Tạo bước đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo ở Thủ đô

Trong quan điểm phát triển Thủ đô, Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu lần thứ XVIII Đảng bộ thành phố Hà Nội ghi rõ “Đặt khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực then chốt, trọng tâm phát triển kinh tế; xây dựng cơ chế vượt trội thu hút, trọng dụng nhân tài, coi con người là trung tâm, chủ thể quan trọng và là mục tiêu của sự phát triển”. Để làm rõ thêm nội dung này, Báo Hànộimới có bài viết của TS. Lê Văn Hoạt, nguyên Phó Chủ tịch HĐND thành phố, qua đó góp phần hoàn thiện Dự thảo Báo cáo chính trị, tạo bước phát triển mạnh mẽ về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số của Hà Nội trong thời gian tới.

Cần có lời giải thấu đáo

Không còn nghi ngờ gì nữa về những nỗ lực cố gắng của Đảng bộ, chính quyền thành phố trong nhiệm kỳ vừa qua (2021-2025) nhằm thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo (ĐMST) phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng đô thị ở Thủ đô.

TS. Lê Văn Hoạt

Nhận thức và xác định rất rõ trong bối cảnh hiện nay, KHCN, ĐMST và chuyển đổi số là chìa khóa vàng cho việc khai thác và phát huy tiềm năng, trí tuệ và huy động mọi nguồn lực, nâng cao năng lực cạnh tranh của Thủ đô về mọi phương diện, Thành ủy Hà nội khóa XVII (2021-2025) đã ban hành và chỉ đạo quyết liệt việc triển khai thực hiện Chương trình số 07- CTr/TU cùng hàng loạt các chương trình, kế hoạch hành động và kèm theo là những cơ chế, chính sách cụ thể nhằm thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng KHCN, ĐMST, khuyến khích khởi nghiệp, thúc đẩy chuyển đổi số trong các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp.

Quản lý hoạt động KHCN cũng có những đổi mới tích cực trong việc lựa chọn và xác định những nhiệm vụ nghiên cứu trọng tâm, quản chặt đầu vào các đề tài, đề án, nâng cao chất lượng đầu ra và việc chuyển giao, ứng dụng của các sản phẩm khoa học, bước đầu gắn kết tốt hơn giữa nghiên cứu kinh tế với chính trị - xã hội, giữa kinh tế với kỹ thuật, công nghệ, quan tâm hơn đến hoạt động khoa học, công nghệ và ĐMST tại các doanh nghiệp. Những kết quả đạt được rất đáng khích lệ. Nhiều đề tài, đề án khoa học đã gợi ý, đề xuất các định hướng và giải pháp thiết thực, hiệu quả, góp phần tích cực cho định hướng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của Thành ủy, HĐND, UBND và các quận, huyện, sở ngành thành phố. Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) từ xếp thứ 51 năm 2021, 59 năm 2022, năm 2024 đã vượt lên xếp thứ 23 trong bảng tổng sắp thứ hạng của 63 tỉnh, thành phố. Chỉ số chuyển đổi số cấp tỉnh cũng tăng 37 bậc so với đầu nhiệm kỳ, đứng tốp 6 trong cả nước. Chỉ số thương mại điện tử sau 7 năm liên tiếp xếp thứ 2 đã vươn lên xếp thứ nhất. Năm 2024, Hà Nội dẫn đầu cả nước về đăng ký sáng chế và chỉ số đổi mới sáng tạo cấp tỉnh (PII)…

Mặc dù vậy, dự thảo báo cáo chính trị nhận định: “Khoa học, công nghệ chưa thực sự là động lực đột phá. Việc khai thác tiềm lực khoa học, công nghệ từ trung ương và các trường đại học còn hạn chế, chưa tương xứng với vị thế. Cơ chế, chính sách khoa học, công nghệ chưa hoàn thiện , thiếu khuyến khích doanh nghiệp đổi mới tạo, chuyển giao công nghệ; kết nối giữa nghiên cứu khoa học, thị trường và doanh nghiệp còn yếu”. Về mặt từ ngữ có thể cần bổ sung, hoàn thiện thêm cho đầy đủ nhưng về nội dung thì nhận định trên là đúng.

