Toàn cảnh cuộc tọa đàm khoa học.

Phát biểu khai mạc và đề dẫn tọa đàm, PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ, Chủ tịch Hội đồng lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương nhấn mạnh: Chủ đề tọa đàm về vấn đề quan trọng và cấp thiết mà Nghị quyết 23-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nêu và chỉ rõ những định hướng, nhiệm vụ cơ bản.

Trong đó, nhân tố con người, yếu tố đội ngũ luôn là vấn đề quan trọng hàng đầu của bất cứ lĩnh vực nào, càng quan trọng và cấp thiết hơn đối với lĩnh vực văn học, nghệ thuật.

Hội đồng mong muốn được lắng nghe nhiều ý kiến thẳng thắn, khách quan của các nhà khoa học; các nhà nghiên cứu lý luận, phê bình; các nhà lãnh đạo, quản lý nhằm thấy rõ ưu điểm, kết quả, những hạn chế, yếu kém, bất cập và điều quan trọng hơn là đề xuất các định hướng, giải pháp để xây dựng và phát triển đội ngũ vững mạnh toàn diện trong thời gian tới.

Những ý kiến và nhận định đúng đắn, khách quan, trách nhiệm về vấn đề quan trọng này có giá trị, ý nghĩa sâu sắc trong việc cung cấp luận cứ khoa học tư vấn, tham mưu cho Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Tuyên giáo Trung ương tiến hành tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết 23-NQ-TW, từ đó xác định phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phát triển văn học, nghệ thuật nói chung, trong đó có công tác lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật nói riêng trong những năm tới.

Có 15 tham luận được trình bày tại tọa đàm tập trung vào phân tích thực trạng, định hướng và giải pháp phát triển đội ngũ lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật.

Trong tham luận “Đổi mới, phát triển phê bình văn học, nghệ thuật hiện nay”, PGS, TS Đào Duy Quát nhận định về thực trạng tiếp nhận văn học, nghệ thuật của công chúng, theo đó đối tượng tiếp nhận có “khẩu vị” bình dân, ít quan tâm những sáng tác có tính chuyên nghiệp chiếm tỷ lệ khá cao.

2 đối tượng khác gồm công chúng được đào tạo trong môi trường văn hóa trí thức và công chúng là đội ngũ văn nghệ sĩ, lực lượng nghiên cứu, giảng dạy lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật chiếm tỷ lệ khiêm tốn. Thực trạng này tác động đáng kể vào chất lượng của nền phê bình.

Trình bày tham luận về phê bình âm nhạc, PGS, TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân nhấn mạnh, trong giai đoạn hiện nay, cần tiếp tục xây dựng một đội ngũ phê bình đích thực. Đó là những nhà lý luận, phê bình có chuyên môn cao về nghề và tư duy.

Một tác phẩm muốn đến với công chúng cần có 3 yếu tố: Tác giả, nghệ sĩ, công chúng. Sự có mặt của nhà phê bình trong quá trình giới thiệu, dẫn giải, quảng bá tác phẩm giúp công chúng thưởng thức tốt hơn, chính xác hơn và hào hứng hơn. Đặc biệt, phê bình phải sống trong đời sống báo chí. Đây chính là nguyện vọng, cũng là nỗi băn khoăn của các nhà lý luận, phê bình chuyên và không chuyên.

PGS, TS Phan Trọng Thưởng đề xuất cần phân biệt rõ ranh giới giữa lý luận với phê bình để từ đó có thể dễ dàng nhận diện được đội ngũ, phân biệt được đối tượng và nhận thức rõ yêu cầu, mục tiêu hoạt động, tiếp cận đúng hướng, vận hành đúng thao tác, phương pháp…

Từ quan điểm và cách nhìn nhận trên, ông cho rằng thực trạng đội ngũ hiện nay còn “èo uột”, không tương xứng với đội ngũ sáng tác, không đáp ứng yêu cầu của công chúng thưởng thức văn học, nghệ thuật. Trong vài năm trở lại đây, Hội đồng đã có sáng kiến hợp các đợt tập huấn và mở các lớp bồi dưỡng nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của đội ngũ. Đó là một ý tưởng thiết thực dù hiệu quả vẫn cần theo dõi, chờ đợi.

Nhận định nhà phê bình hôm nay không chỉ là người say mê hoạt động văn học, nghệ thuật mà cần có tri thức cao theo nhu cầu phát triển của đất nước và thời đại, PGS, TS Trần Mạnh Tiến đặt ra câu hỏi, phạm trù văn hóa hiện nay rất rộng, vậy nhà phê bình có thể bao quát được hết không? Chắc hẳn là khó khăn, nhưng không phải là bất khả thi, mà vẫn cần cái nhìn toàn diện, tỉnh táo trước nền văn học dân tộc để đi tới.

Thực tế đòi hỏi người làm nghề cần quyết tâm hơn nữa, đổi mới tư duy trong từng hoàn cảnh mới và phải nhạy bén với các luồng tư tưởng mới. Bên cạnh đó, người làm công tác lý luận, phê bình cần có lòng nhân ái, không ngừng đấu tranh cho cái đẹp, cái thiện trường tồn.

Trong lĩnh vực điện ảnh, Tiến sĩ Ngô Phương Lan nhận định cụ thể về thực trạng vắng bóng của lý luận, phê bình điện ảnh và đưa ra các giải pháp: Học hỏi kinh nghiệm phát huy nghiên cứu lý luận, phê bình điện ảnh nước ngoài; củng cố, phát triển và cần chuyên nghiệp hóa đội ngũ; nâng cao thẩm định; quan tâm đến xuất bản sách chất lượng cao về lý luận, phê bình ở các lĩnh vực…

Nhà văn Niê Thanh Mai, Chủ tịch Hội Văn học, Nghệ thuật tỉnh Đắk Lắk đặt vấn đề kết nối đội ngũ lý luận, phê bình tại các trường đại học, cao đẳng với văn học, nghệ thuật địa phương và có dẫn chứng thực trạng cụ thể tại khu vực nam miền trung và Tây Nguyên.

Các đề xuất nhấn mạnh vào việc tăng cường tương tác, quảng bá; tổ chức các hoạt động đi vào chiều sâu về chuyên môn và sự hiệu quả trong kết nối, đổi mới, sáng tạo về ý tưởng.

Trong thời gian một buổi sáng, các tham luận tại tọa đàm đã tập trung bám sát nội dung, yêu cầu của Nghị quyết 23-NQ/TW, đặc biệt là phần mục tiêu, quan điểm, chủ trương, giải pháp để xây dựng, phát triển đội ngũ.

Hầu hết các lĩnh vực: Văn học, điện ảnh, âm nhạc, văn hóa dân gian, giáo dục đào tạo… đều có những tham luận cụ thể từ các nhà nghiên cứu, chuyên gia, quản lý...

Sự nhấn mạnh về giải pháp mang tính đặc thù, cụ thể cho từng lĩnh vực hòa trong dòng chảy chung, nhằm hướng tới sự phát triển vững mạnh của nền phê bình văn học, nghệ thuật nước nhà trong đòi hỏi cấp thiết của thời đại, của nhu cầu ngày càng cao và khắt khe từ công chúng.