PGS.TS Bùi Thị An: “Nhân lực chất lượng cao là yếu tố quyết định”

Xoay quanh ý nghĩa, cơ hội cũng như những điều kiện then chốt để các nghị quyết này thực sự đưa Thủ đô bứt phá bằng công nghệ, Báo Hànộimới đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Bùi Thị An, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Hà Nội, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng.

PGS.TS Bùi Thị An.

Thể hiện rõ tinh thần biến “chủ trương” thành “hành động thực tế”

- Thưa PGS.TS Bùi Thị An! Bà nhìn nhận như thế nào về quyết định của Hà Nội khi ban hành cùng lúc 6 nghị quyết về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số?

- Tôi đánh giá rất cao quyết tâm chính trị cũng như sự chủ động của Hà Nội. Trong một khoảng thời gian không dài, Thành phố đã chỉ đạo lấy ý kiến, hoàn thiện và ban hành đồng thời 6 nghị quyết để triển khai Luật Thủ đô và Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là bước đi tiên phong, thể hiện rõ tinh thần biến “chủ trương” thành “hành động thực tế”, chứ không dừng lại ở định hướng chung.

Điểm đáng chú ý là các nghị quyết được xây dựng tương đối đồng bộ và toàn diện, bao quát từ cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, quỹ đầu tư mạo hiểm, sàn giao dịch công nghệ đến hỗ trợ phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo của thành phố. Cách tiếp cận này giúp Hà Nội tránh được tình trạng “chính sách có nhưng rời rạc”, qua đó tạo nền tảng cho một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tương đối hoàn chỉnh ngay từ đầu.

- Theo bà, ý nghĩa lớn nhất của “bộ lục nghị quyết” này đối với phát triển Thủ đô là gì?

- Tôi cho rằng, ý nghĩa lớn nhất là Hà Nội đã cụ thể hóa được tinh thần của Luật Thủ đô và Nghị quyết số 57-NQ/TW thành những cơ chế, chính sách phù hợp với điều kiện đặc thù của Thủ đô. Điều này thể hiện ở mấy điểm.

Thứ nhất, đó là quyết tâm đưa khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành động lực then chốt của phát triển kinh tế - xã hội. Đây không chỉ là khẩu hiệu mà đã được “luật hóa” thông qua các nghị quyết cụ thể của HĐND thành phố Hà Nội.

Thứ hai, việc ban hành đồng thời 6 nghị quyết cho thấy Hà Nội nhìn nhận phát triển khoa học, công nghệ không phải là câu chuyện đơn lẻ, mà là một hệ thống, đòi hỏi phải có cơ chế đặc thù, có nguồn lực tài chính, có thị trường công nghệ, có không gian thử nghiệm và có hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Thứ ba, các nghị quyết này góp phần nâng cao vai trò, vị thế đầu tàu của Hà Nội. Thủ đô không chỉ là trung tâm chính trị, hành chính mà phải là trung tâm khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo của cả nước, có khả năng lan tỏa mô hình và kinh nghiệm cho các địa phương khác.

- Bà từng nhiều lần nhấn mạnh rằng Hà Nội có tiềm lực khoa học, công nghệ rất lớn nhưng chưa được khai thác hiệu quả?

- Hà Nội là nơi hội tụ đội ngũ trí thức, nhà khoa học đông đảo nhất cả nước, với hệ thống các viện nghiên cứu, trường đại học lớn, đồng thời cũng là trung tâm giao lưu, kết nối với các tổ chức khoa học quốc tế. Đây là tiềm năng, nguồn lực vô giá cho phát triển.

Tuy nhiên, trong thời gian dài, việc thu hút và khai thác nguồn lực chất xám này còn rất hạn chế. Nguyên nhân bao trùm nhất, theo tôi, chính là cơ chế, chính sách khoa học, công nghệ chưa hoàn thiện. Cơ chế quản lý còn mang nặng tư duy cũ, chưa thừa nhận đầy đủ đặc thù của hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo - vốn là loại “lao động phức tạp”, có giá trị gia tăng cao nhưng cũng chứa đựng rủi ro lớn.

Cách quản lý kiểu “đồng nào mua gạo, đồng nào mua tương” không chỉ làm khó cho nhà khoa học mà còn triệt tiêu tính chủ động, sáng tạo. Thị trường khoa học và công nghệ vì thế phát triển chậm, bên cung và bên cầu khó gặp nhau, kết quả nghiên cứu khó được thương mại hóa.

