AI - Sức mạnh mới, trách nhiệm mới

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) định hình lại mọi mặt đời sống, từ công việc đến giải trí. Tuy nhiên, đằng sau sự tiện lợi và những trải nghiệm thú vị là một sự thật ít người biết: Mỗi tương tác với AI đều tiêu tốn một lượng tài nguyên khổng lồ. Để hướng đến sự phát triển bền vững, quá trình chuyển đổi số không chỉ cần nhanh mà còn phải thông minh. Chúng ta cần học cách ứng xử có trách nhiệm hơn với AI để vừa khai thác được tiềm năng vừa bảo vệ được nguồn tài nguyên quý giá của hành tinh.

Dùng AI theo “trend”…

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo đã tạo nên một làn sóng mạnh mẽ trên toàn cầu. Hàng triệu người dùng hào hứng đón nhận các công cụ AI như một xu hướng mới. Tuy nhiên, đằng sau sự tiện lợi và những trải nghiệm thú vị là một thực trạng đáng báo động: nhiều người đang sử dụng AI theo “trend” (theo trào lưu)… gây lãng phí tài nguyên khổng lồ.

Em Đoàn Thu Hoài, tổ dân phố Tân Hà 3, phường Minh Xuân chia sẻ: Em chỉ cần ra những câu lệnh cho Chat GPT như: “Hãy viết một bài thơ về con mèo lười biếng, đang nằm phơi nắng trên mái nhà”, “Vẽ một con rồng đang uống trà sữa”... thì có câu trả lời rất thú vị. 

Chuyên viên xã Minh Tân sử dụng trợ lý ảo trong giải quyết công việc.

Việc coi AI như một người bạn giải trí, một “món đồ chơi” công nghệ mới đang ngày càng phổ biến. Chúng ta dễ bắt gặp những đoạn hội thoại hài hước, vô nghĩa như “Tao khổ quá chúng mày ạ! Tao là AI, ông Luân tạo ra tao rồi bắt tao đi chợ mua rau…”. Tất cả những ví dụ này cho thấy một thực tế đáng buồn: Nhiều người đang sử dụng AI như một nguồn giải trí vô tận, thay vì một công cụ phục vụ mục đích có ích.

Việc sử dụng AI một cách tùy tiện đã dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng, đặc biệt là đối với trẻ em. Hiện tượng “video Brainrot” hay “video thối não” đang trở thành nỗi ám ảnh của nhiều phụ huynh. Đây là những video AI siêu ngắn, có nhân vật kỳ dị, lời thoại khó hiểu và nội dung vô nghĩa nhưng lại thu hút đông đảo người xem, nhất là trẻ em.

Chị Nguyễn Thị Hậu, tổ dân phố 2, phường An Tường lo lắng khi con mình thường xuyên xem những video này và bắt đầu nhầm lẫn giữa thực và ảo. “Có một lần tôi cho con uống thuốc hạ sốt vị cam, con lắc đầu rồi nói những câu khó hiểu: Con không uống U Din Din Din Dun đâu. Tôi lên mạng tra thì mới biết đây là nhân vật trái cam có tay chân được tạo bởi AI”.

Theo các chuyên gia tâm lý học, những video “thối não” có tác động tiêu cực mạnh mẽ đến sự phát triển của não bộ trẻ em, dễ gây nghiện, làm giảm khả năng tập trung và nhận thức về thế giới thực.

Mặt trái của AI

Khi bạn gõ một câu hỏi vào Chat GPT có lẽ bạn chỉ nghĩ đến kết quả tức thì mà không hình dung được lượng năng lượng cần thiết để xử lý yêu cầu đó.

Các nhà nghiên cứu hàng đầu tại Đại học Vrije Amsterdam (Hà Lan), chuyên về tác động môi trường của các công nghệ kỹ thuật số đã đưa ra những con số gây sốc về lượng điện mà AI đang tiêu thụ. Trung bình, một truy vấn của Chat GPT tiêu thụ năng lượng điện nhiều hơn gấp 17.000 lần so với một truy vấn thông thường trên Google. Thậm chí, Chat GPT có thể ngốn hơn nửa triệu kWh điện mỗi ngày. Để dễ hình dung, con số này tương đương với mức sử dụng điện hàng ngày của hàng ngàn hộ gia đình khá giả.