Thứ nhất, vai trò “là quốc sách hàng đầu”, “là động lực chính để phát triển kinh tế - xã hội” của KHCN đã được Đảng ta chỉ ra từ Nghị quyết Hội nghị TW 2 khóa III năm 1996 và nhấn mạnh trong nhiều văn kiện của Đảng từ đó đến nay. Tuy vậy, trên thực tiễn, chưa bao giờ ở nước ta và ở Hà Nội, KHCN thực sự trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII cũng đã khẳng định điều này. Chỉ có làm cho KHCN và ĐMST thực sự trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế - xã hội thì KHCN, ĐMST mới trở thành đột phá chiến lược trong giai đoạn mới được. Không né tránh, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, nói đúng sự thật, việc khẳng định Khoa học, công nghệ chưa thực sự là động lực đột phá là thẳng thắn và hết sức khách quan, khoa học .

Thứ hai, có nhiều hạn chế, yếu kém trong hoạt động KHCN và ĐMST nhưng cơ bản và bao trùm nhất vẫn là chưa khai thác tốt tiềm lực KHCN ở Thủ đô. Hà Nội là nơi hội tụ nhân tài, hội tụ tinh hoa, hội tụ và đào tạo trí thức lớn nhất cả nước, là nơi tập trung đông đảo đội ngũ chuyên gia, các nhà khoa học hàng đầu của đất nước, với hệ thống các trung tâm, viện nghiên cứu, trường đại học lớn nhất cả nước, cũng là trung tâm giao lưu, kết nối với các tổ chức, chuyên gia, nhà khoa học trên thế giới. Đây là tiềm năng, nguồn lực vô giá giúp Hà Nội thuận lợi trong việc tiếp nhận, phổ biến tri thức, công nghệ mới - những nhân tố quan trọng cho sự phát triển. Mặc dù vậy, việc thu hút, khai thác nguồn lực chất xám này còn rất hạn chế.

Thứ ba, những mặt hạn chế, yếu kém trong hoạt động KHCN và ĐMST có nhiều nguyên nhân nhưng báo cáo đã chỉ ra nguyên nhân cơ bản nhất, bao trùm nhất là “cơ chế, chính sách khoa học, công nghệ chưa hoàn thiện, thiếu khuyến khích doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, chuyển giao công nghệ; kết nối giữa nghiên cứu khoa học, thị trường và doanh nghiệp còn yếu”.

Đã từ lâu, nền KHCN nước nhà bị trói buộc trong một khung khổ quản lý lạc hậu, xơ cứng. Chủ trương thì rộng mở, nhưng cơ chế, chính sách thì kìm hãm do chậm đổi mới tư duy về quản lý đối với hoạt động KHCN, ĐMST, không hiểu, không thừa nhận những đặc điểm riêng của hoạt động này - loại “lao động phức tạp” cần môi trường, điều kiện và cảm hứng sáng tạo cao hơn và khác biệt hơn nhiều so với “lao động giản đơn”. Hoạt động KHCN và ĐMST tạo ra giá trị cao gấp nhiều lần so với lao động giản đơn nhưng cũng chứa đựng rủi ro gấp nhiều lần. Cách quản lý kiểu đồng nào mua gạo, đồng nào mua tương, giá gạo bao nhiêu, giá tương bao nhiêu… không chỉ làm khó cho các nhà khoa học mà còn làm mất đi tính chủ động, sáng tạo trong quá trình hoạt động KHCN và ĐMST.

Thị trường KH&CN là nhân tố quan trọng thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong “chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia đến 2030”, phát triển thị trường KH&CN được xác định là một trong những nội dung trọng tâm. Thị trường KH&CN là nơi kết nối giữa cung và cầu, nơi gặp nhau giữa các cơ quan, cá nhân nhà khoa học và cơ quan quản lý, doanh nghiệp, nơi thừa nhận và xác định giá trị của các sản phẩm khoa học. Tuy nhiên, thị trường KH&CN phát triển chậm chạp. Bên cung và bên cầu khó gặp nhau. Những sản phẩm là kết quả nghiên cứu KHCN và ĐMST được đem ra giao dịch như là một hàng hóa rất hiếm.

Cơ chế chính sách không tự nhiên mà có, nó phải do các cơ quan quản lý nhà nước có chức năng nghiên cứu, tổng hợp từ thực tiễn và do chính các tổ chức, cá nhân hoạt động khoa học đề xuất. Tiếng chuông cảnh báo điểm nghẽn về cơ chế chính sách đối với hoạt động KHCN đã được rung lên từ lâu nhưng chừng nào chưa có sự thay đổi nhận thức, cách tư duy về hoạt động KHCN và ĐMST thì chừng đó bài toán về cơ chế chính sách đối với hoạt động KHCN và ĐMST chưa có lời giải thấu đáo.

