Đổi mới sáng tạo - trụ cột chiến lược cho phát triển bền vững

Trong bối cảnh thế giới biến đổi nhanh chóng bởi làn sóng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và công nghệ xanh, Việt Nam không có lựa chọn nào khác ngoài việc coi đổi mới sáng tạo là trụ cột chiến lược cho phát triển kinh tế - xã hội.

Đây không chỉ là “động lực mới” để nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh, mà còn là nền tảng bảo đảm tăng trưởng bền vững, hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

Giới thiệu các sản phẩm ứng dụng công nghệ năng lượng xanh, tiết kiệm điện của Công ty cổ phần Bóng đèn phích nước Rạng Đông.

Mệnh lệnh của thời đại

Thế giới đang chuyển động với tốc độ chưa từng có. Trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng xanh, vật liệu mới đang làm thay đổi toàn bộ phương thức sản xuất và quản trị. Như Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, quốc gia nào đi trước một bước về khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ giành lợi thế cạnh tranh chiến lược; quốc gia nào chậm đổi mới sẽ bị bỏ lại phía sau. Với Việt Nam, coi đổi mới sáng tạo là trụ cột chiến lược không chỉ là lựa chọn, mà là mệnh lệnh của thời đại.

Những năm gần đây, Đảng và Nhà nước đã có nhiều bước đi mạnh mẽ: Quốc hội thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, đánh dấu lần đầu tiên thể chế hóa đổi mới sáng tạo như một trụ cột phát triển; hệ thống chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương được triển khai trên toàn quốc; nhiều cơ chế, chính sách về tài chính, thuế, sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ được ban hành. Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo dần được định hình, với các trung tâm tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng cùng góp mặt trong tốp 1.000 thành phố sáng tạo toàn cầu.

Những nỗ lực này đã đem lại kết quả tích cực. Năm 2025, Việt Nam giữ vững vị trí 44/139 nền kinh tế về Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII). Đặc biệt, hai năm liên tiếp Việt Nam dẫn đầu thế giới về chỉ số “Xuất khẩu hàng hóa sáng tạo”. Đây là minh chứng rõ nét cho năng lực chuyển đổi nguồn lực đầu vào thành kết quả đầu ra sáng tạo.

Không chỉ vậy, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã vươn ra thế giới bằng sức mạnh trí tuệ. FPT từ khởi đầu “tay trắng” trở thành tập đoàn toàn cầu, hiện diện tại hơn 30 quốc gia. Vinamilk giữ vững vị thế số 1 ngành sữa trong nước, nằm trong tốp 40 công ty sữa lớn nhất thế giới. Vingroup phát triển các trung tâm nghiên cứu tại Việt Nam và Mỹ, tập trung vào các lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, pin, xe điện, công nghệ sinh học, năng lượng xanh…

Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận những điểm nghẽn: Thể chế chưa theo kịp tốc độ phát triển công nghệ; năng lực làm chủ công nghệ lõi, công nghệ nguồn còn thiếu; vốn đầu tư mạo hiểm giai đoạn đầu chưa thông suốt; nhân lực chất lượng cao thiếu hụt; văn hóa chấp nhận rủi ro còn thấp.

Nếu không tháo gỡ mạnh mẽ, Việt Nam sẽ khó tận dụng hết cơ hội để bứt phá. Đó là lý do vì sao đổi mới sáng tạo phải được coi là trung tâm chiến lược của phát triển kinh tế - xã hội, gắn chặt với nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh và bảo đảm tăng trưởng bền vững.

Khơi dậy tinh thần sáng tạo toàn dân

Theo các chuyên gia, đổi mới sáng tạo thành công không chỉ phụ thuộc vào chính sách hay hạ tầng công nghệ, mà còn ở việc khơi dậy tinh thần sáng tạo của toàn dân.

Câu chuyện của ông Phạm Văn Hát, một nông dân ở Hải Phòng là minh chứng sống động.