TS. Đinh Viết Sang, Giám đốc Chương trình Đào tạo Kỹ sư GenAI, Đại học Bách khoa Hà Nội phân tích: “Việc huấn luyện các mô hình ngôn ngữ lớn hay các mô hình AI tạo sinh đòi hỏi một lượng lớn sức mạnh tính toán, vận hành trên hàng ngàn bộ xử lý đồ họa trong các trung tâm dữ liệu khổng lồ. Mặc dù các công ty công nghệ lớn đang nỗ lực tối ưu hóa hiệu quả, nhưng về bản chất, càng nhiều người dùng, càng nhiều truy vấn thì lượng điện năng tiêu thụ sẽ càng tăng lên”.

Điều này có nghĩa là, mỗi câu hỏi tưởng chừng vô hại, mỗi yêu cầu vui vẻ mà chúng ta gửi đến AI, đều đang “ngốn” tài nguyên một cách đáng kể. Từ việc tạo nội dung giải trí “vô bổ” đến những cuộc trò chuyện không mục đích, tất cả đều góp phần vào gánh nặng năng lượng này.

Năng lượng điện chỉ là một phần nhỏ trong bức tranh tổng thể về chi phí tài nguyên của AI. Để vận hành các trung tâm dữ liệu khổng lồ - nơi “bộ não” của AI cư trú, công nghệ này còn đòi hỏi vô số tài nguyên khác. Đó là: nước, kim loại và khoáng sản quý hiếm, tài nguyên số và không gian lưu trữ…

Đoàn viên, thanh niên xã Kiên Đài hướng dẫn người dân sử dụng phần mềm trợ lý AI để hoàn thành các thủ tục hành chính.

TS. Đinh Viết Sang cho biết thêm, các trung tâm dữ liệu AI cần một lượng nước cực lớn để làm mát các máy chủ, ngăn chúng quá nóng. Ước tính, việc đào tạo một mô hình AI lớn có thể tiêu thụ hàng ngàn, thậm chí hàng triệu lít nước. Trong bối cảnh nhiều nơi trên thế giới đang đối mặt với tình trạng khan hiếm nước ngọt, đây là một vấn đề đáng lo ngại.

Các chip xử lý, bộ nhớ và hệ thống làm mát của các trung tâm dữ liệu AI được chế tạo từ hàng loạt kim loại như silic, đồng, vàng và các khoáng sản đất hiếm. Việc khai thác và tinh chế những nguyên liệu này gây ra tác động môi trường nghiêm trọng, từ ô nhiễm đất, nước cho đến phá hủy hệ sinh thái. Mỗi dữ liệu được tạo ra, mỗi mô hình được huấn luyện đều cần không gian lưu trữ khổng lồ và băng thông mạng lớn. Điều này đòi hỏi việc sản xuất thêm ổ cứng, cáp quang và các thiết bị mạng, kéo theo việc tiêu thụ thêm năng lượng và tài nguyên.

Ứng xử thông minh với AI

Trong dòng chảy của cuộc cách mạng công nghệ, AI đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống nhưng sự phổ biến này cũng đặt ra một câu hỏi lớn: liệu chúng ta đã thực sự biết cách ứng xử với một công cụ quyền năng như AI? 

PGS.TS Lê Văn Hùng - Trưởng Bộ môn Tin học, Trường Đại học Tân Trào chia sẻ: “Sử dụng AI một cách thông minh, tiết kiệm, hiệu quả, điều này đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng, từ mỗi người dùng cá nhân đến các cơ quan chức năng. Trong đó, trách nhiệm của mỗi cá nhân là bước đi đầu tiên”.

Thầy giáo Nông Đức Long, giáo viên Trường Tiểu học Yên Nguyên, xã Yên Nguyên cho biết: “Mình từng dùng AI để tạo ra hàng tá hình ảnh ngẫu nhiên chỉ vì tò mò. Nhưng hiện nay mình đã tự ý thức, tự học và biết sử dụng AI một cách hiệu quả trong việc giảng dạy mang đến cho học sinh những giờ học sinh động thông qua những video minh họa từ AI”.

