Về Đường Thượng nghe chuyện chúa đất Sùng Chứ Đà
HGĐT - Dù đã đi khá nhiều nơi trên cao nguyên đá Đồng Văn, đã từng biết đến thung lũng Sủng Là hay Phố Cáo (Đồng Văn) song khi đến với xã Đường Thượng (Yên Minh) tôi thực sự ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của đồng đất nơi đây. Đó là một thũng lũng rộng, bằng phẳng, chạy dài hàng cây số với chất đất mịn, vô cùng màu mỡ, quanh năm có nước nguồn chảy. Trên vùng cao nguyên đá khô khát này thì thung lũng màu mỡ như Đường Thượng quả là một báu vật. Và chủ nhân của báu vật này hơn một trăm năm trước có cái tên là Sùng Chứ Đà. Về Đường Thượng lần này, trong vô vàn các câu chuyện thú vị về cuộc sống của người dân nơi đây, tôi lại được nghe thêm những điều về vị chúa đất một thời xa xưa của vùng đất này…
Những câu chuyện về Sùng Chứ Đà…
Nhà thơ Hùng Đình Quý, một người chuyên nghiên cứu, sưu tầm văn hoá dân gian Mông kể rằng khi còn nhỏ, ông đã được nghe kể về Sùng Chứ Đà( Shôngx Trưr Đangs). Đó là câu chuyện bên bàn đèn thuốc phiện của cha ông- người đã từng làm lý trưởng vùng Tùng Vài (Quản Bạ) và một vị khách đến từ Cán Tỷ- mà ông có dịp được nghe.
Đầu tiên là việc tại sao Sùng Chứ Đà lại tự phong làm chúa của vùng đất Đường Thượng? Lúc còn trẻ, Sùng Chứ Đà là một người không những khôn ngoan mà còn rất khoẻ mạnh. Một lần, trong lúc cánh đàn ông ngồi nghỉ nghơi với nhau, mới thách đố nhau nhảy qua một cái khe sâu. Những người tham gia đều không ai nhảy qua, lúc đó Sùng Chúa Đà mới bảo ông ta có thể nhảy qua. Mọi người thách ông ta, nếu ông ta nhảy qua được thì mọi người sẽ tôn ông ta làm chủ vùng đất này. Không ngờ, Sùng Chứ Đà đứng bật dậy lấy đà và bay vút qua khe sâu. Thấy vậy, mọi người đành phải giữ lời hứa, công nhận ông ta là chúa đất. Cái tên Sùng Chứ Đà cũng phần nào nói lên điều này. Trưr Đangs trong tiếng Mông có nghĩa là ông chủ vui tính, bỡn cợt… Tức là từ một trò thách đố đùa nhau mà ông ta được làm chúa thật.
Không chỉ khôn ngoan, khoẻ mạnh mà Sùng Chứ Đà còn biết làm phép thuật. Người ta kháo nhau rằng ông từng sang tận vùng Vân
Còn nói về vì saoSùng Chứ Đà bị giết chết thì lại là một câu chuyện khác. Bác Ma Khái Sò, nguyên Chủ tịch UBMTTQ tỉnh Hà Tuyên, đã có thời gian dài gắn bó với người dân Đường Thượng để vận động đồng bào xóa bỏ cây thuốc phiện, kể rằng: Ông ta có một người vợ xinh đẹp người Hán ở Phố Cáo. Vốn là người ghen tuông nên ông ta không bao giờ cho người vợ này ra khỏi nhà. Một hôm, người vợ này muốn đi chơi chợ những Sùng Chứ Đà không cho. Nhân lúc ông ta ngủ, người vợ mới trốn đi. Khi thức dậy, biết chuyện, Sùng Chứ Đà phi ngựa đuổi theo, đến đầu núi thì gặp người vợ trẻ đang ngồi nghỉ chân. Ông ta liền vung kiếm chém chết người vợ trẻ. Gia đình người vợ xấu số biết chuyện không những không oán trách mà còn đến thưa với Sùng Chứ Đà rằng con gái họ thì đã chết, nhưng họ vẫn còn một đứa con gái, nếu ông ta không chê thì họ sẽ gả tiếp cho. Sùng chúa Đà thấy thiện ý của gia đình vợ như vậy thì cũng đồng ý. Gia đình nhà gái chỉ có một yêu cầu đó là cỗ ngày cưới phải do những đầu bếp người Hán thực hiện với lý do người Mông nấu cỗ không ngon, không sang. Đến hôm cưới, mọi việc diễn ra suôn sẻ, cỗ bàn do tốp thợ người Hán nấu rất ngon nên ai cũng say sưa, không cảnh giác gì. Còn tốp thợ nấu ăn người Hán thì thực ra là do người nhà của người vợ trẻ xấu số thuê đến để giết Sùng Chứ Đà, trả thù cho con gái họ. Nấu cỗ chỉ là hình thức che mắt, còn tốp thợ người Hán đó đã bí mật làm ướt hết thuốc súng của Chứ Đà. Khi mọi người đã say sưa thì tốp thợ nấu cỗ người Hán bất ngờ ra tay giết chết Sùng Chứ Đà. Gia nhân của ông vác súng ra bắn thì thuốc súng đã bị ướt hết nên cũng bị tiêu diệt.
