Khai thác kho báu thế nào?

Đó là khoảng 4 vạn di tích trong danh mục kiểm kê, hơn 11.000 di tích cấp tỉnh, 3.677 di tích quốc gia, 147 di tích quốc gia đặc biệt; 37 di sản được UNESCO ghi danh, cùng hơn 300 bảo vật quốc gia đang được gìn giữ tại các bảo tàng, di tích trên khắp cả nước.

Kho tàng di sản đồ sộ ấy phản ánh chiều sâu lịch sử và bản sắc văn hóa bền bỉ của dân tộc Việt Nam. Từ di sản văn hóa - thiên nhiên, di sản phi vật thể cho đến di sản tư liệu, mỗi giá trị đều là kết tinh của quá trình sáng tạo, gìn giữ và trao truyền không ngừng qua nhiều thế hệ. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi ranh giới văn hóa ngày càng mờ nhạt, di sản chính là “căn cước mềm” giúp Việt Nam khẳng định bản sắc riêng, tạo nên sức hấp dẫn khác biệt trên bản đồ văn hóa thế giới.

Tuy nhiên, sở hữu kho di sản lớn cũng đặt lên vai chúng ta trách nhiệm nặng nề trong việc giữ gìn và khai thác thế nào cho hiệu quả. Những năm gần đây, đã có không ít giải pháp được triển khai, từ bảo tồn di tích, phát huy vai trò cộng đồng đến đưa di sản vào giáo dục và ứng dụng công nghệ số. Những bước đi ấy cho thấy tư duy phát triển bền vững đang dần hình thành, đặc biệt là với các di sản nổi bật, có giá trị cao, ở các thành phố lớn.

Song, thẳng thắn mà nói, bức tranh chung vẫn còn nhiều khoảng tối. Không ít di tích xuống cấp, nhiều di sản phi vật thể đứng trước nguy cơ mai một, trong khi việc khai thác di sản gắn với du lịch ở một số nơi vẫn mang tính tự phát, ngắn hạn. Nếu chỉ nhìn di sản như “tài nguyên để khai thác”, chạy theo lợi ích kinh tế trước mắt, nguy cơ làm tổn hại giá trị gốc là điều khó tránh khỏi.

Di sản chỉ thực sự phát huy giá trị khi các cách tiếp cận liên tục được làm mới, sáng tạo hơn, linh hoạt hơn, để di sản không đứng yên trong bảo tàng hay trên giấy chứng nhận, mà tiếp tục “sống”, thích ứng và đóng góp thiết thực cho đời sống đương đại và tương lai.