Hướng đi đúng, cơ chế, chính sách cởi mở để tạo sự phát triển mạnh mẽ

Trong quan điểm phát triển Thủ đô, dự thảo báo cáo chính trị ghi rõ “Đặt khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực then chốt, trọng tâm phát triển kinh tế; xây dựng cơ chế vượt trội thu hút, trọng dụng nhân tài, coi con người là trung tâm, chủ thể quan trọng và là mục tiêu của sự phát triển”.

Nghiên cứu khoa học tại Đại học Phenikaa

KHCN, ĐMST và chuyển đổi số cũng được xác định là một trong 3 đột phá chiến lược trong nhiệm kỳ này. Trong 8 nhóm giải pháp lớn thì giải pháp phát triển kinh tế dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ, ĐMST và chuyển đổi số được đặt lên vị trí hàng đầu. Không chỉ trong phát triển kinh tế, trong tất cả các nhiệm vụ và giải pháp phát triển ở mọi ngành lĩnh vực, KHCN, ĐMST và chuyển đổi số luôn được nhấn mạnh là trục định hướng cơ bản, nền tảng và động lực của sự phát triển. Dự thảo báo cáo chính trị chỉ rõ phải “Thúc đẩy mạnh mẽ khoa học, công nghệ, ĐMST và chuyển đổi số toàn diện trong mọi lĩnh vực”. Ngoài việc tiếp tục khẳng định và nhấn mạnh vai trò của KHCN, ĐMST và nhân tố con người “là trung tâm, chủ thể quan trọng và là mục tiêu của sự phát triển”, thể hiện quan điểm nhất quán và thông suốt của Đảng bộ thành phố, điểm mới và then chốt ở đây là “phải xây dựng cơ chế vượt trội thu hút, trọng dụng nhân tài”.

Những chủ trương, định hướng nói trên là đúng đắn và có cơ sở vững chắc để tin tưởng rằng sẽ tạo ra một bước đi đột phá trong phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số phục vụ khai thác các nguồn lực cho phát triển Thủ đô.

Một là, Phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số là một xu thế tất yếu của thời đại;

Hai là, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia vừa qua như một luồng gió mới thổi sinh khí vào môi trường hoạt động KHCN, ĐMST và chuyển đổi số ở nước ta. Điểm nổi bật nhất của Nghị quyết số 57- NQ/TƯ là sự đổi mới tư duy trong cách nhìn nhận, đánh giá và hoạch định chính sách đối với hoạt động KHCN, ĐMST và chuyển đổi số, dỡ bỏ những rào cản lâu nay đối với hoạt động KHCN nước nhà;

Ba là, Quốc hội đã có Nghị quyết số 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia;

Bốn là, Luật Thủ đô năm 2024 đã mở ra cho Hà Nội được chủ động xây dựng các cơ chế chính sách đặc thù, vượt trội phù hợp với đặc thù của Thủ đô;

Năm là, với tinh thần chủ động, nhanh nhạy, nắm chắc thời cơ, ngay từ sau có Nghị quyết số 57- NQ/TƯ và Luật Thủ đô 2024, Thành ủy, HĐND và UBND Thành phố đã và đang nhanh chóng, quyết liệt triển khai hàng loạt công việc nhằm cụ thể hóa các chủ trương, nghị quyết của trung ương như: Nghị quyết của HĐND Quy định chi tiết một số chính sách đặc thù về phát triển KHCN, ĐMST của Thành phố Hà Nội; Nghị quyết HĐND Thành phố quy định cụ thể về hoạt động thử nghiệm có kiểm soát ở thành phố Hà Nội; Nghị quyết quy định chính sách trong việc thực hiện nhiệm vụ KHCN trọng điểm của Thủ đô; Đề án thành lập Quỹ Đầu tư mạo hiểm; Đề án Phát triển khu Công nghệ cao Hòa Lạc; Đề án thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo, Đề án thành lập Sàn giao dịch khoa học, công nghệ và ĐMST của Hà Nội…

Chủ trương và hướng đi đúng, cơ chế, chính sách cởi mở, hợp luật cùng với những việc làm thiết thực tạo điều kiện và truyền cảm hứng cho đội ngũ trí thức, nhà khoa học và các doanh nhân sẽ tạo cho Hà Nội có bước phát triển mạnh mẽ về khoa học, công nghệ, ĐMST và chuyển đổi số trong thời gian tới, để Hà Nội thực sự trở thành trung tâm nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, nghiên cứu, phát triển, chuyển giao công nghệ hàng đầu của cả nước.

Theo Hanoimoi.vn