là các anh em trong dòng họ tề tựu đông đủ để tổng kết 1 năm học, trao học bổng cho những học sinh có thành tích xuất sắc trong học tập. Mỗi suất học bổng chỉ vài trăm nghìn nhưng chính những sự động viên, khích lệ kịp thời đã “chắp cánh”, khơi dậy niềm đam mê học tập trong thế hệ trẻ. Nhiều học sinh trong dòng họ, dù hoàn cảnh khó khăn nhưng luôn nỗ lực vượt khó học tập, số học sinh giỏi, học sinh thi đỗ đại học ngày càng tăng. Đầu năm học 2021 - 2022 vừa qua, dòng họ đã quyết định trao học bổng cho 20 học sinh có thành tích xuất sắc trong học tập nhưng do dịch Covid-19 không thể tập trung nên Ban đại diện dòng họ đã đến tận nhà trao học bổng cho các cháu, động viên các cháu đạt thành tích tốt hơn trong năm học mới. Em Vũ Kim Hoàn, học sinh Trường THPT Kim Xuyên (Sơn Dương), học sinh giỏi cấp tỉnh môn Toán vui mừng nói, sự động viên, khích lệ của các ông, các bác trong dòng họ đã tạo động lực để thế hệ con, cháu thi đua học tốt, ai học giỏi được biểu dương, ai lười học thì rất ngượng.

Nhờ trọng việc học và có cách làm hiệu quả để khuyến học, khuyến tài nên việc học của con, em dòng họ Vũ - Võ ngày càng tiến bộ. Thành tích học tập của thế hệ sau lại hơn thế hệ trước, cả dòng họ có nhiều người đỗ đại học và đi làm, giữ những vị trí quan trọng từ trung ương đến địa phương.

Dòng họ Vũ - Võ xã Hồng Lạc khen thưởng, trao học bổng cho các cháu trong dòng họ học giỏi.

Thạc sỹ Vũ Sơn Tùng, hiện công tác tại Cục tần số vô tuyến điện (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết, anh rất may mắn được sinh ra trong gia đình, dòng họ có truyền thống hiếu học. Sự giáo dục, động viên của gia đình, dòng họ đã thôi thúc anh học tập. Dù công tác ở xa quê nhưng mỗi lần dòng họ tổ chức gặp mặt hay tổ chức hoạt động khuyến học, khuyến tài anh đều cố gắng thu xếp về dự để chung vui, ủng hộ cho Quỹ khuyến học. Bởi anh mong hoạt động khuyến học của dòng họ sẽ ngày càng phát triển, như nước sông Lô quê anh chảy mãi không ngừng.

Mảnh đất địa linh, nhân kiệt

Là thôn trung tâm của xã Hồng Lạc nên Kim Xuyên là nơi tập trung đông dân, kinh tế rất phát triển, toàn thôn chỉ còn hơn 4% hộ nghèo, hộ khá, giàu chiếm tới hơn 70%. Có được điều này, một lý do không ai có thể phủ nhận đó chính là việc mở mang kiến thức đã tạo bước chuyển biến trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của người dân địa phương. Cùng với đó, chính quyền địa phương đã có những giải pháp nhằm phát triển, nâng cao chất lượng công tác khuyến học, khuyến tài. Toàn thôn Kim Xuyên có 319 hộ thì có hơn 80% là hội viên Chi hội Khuyến học thôn.

Đồng chí Nguyễn Thị Hường, Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn, Trưởng Chi hội Khuyến học thôn Kim Xuyên cho biết, các hội viên Chi hội Khuyến học rất tích cực tham gia đóng góp vào quỹ khuyến học của thôn. Từ đó đã tạo thuận lợi cho công tác thi đua, khen thưởng học sinh có thành tích trong học tập. Trong giai đoạn 2016 -2020, Chi hội Khuyến học thôn đã khen thưởng 160 học sinh xuất sắc với tổng số tiền trên 48 triệu đồng. Không chỉ khen thưởng những học sinh học giỏi, Chi hội Khuyến học thôn Kim Xuyên còn thường xuyên trích Quỹ khuyến học thăm hỏi động viên các cháu có hoàn cảnh khó khăn thuộc hộ nghèo để động viên các cháu vượt qua khó khăn, vươn lên trong học tập.

Theo thống kê, thì 100% các gia đình trong thôn Kim Xuyên đều cho con đi học, trong đó có hơn 60% số hộ có người tốt nghiệp cao đẳng, đại học trở lên. Nhiều gia đình có 2, 3 người con đều học đại học. Tiêu biểu như gia đình ông Đỗ Diên Hồng nuôi 5 người con học đại học, cao đẳng; gia đình ông  Đỗ Quang Đoàn nuôi 3 người con học đại học; gia đình ông Đỗ Hồng Sơn nuôi 3 người con học đại học ngành An ninh và Sư phạm; gia đình ông Đỗ Ái Khanh nuôi 2 người con học Đại học Sư phạm và Đại học Y dược…

Với nhiều kết quả đạt được trong công tác khuyến học, khuyến tài, năm 2020 thôn Kim Xuyên đã được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Bằng khen. Hiện nay, có hơn 80% số hộ trong thôn đạt danh hiệu “Gia đình học tập”, có 2 dòng họ được công nhận “dòng họ học tập” được Chủ tịch UBND huyện tặng Bằng khen. Nhắc đến Kim Xuyên là nhắc đến nơi có truyền thống hiếu học từ xưa đến nay và ngày càng được bồi đắp, góp phần làm giàu đẹp cho quê hương.