Nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954-10/10/2024), ngày 7/10, tại Khu Di sản Hoàng thành Thăng Long (quận Ba Đình, Hà Nội), Trung tâm Lưu trữ quốc gia I-Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước phối hợp Sở Nội vụ Hà Nội, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long-Hà Nội khai mạc trưng bày “Hà Nội và những cửa ô”.

Cửa ô là một nét đặc trưng riêng có của Hà Nội. Đây vốn là các cửa ngõ để ra vào kinh thành Thăng Long xưa, cũng là điểm giới hạn của đô thị tiếp giáp với các vùng phụ cận.

Công chúng tìm hiểu về những cửa ô xưa của Hà Nội.

Ngoài vai trò là cửa ngõ kết nối giao thông, các cửa ô Hà Nội là nơi trấn giữ, bảo vệ kinh thành. Vì thế, nơi đây từng ghi dấu nhiều sự kiện quan trọng trong lịch sử Hà Nội. Đặc biệt các cửa ô còn là nơi chứng kiến đoàn quân chiến thắng của Quân đội nhân dân Việt Nam tiến vào giải phóng Thủ đô ngày 10/10/1954. Trong lịch sử, Hà Nội từng ghi nhận có 21 cửa ô. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của đô thị, những cửa ô xưa của đất kinh kỳ đã biến mất.

Phát biểu tại khai mạc, Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Lê Hồng Sơn nhấn mạnh, cách đây 70 năm, ngày 10/10/1954, sau chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, Đại đoàn Quân tiên phong tiến về giải phóng Thủ đô. Sự kiện đó đánh dấu một bước ngoặt có ý nghĩa quan trọng, mở ra một thời kỳ mới hết sức vẻ vang trong lịch sử nghìn năm của Thăng Long-Hà Nội. Trong ngày vui đó, hình ảnh “năm cửa ô đón mừng đón mừng đoàn quân tiến về” đã in đậm trong ký ức của bao người dân Thủ đô”.

Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đức Cường cho biết: “Hình ảnh cửa ô khắc sâu trong tâm trí của bao thế hệ người Hà Nội. Nhớ Hà Nội là nhớ về những ngõ nhỏ, phố nhỏ gắn với những cửa ô, dù bóng dáng của những cửa ô này chỉ còn hiện hữu qua hình ảnh của Ô Quan Chưởng (Ô Thanh Hà)”.

Trưng bày “Hà Nội và những cửa ô” giới thiệu 200 tài liệu, hình ảnh được lưu trữ tại Viện Viễn đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội (EFEO), Viện Thông tin Khoa học xã hội và đặc biệt là Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, Trung tâm Lưu trữ lịch sử thành phố Hà Nội. Thông qua các nguồn sử liệu, các hình ảnh, bản đồ, bản vẽ, các tài liệu viết bằng ngôn ngữ Hán Nôm và tiếng Pháp, trưng bày tái hiện lịch sử các cửa ô của Hà Nội.

Trong đó, chủ đề “Cửa ô xưa” giới thiệu về lịch sử hình thành các cửa ô của Thăng Long-Hà Nội; kiến trúc; vai trò, công năng của các cửa ô Hà Nội; sự biến đổi về tên gọi và số lượng các cửa ô theo từng giai đoạn. Dưới sự tác động của người Pháp trong quá trình quy hoạch Hà Nội vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, các cửa ô Hà Nội đã dần bị phá hủy. Ô Quan Chưởng là chứng tích còn lại duy nhất đến ngày nay, lưu dấu về sự tồn tại và hình dáng của các cửa ô của Thăng Long-Hà Nội xưa.

Chủ đề “Cửa ô chiến thắng” kể lại câu chuyện lịch sử về sự kiện các đoàn quân Bộ đội cụ Hồ, các chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô từ các cửa ô xưa tiến về giải phóng Hà Nội vào tháng 10/1954, đặc biệt là Lễ chào cờ chiến thắng tại sân vận động Cột Cờ ngày 10/10/1954, với sự tham gia của các đơn vị Quân đội nhân dân tham gia tiếp quản thành phố. Công chúng sẽ được xem những tài liệu, hình ảnh về những ngày giải phóng của quân dân Thủ đô trên các ngành: nội chính, trước bạ, canh nông, giao thông, bưu điện, thuế…

Chủ đề “Cửa ô Hà Nội hôm nay” làm nổi bật sự thay đổi diện mạo của Hà Nội sau những thay đổi địa giới hành chính; những định hướng quy hoạch Thủ đô của Đảng và Nhà nước đã giúp Hà Nội phát triển trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Trưng bày “Hà Nội và những cửa ô” sẽ phục vụ công chúng đến Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, Hà Nội kéo dài đến hết ngày 30/10.