Tuy nhiên, việc thay đổi nhận thức của hàng triệu người dùng không thể chỉ dựa vào nỗ lực cá nhân. Nó cần một chiến lược toàn diện từ các cơ quan chức năng. Trong bối cảnh “Bình dân học vụ số” - phổ cập kiến thức về công nghệ cho toàn dân, chúng ta cần bổ sung một nội dung quan trọng: phổ cập kỹ năng ứng xử thông minh với AI.  

Thạc sĩ Lương Đông Sơn, Giảng viên Khoa Phát thanh - Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Trung tâm Bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí,  Hội Nhà báo Việt Nam cho biết, giải pháp đó là việc lồng ghép kiến thức về tác động môi trường của AI vào chương trình giáo dục, tổ chức các chiến dịch truyền thông về cách sử dụng AI tiết kiệm trên các nền tảng mạng xã hội và xây dựng các bộ quy tắc ứng xử trên không gian số.

Một giải pháp sử dụng AI thông minh, hiệu quả là học cách tối ưu hóa câu lệnh. Anh Hoàng Bằng, chuyên gia AI, Công ty TNHH Rehatex (Hà Nội) giải thích: “Khi bạn đưa ra một câu lệnh chi tiết, rõ ràng, AI sẽ hiểu và trả lời chính xác hơn không phải chạy lại nhiều lần để tìm kiếm kết quả. Sự cụ thể hóa này không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên mà còn nâng cao hiệu quả công việc”.

AI không phải là một kẻ hủy diệt tài nguyên mà là một công cụ hỗ trợ đắc lực. Sức mạnh của nó chỉ phát huy khi được sử dụng một cách có ý thức và trách nhiệm. Trong quá trình chuyển đổi số, AI được ứng dụng nhiều vào các hoạt động vận hành của các cơ quan, đơn vị.

Chị Nguyễn Thị Lan Anh, Trung tâm Phục vụ hành chính công xã Thái Hòa cho biết: “Công cụ trợ lý ảo bằng AI đã trở thành trợ thủ đắc lực, giải quyết những khó khăn trước đây. Trước kia, việc tìm kiếm văn bản để xác định thẩm quyền rất mất thời gian. Giờ đây, chỉ cần hỏi Trợ lý ảo, tôi đã có câu trả lời trong chốc lát, kèm theo trích dẫn các quy định liên quan. Nhờ vậy, tôi hoàn toàn yên tâm khi xử lý công việc một cách nhanh chóng và chính xác”.

Năm 2022, ông Nguyễn Hữu Thập, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh, bắt đầu ứng dụng AI vào công việc kinh doanh. Ông Thập chia sẻ: “Tôi nhận thấy AI vô cùng hữu ích, như 1 người trợ lý đa năng, hỗ trợ tôi nhiều mặt như quản lý nhân viên, bảo vệ pháp lý doanh nghiệp, xây dựng dự án kinh doanh… Nhờ vào AI doanh nghiệp ngày càng phát triển. Từ đó tôi đi sâu nghiên cứu và muốn lan tỏa cách sử dụng AI cho mọi người”.

Thời gian qua, anh Thập mở các lớp học miễn phí để phổ cập AI bao gồm các nội dung như: cài đặt Chat GPT, ra lệnh thông minh, đến soạn dự án, hợp đồng, kế hoạch kinh doanh hay nội dung marketing. Đến nay ông đã dạy miễn phí cho trên 2.000 lượt học viên trong và ngoài tỉnh.

Sự bùng nổ của AI là một bước tiến vĩ đại nhưng cũng là một lời nhắc nhở rằng mọi công nghệ đều có hai mặt. Chúng ta cần học cách sử dụng AI một cách có trách nhiệm, biến nó thành một trợ lý đắc lực thay vì một nguồn giải trí vô bổ. Việc ứng xử thông minh với AI không chỉ là một trào lưu mà là một yêu cầu tất yếu của thời đại. Sử dụng AI thông minh không chỉ giúp bảo vệ tài nguyên mà còn là chìa khóa để đảm bảo công nghệ AI phục vụ con người một cách bền vững, hiệu quả trong tương lai.

Giang Lam