Nguồn gốc của lễ hội bắt nguồn từ việc cầu phúc hoặc cầu mệnh của một gia đình. Trong đó, hội cầu phúc được tổ chức xuất phát từ việc một gia chủ nào đó không có con, thưa con hoặc sinh con một bề, sẽ làm lễ nhờ thầy cúng bói xin cho mở hội Gầu tào nhằm cầu mong có con. Hội cầu mệnh diễn ra khi một gia chủ nào đó bị ốm đau bệnh tật, con cái yếu ớt, thậm chí có con bị chết, mùa màng, vật nuôi lụi dần, cũng nhờ thầy cúng bói xin mở hội Gầu tào.

Lễ hội Gầu Tào thể hiện mong ước, khát vọng của người Mông về cuộc sống ấm no, hạnh phúc. (Ảnh KT)

Hiện nay, được sự quan tâm của chính quyền địa phương và cộng đồng lễ hội được nhân rộng, tổ chức thường xuyên và trở thành lễ hội của cộng đồng làng. Bởi vậy, ngoài ý nghĩa ban đầu của lễ hội là cầu phúc, cầu mệnh đã có sự biến đổi, nâng tầm thành lễ hội của bản làng với ý nghĩa cầu cho mùa màng bội thu, người người khỏe mạnh, nhà nhà có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Tùy từng vùng người Mông mà lễ hội được tổ chức vào các ngày khác nhau. Theo truyền thống trước đây của người Mông, lễ hội thường được tổ chức từ ngày 2 đến ngày 4 Tết Âm lịch, nhiều vùng chọn tổ chức vào ngày thìn (rồng) của đầu năm để cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Cây nêu luôn là biểu tượng chính trong lễ hội Gầu Tào của người Mông, nó gắn liền với sự linh thiêng do vậy, câu nêu luôn được chọn rất cẩn thận, phải là những cây thẳng, không bị sâu, không bị cụt ngọn, đặc biệt là không chọn cây đổ. Khi chặt cây, người chủ cúng hoặc chủ nhà phải thắp hương cầu khấn các vị thần để xin chặt cây sau đó mới được chặt. Ngọn của cây nêu bao giờ cũng phải quay về hướng Đông với quan niệm hướng của sự sinh sôi, nảy nở. Trên thân cây nêu họ thường treo một dải vải chàm màu đen hoặc đỏ, một cút rượu, một túm ngô hoặc thóc, một sâu tiền bạc. Dưới gốc cây nêu họ đặt đồ lễ dâng lên các vị thần linh.

Sau khi làm lễ cúng tế cầu mong thần linh ban cho sức khỏe, mùa màng bội thu, mọi người tỏa ra các ngọn đồi thấp hoặc bãi ruộng bằng chung quanh tham gia các trò chơi dân gian truyền thống.

Lễ hội Gầu Tào là lễ hội lớn nhất, đông người tham gia nhất, được coi là lễ hội tiêu biểu và đặc sắc nhất của người Mông.