Trong câu chuyện của người già Đường Thượng khi kể về Sùng Chứ Đà thì không thể không nhắc đến cây cột đá trói người. Lúc đầu cây cột đá dùng để trừng trị những người đàn ông nào trêu ghẹo vợ ông ta. Nhưng sau thì trở thành công cụ để trừng trị và răn đe những người vi phạm luật lệ do chúa đất đặt ra. Hiện nay, cột đá này đã được chuyển về đặt trong khuôn viên của Bảo tàng tỉnh (mặt giáp về phía đèn đỏ, ngã tư Thành phố Hà Giang). Đó là cột đá xanh cao khoảng 1,9m, đường kính gần vòng tay ôm của hai người lớn, hai tai cột được khoét lỗ tròn…
Sự thật nào hé mở…
Tất cả những câu chuyện về vị chúa đất Sùng Chứ Đà đều mang tính chất dân gian. Tuy nhiên, theo anh Âu Văn Hợp, Giám đốc Bảo tàng tỉnh thì trong một tài liệu từ thời Pháp thuộc tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia, có nhắc đến vùng đất Đường Thượng- Yên Minh. Đó là báo cáo số 1165của Trung tá Boifacy gửi cấp trên về việc chỉ huy đạo binh thứ ba trong chuyến đi đến các vùng Đại Miên, Tiên Miên, Yên Minh, Đường Thượng, Du Già và Yên Định. Xuất phát từ Hà Giang ngày 19.9.1913, kết thúc chuyến đi quay về Hà Giang là ngày 26/9/1913. Trong báo cáo, vị trung tá người Pháp đã miêu tả khá chi tiết về địa hình, dân tộc cư trú và lịch sử vùng đất này. Trong phần nói về lịch sử vùng đất Đường Thượng, có một chi tiết là: “Mương Cha và phần xã Hữu Vinh (Mương Chê Leng) tạo thành Đường Thượng thì rất đông dân và khá yên bình đến năm 1863, Siung Lao Lục, tên phù thuỷ cuồng tín người Mèo đã thuyết phục đồng loại của hắn và chính quyền là vùng này phải thuộc về chúng. Hắn tự xưng là lãnh chúa là hợp với ý trời và sự cướp bóc, tàn sát bắt đầu”*… (Nguyên văn trong bản dịch báo cáo). Trong báo cáo cũng có nói: Lao Lục đã bị sát hại bởi đồng bọn của hắn nhưng bọn cướp người Hoa đã đặt chân lên vùng này, khai thác đến tận năm 1896*… khi mà người Pháp vào thành lập đồn tại vùng đất này.
Bản báo cáo có nhiều câu dịch khá khó hiểu, song với những dữ liệu ít ỏi cũng giúp cho chúng ta thấy được phần nào cuộc sống ở vùng đất này vào những năm xa xưa. Và những dữ liệu lịch sử này cũng phần nào khẳng định những câu chuyện truyền miệng của người dân vùng này về một chúa đất có phép thuật là có thật.
Khi Bảo tàng tỉnh có được những thông tin về cây cột đá này và lên tìm hiểu nghiên cứu thì cây cột đá đã bị đổ, nằm dưới chân một mảnh nương đá, cách trụ sở UBND xã Đường Thượng khoảng mấy trăm mét. Cách vị trí cột đá tử thần đổ, người ta còn tìm thấy một cột đá nhỏ hơn, cũng được đẽo gọt cẩn thận. Có ý kiến cho rằng biết đâu hai cây cột đá này liên quan đến tín ngưỡng phồn thực- một hình thái tín ngưỡng phổ biến ở các cư dân nông nghiệp. Tuy nhiên, giả thuyết này lại có vẻ đi khá xa so với những câu chuyện truyền miệng của người dân vùng này. Nên phải chăng, cột đá nhỏ này là nơi tiến hành các nghi lễ trước khi trừng phạt kẻ phạm tội vì theo bản báo cáo của trung tá Boifacy thì vị chúa đất vốn là thầy phù thuỷ cuồng tín nên có lẽ ông ta sẽ phủ lên trên cái chết của các nạn nhân bức màn bí ẩn… nhằm răn đe những người có ý chống đối mình.
Thời gian đã lùi xa nhưng những câu chuyện về một thời xa xưa mông muội của vùng đất này vẫn được người già kể lại cho con cháu để lớp cháu con hôm nay hiểu thêm về giá trị cuộc sống, biết trân trọng cuộc sống mới no ấm ngày hôm nay.
Hùng Hiền
Ý kiến bạn đọc