Thích nghi với lũ

Mấy năm qua, nhiều đô thị trung tâm từ vùng thấp đến vùng cao ở nhiều tỉnh, thành đối mặt với lũ lụt. Năm 2024 là trận lụt nặng ở thành phố Tuyên Quang và mới đây là trận lụt lịch sử với các phường Hà Giang 1, Hà Giang 2, xã Ngọc Đường… Biến đổi khí hậu, những bất thường của mưa lũ và thiệt hại khiến chúng ta phải nghĩ đến 2 từ thích nghi.

Không ai nghĩ, ở những đô thị miền núi lại có thể chịu cảnh ngập lụt. Nhưng điều đó đã xảy ra ở Yên Bái, Lào Cai, Cao Bằng… và ở chính tỉnh Tuyên Quang chúng ta. Lũ lụt gây thiệt hại vô cùng lớn, ảnh hưởng lâu dài đến đời sống nhân dân, sự phát triển của tỉnh. Cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể, lực lượng vũ trang và nhân dân đã gồng mình chống lũ bằng tinh thần đoàn kết, lũ dâng lên bao nhiêu, tình người dâng cao lên bấy nhiêu, để lũ bão đi qua, tình người ở lại. Lũ đi qua, có một điều mà chúng ta cần khắc cốt, ghi tâm, đó là tinh thần phải thích nghi với lũ.

Lịch sử hàng ngàn năm của dân tộc ta là hành trình chinh phục thiên nhiên, từ miền đồi núi xuống vùng đồng bằng sông nước, hành trình quai đê lấn biển. Hình ảnh đồng bào vùng ven biển phía Bắc, bà con miền Trung và người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long đã thích nghi với sông nước và được đúc kết qua truyền thuyết Sơn Tinh, Thủy Tinh với hình ảnh “nước dâng lên bao nhiêu, đồi núi cao lên bấy nhiêu”.

Đồng thời, trong truyền thuyết Sơn Tinh, Thủy Tinh còn có cảnh báo, hàng năm đến mùa mưa, chúng ta đều phải sẵn sàng đối mặt với cơn ấm ức của Thủy Tinh. Truyền thuyết bắt nguồn từ thực tiễn phát triển của dân tộc, để ngày nay khi biến đổi khí hậu, sự phát triển mạnh mẽ của đô thị, của đời sống kinh tế, của công nghiệp và có cả sự tác động tiêu cực của con người đến môi trường sống khiến chúng ta dễ tổn thương trước lũ lụt. Hậu quả thiệt hại ở nhiều nơi trong mùa mưa lũ năm nay càng đòi hỏi chúng ta cần phải sớm hình thành kinh nghiệm, khả năng thích nghi, ứng phó nhanh với bão lũ bằng tinh thần chủ động, sẵn sàng hơn.

Nhìn đồng bào vùng đồng bằng sông Cửu Long năm nào cũng phải chịu cảnh ngập nước; đồng bào miền Trung hứng bão lũ, hay nhiều nơi chịu cảnh triều dâng, triều cường để thấy đồng bào nhiều vùng đã thích nghi tốt với nước lũ. Những năm qua, vùng miền núi, trung du phía Bắc chúng ta cũng trở thành vùng dễ gặp tổn thương với lũ lụt mỗi mùa mưa đến. Nhiều phố núi trung tâm đã ghánh chịu hậu quả nặng nề với thiệt hại hàng ngàn tỷ đồng do lũ lụt gây nên; nhiều hộ đã mất nhà cửa chỉ trong một buổi đêm hôm nước lũ về.