Chỉ học hết lớp 7, ông Phạm Văn Hát từng thất bại với mô hình trồng rau sạch và phải sang Israel lao động. Tại đây, ông nhận thấy nhiều khâu trong nông nghiệp vẫn thủ công, vất vả. Câu hỏi "tại sao không chế tạo máy hỗ trợ nông dân" đã khơi nguồn cho hành trình sáng chế của ông.

Trở về nước, ông Phạm Văn Hát mở xưởng cơ khí, tạo ra hơn 40 loại máy nông nghiệp như robot đặt hạt, máy gieo hạt, máy phun thuốc trừ sâu... Những thiết bị này có giá thành hợp lý, vận hành đơn giản, phù hợp với điều kiện sản xuất nhỏ lẻ tại Việt Nam nhưng mang lại hiệu quả lớn. Một số sản phẩm được xuất khẩu sang Mỹ, Nhật Bản và Israel. Với ông, đổi mới không nhất thiết bắt đầu từ phòng nghiên cứu, mà từ chính ruộng đồng và nhu cầu thực tế. "Ai cũng có thể đổi mới sáng tạo, nếu dám ước mơ và kiên trì theo đuổi", ông Phạm Văn Hát chia sẻ.

Một điển hình khác là nhà sáng lập Got It Trần Việt Hùng, đã chứng minh cho khát vọng sáng tạo của người Việt tại Thung lũng Silicon (Mỹ). Từ vùng quê Giao Thủy (tỉnh Nam Định cũ), ông Trần Việt Hùng đã xây dựng startup lọt tốp 2 App Store Mỹ, gọi vốn được hơn 50 triệu USD và phát triển nền tảng MathGPT ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục, hiện dẫn đầu phân khúc đại học ở Mỹ. Ông cũng sáng lập các tổ chức phi lợi nhuận như STEAM for Vietnam và AI for Vietnam, để phổ cập kỹ năng sử dụng AI cho thế hệ trẻ trong nước.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, ông Trần Việt Hùng cảnh báo, nếu Việt Nam chậm chạp sẽ bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua AI; đồng thời đề xuất chiến lược ba giai đoạn: Ứng dụng AI sâu rộng trong toàn dân; nghiên cứu phát triển sản phẩm tại Việt Nam; đưa sản phẩm AI Việt ra thế giới. Đặc biệt, giai đoạn đầu tiên cần “toàn dân học và sử dụng AI để làm việc hiệu quả hơn gấp 10 lần”, từ đó tạo ra nguồn dữ liệu và tư duy mới cho giai đoạn tiếp theo.

Không chỉ có nông dân hay trí thức công nghệ, đổi mới sáng tạo còn đến từ những mô hình xã hội độc đáo. Doanh nghiệp xã hội Kym Việt của ông Phạm Việt Hòa đã xây dựng mô hình với 95% lao động là người khuyết tật, xuất khẩu sản phẩm ra quốc tế. Ông Hòa khẳng định: “Đổi mới sáng tạo không phân biệt xuất thân, điều kiện; khi được hỗ trợ đúng cách, người khuyết tật cũng có thể làm chủ công nghệ, hòa nhập xã hội toàn diện”.

Tinh thần sáng tạo toàn dân cũng được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: Mỗi công chức cải tiến một quy trình; mỗi giáo viên đổi mới một phương pháp; mỗi kỹ sư viết thêm một dòng mã; mỗi doanh nhân dấn thân ra thị trường; mỗi địa phương tạo một sản phẩm dẫn dắt để cả nước trở thành một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo sống động.

Khơi dậy tinh thần sáng tạo toàn dân chính là cách để Việt Nam biến đổi mới sáng tạo thành văn hóa quốc gia, lan tỏa từ cơ quan công quyền đến doanh nghiệp, từ lớp học đến làng nghề, từ thành thị đến nông thôn. Khi mỗi công dân đều coi sáng tạo là trách nhiệm và cơ hội, Việt Nam mới thật sự hình thành một hệ sinh thái sáng tạo mạnh mẽ, bền vững.

Theo Hanoimoi.vn