Giữ bản sắc trong mỗi nếp nhà

Không còn cảnh “mưa dột, gió lùa”, hàng nghìn gia đình khó khăn trên địa bàn tỉnh đã có mái ấm vững chãi nhờ Chương trình xóa nhà tạm. Tuy nhiên thực tế đặt ra, nếu thiếu định hướng sẽ dễ xóa mất bản sắc về kiến trúc, lâu dài ảnh hưởng đến lối sống truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số.

Mọt ngôi nhà xây mới của người dân xã Ngọc Long giữ được những nét kiến trúc truyền thống đồng bào dân tộc Mông.

Thời gian qua, Chương trình xóa nhà tạm được các cấp, ngành và Nhân dân tích cực triển khai, tạo sức lan tỏa sâu rộng, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Đến nay, toàn tỉnh đã khởi công xây dựng được 15.064 nhà; trong đó, hoàn thành, đưa vào sử dụng 13.097 nhà, đạt 86,94%. Đã khởi công, phấn đấu hoàn thành trước 31/8 là 1.967 nhà, gồm xây mới 1.709 nhà và 258 nhà sửa chữa.

Thực tế ở nhiều nơi, yếu tố bản sắc trong kiến trúc chưa được tính toán kỹ lưỡng khi xóa nhà tạm. Ở vùng cao, không khó bắt gặp những ngôi nhà kiên cố, nhưng không còn “hồn” của kiến trúc nhà ở đồng bào dân tộc thiểu số; người già thấy lạ lẫm, con trẻ lớn lên không còn biết thế nào là mái lá, sàn gỗ, làm trình tường. Xóa nhà tạm rất cần thiết, nhưng nếu không giữ được bản sắc sẽ chưa đủ trọn vẹn. Do vậy, nếu không có định hướng rõ ràng sẽ ảnh hưởng đến cảnh quan, khiến những giá trị văn hóa bản địa gắn liền với kiến trúc nhà ở bị mai một theo thời gian.

Nhận thức được thực trạng nêu trên, nhiều địa phương đã có sự vào cuộc kịp thời. Tại xã Yên Minh, sáp nhập từ 5 địa phương nên số lượng xóa nhà tạm rất lớn. Hiện xã đã hoàn thành, đưa vào sử dụng 412 nhà, đang thực hiện 73 nhà; tổng kinh phí được phân bổ trên 22,5 tỷ đồng. Đồng chí Vũ Văn Quân, Phó Chủ tịch UBND xã Yên Minh cho biết: “Trong quá trình triển khai, xã tập trung định hướng cho bà con xây dựng theo nếp nhà truyền thống của dân tộc mình. Đồng thời, cử cán bộ có chuyên môn về thiết kế để hướng dẫn cụ thể theo từng dân tộc Mông, Tày, Dao... Bà con cũng rất đồng tình thực hiện, tỷ lệ công trình xóa nhà tạm xây dựng theo kiến trúc truyền thống đạt gần 40%”.

Gia đình anh Giàng Chứ Mua, thôn Hồng Ngài A, xã Thắng Mố vừa khánh thành ngôi nhà mới vào tháng 6 vừa qua. Anh chia sẻ: “Là người dân tộc Mông, nên tôi mong muốn xây dựng theo kiến trúc truyền thống, thay thế các vật liệu kém chịu lực như trình tường đất, cột gỗ và giữ nguyên nếp nhà 3 gian, 2 chái, mái chảy và lợp ngói âm dương. Như vậy vừa đẹp, vừa an toàn lại giữ được nếp sinh hoạt truyền thống, từ vị trí đặt bếp đến khoảng sân để người già ngồi se lanh, phơi ngô”.

Xác định “giữ được nếp nhà là giữ nếp người”, nhiều hộ xóa nhà tạm tại xã Yên Sơn lựa chọn xây dựng theo kiến trúc truyền thống. Cột, sàn nhà bằng bê tông nhưng thiết kế mái, hiên, vách theo kiểu truyền thống kết hợp với các vật liệu tự nhiên như: ván gỗ, gạch đất nung, đá bản...  Địa phương có số lượng lớn đồng bào dân tộc Tày, Dao, Cao Lan sinh sống nên việc lựa chọn kiểu nhà sàn cải tiến bằng xi măng giúp dung hòa điều kiện vật chất, nhu cầu sinh hoạt hiện đại và thể hiện rõ ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa.

Anh Đặng Văn Phúc, thôn Tân Sơn, xã Yên Sơn cho biết: “Người dân tộc Dao Quần Trắng coi nhà sàn là một phần không thể thiếu, nên khi được hỗ trợ 60 triệu đồng xóa nhà tạm, tôi đã vay mượn thêm để làm nhà sàn xi măng. Gia đình ba thế hệ thống nhất không chạy theo kiến trúc hiện đại, nhà sàn dù là bê tông, cốt thép nhưng cách chia gian, làm sàn cao, mái dốc, hiên rộng đều được giữ lại như nhà ông bà ngày trước”.

Chương trình xóa nhà tạm đang mang lại những đổi thay rõ nét cho nhiều bản làng. Tuy nhiên, việc chú trọng yếu tố văn hóa bản địa trong thiết kế, thi công là yêu cầu cần được đặt ra ngay từ đầu. Các địa phương cần gìn giữ bản sắc kiến trúc truyền thống ngay từ khâu khảo sát, thiết kế và hướng dẫn người dân. Qua đó, mỗi ngôi nhà không chỉ là nơi an cư mà còn là không gian gìn giữ phần hồn văn hóa của cộng đồng dân tộc.

Bài, ảnh: Phạm Hoan