Quay trở lại với mùa mưa lũ năm nay, tại trung tâm tỉnh lị với các phường Minh Xuân, An Tường, chúng tôi được chứng kiến những ngày chạy lũ rất khẩn trương và chủ động của cấp ủy, chính quyền và người dân. Rút kinh nghiệm từ cơn lũ lịch sử năm 2024, năm nay khi có dự báo, cảnh báo về mực nước sông Lô, sông Gâm lên cao, người dân ở đây đã rất chủ động để chạy lũ. Dự báo buổi chiều và đêm nước lên thì buổi sáng, những hộ ở khu vực nguy cơ ngập lụt đã nhanh chóng đưa đồ lên tầng 2 hoặc thuê xe tải chở đồ lên nơi cao để chạy lũ. Ngay cả ở những nơi cao hơn, bàn ghế, đồ đạc cũng được người dân chủ động kê cao. Nhiều kinh nghiệm chống lũ sẵn sàng được bà con sử dụng để đối mặt với lũ lụt.

Nhưng cũng mùa lũ năm nay, một số nơi ở miền Bắc, người dân đã không kịp di chuyển tài sản, dẫn đến thiệt hại nặng. Kinh nghiệm chống lũ từ các năm trước có lẽ chưa đủ để giảm thiệt hại khiến nhiều người than rằng “không ngờ nước dâng cao đến vậy”. Nước mắt sau lũ của nhiều hộ dân khiến nhiều người ám ảnh với lũ lụt. Nhưng cũng có nhiều hộ ở tuyến đường Trường Chinh, phường Minh Xuân nơi tôi ở, dù nước ngập tầng một, nhưng gần như không mấy thiệt hại, bởi các hộ đều có tinh thần chủ động, có kinh nghiệm, sự thích nghi với lũ.  

Tinh thần của người Việt là tinh thần luôn thích nghi, đặc biệt là việc thích nghi trước thách thức, gian khó. Dân tộc ta có câu nói “ở bầu thì tròn, ở ống thì dài”. Chúng ta đã vượt lên lịch sử với sự thích nghi tuyệt vời trước những nghịch cảnh “sáng chắn bão dông, chiều ngăn nắng lửa”. Chúng ta khó rời khỏi những vùng đất mà cha ông đã chọn định cư qua biết bao đời người, vì thế sự thích nghi với lũ là bắt buộc.

Thực tế sự ứng phó với lũ bão được đúc kết và được nâng cao hơn một bậc so với cảnh báo, dự báo là những gì người dân ở các phường Minh Xuân, An Tường và một số nơi ở tỉnh ta đã làm được trong đợt lũ vừa qua. Trong khi chúng ta đi tìm những nguyên nhân gây lũ thì việc chống lũ bão càng không thể bị động, ngồi trông chờ hết vào sự hỗ trợ từ chính quyền, đoàn thể mà cần sự chủ động từ mỗi hộ dân.

Các đô thị, địa bàn, mỗi hộ dân tùy hoàn cảnh thực tế khác nhau cần có những tính toán để thích nghi và phòng, chống lũ lụt có thể xảy ra hàng năm. Các công trình, kiến trúc gây cản trở dòng chảy trên các sông, suối cần phải được rà soát, cải tạo, điều chỉnh hoặc rỡ bỏ. Chúng ta cũng cần xác định trước những vị trí có thể có phương án chạy lũ, để chủ động di chuyển đến mỗi khi lũ tới với tinh thần không để nước đến chân mới nhảy.

Việc trang bị các kỹ năng sống, kỹ năng sinh tồn trước lũ bão là rất cần thiết. Từ kỹ năng bơi lội cho đến kinh nghiệm gói bọc, buộc, cất, gác, kê đồ đạc để tránh lũ lụt. Các cộng đồng thôn, bản, tổ dân phố ở những nơi nhạy cảm với lũ lụt, sạt lở đất có thể huy động xã hội hóa trang bị các thiết bị, phương tiện chống, chạy lũ, cảnh báo sạt lở…; đồng thời phát huy tinh thần đoàn kết cộng đồng để giúp nhau phòng, chống và chạy lũ, khắc phục hậu quả khi lũ đi qua. Sự chủ quan với lũ bão dễ dẫn đến nguy cơ thiệt hại lớn, vì thế trước mỗi mùa mưa lũ, kinh nghiệm phòng chống cần phải được tích lũy, phát huy với tinh thần thích nghi với lũ.  

Huy Toán