- Trong bối cảnh đó, chắc hẳn Luật Thủ đô (sửa đổi) sẽ có vai trò đặc biệt quan trọng đối với phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của Hà Nội, thưa bà?

- Vâng! Luật Thủ đô (2024) có vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là khung pháp lý mang tính đặc thù, cho phép Hà Nội có những cơ chế, chính sách vượt trội hơn so với các địa phương khác, trong đó có lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Luật đã mở ra không gian thể chế cho Hà Nội triển khai các cơ chế như thử nghiệm có kiểm soát, khuyến khích đầu tư cho nghiên cứu và phát triển, chính sách đất đai, hạ tầng cho khu công nghệ cao, thu hút và giữ chân nhân tài, cũng như thúc đẩy hợp tác công - tư trong đổi mới sáng tạo. Có thể nói, đây là nền tảng pháp lý trực tiếp và mạnh mẽ nhất để Hà Nội xây dựng và vận hành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của mình.

- Và chúng ta cũng cần xác định những điều kiện then chốt để 6 nghị quyết không chỉ dừng lại ở văn bản mà thực sự đi vào cuộc sống?

- Tôi cho rằng có mấy điều kiện then chốt.

Trước hết là phải rõ ràng về cơ chế và trách nhiệm thực thi. Cần phân công cụ thể cho từng sở, ngành, đơn vị chủ trì và phối hợp, tránh tình trạng nhiều đầu mối nhưng không ai chịu trách nhiệm cuối cùng. Đồng thời, phải có cơ chế giám sát, đánh giá kết quả theo mốc thời gian rõ ràng, ví dụ 6 tháng hoặc 1 năm.

Thứ hai, chính sách phải gắn chặt với nhu cầu thực tiễn của Thủ đô. Các nghị quyết cần tập trung giải quyết ngay những “điểm nghẽn” lớn như thủ tục hành chính, vốn đầu tư, chuyển giao công nghệ và cơ chế thử nghiệm mô hình mới.

Thứ ba là bảo đảm nguồn lực. Phải bố trí đủ ngân sách cho từng nghị quyết, đồng thời huy động mạnh mẽ nguồn lực xã hội hóa, nhất là với quỹ đầu tư mạo hiểm và hệ sinh thái khởi nghiệp, để dòng vốn thực sự “chảy” vào đổi mới sáng tạo.

Người dân tương tác với Robot VinMotion và VinRobotics tại Triển lãm thành tựu đất nước “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Ảnh: Vingroup

“Chất xúc tác” để khơi dậy sáng tạo và cống hiến

- Bà đặc biệt nhấn mạnh vai trò của con người và niềm tin trong triển khai chính sách. Vì sao yếu tố này lại quan trọng đến vậy?

- Nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố quyết định thành bại của chính sách. Có cơ chế hay đến đâu, nếu không thu hút và giữ được những nhà khoa học giỏi, những chuyên gia đầu ngành thì nghị quyết rất khó thành công.

Ở đây, niềm tin đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nếu không đặt niềm tin vào nhà khoa học, không tạo điều kiện để họ chủ động sáng tạo, chấp nhận rủi ro trong khuôn khổ cho phép, thì rất khó tạo ra đột phá. Lịch sử dân tộc đã cho chúng ta nhiều bài học về sức mạnh của niềm tin. Trong khoa học và công nghệ cũng vậy, niềm tin chính là “chất xúc tác” để khơi dậy sáng tạo và cống hiến.

- Bà có kiến nghị gì thêm để các nghị quyết phát huy hiệu quả cao nhất?

- Tôi cho rằng để các nghị quyết được triển khai hiệu quả, Thành phố cần có sự điều hành thống nhất, quyết liệt từ cấp lãnh đạo, đồng thời xác định rõ một cơ quan đầu mối đủ thẩm quyền để trực tiếp tổ chức thực hiện. Việc này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng doanh nghiệp, các viện, trường và đội ngũ nhà khoa học trong việc kết nối, phối hợp và tham gia triển khai.

Bên cạnh đó, công tác truyền thông cần được chú trọng, nhằm giúp cộng đồng khoa học, doanh nghiệp và người dân hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm của mình khi tham gia vào quá trình thực hiện các nghị quyết. Nếu chỉ dừng lại ở các văn bản hành chính, chủ trương, chính sách sẽ khó đi vào thực tiễn.

Một điểm nữa cần được quan tâm là lồng ghép yếu tố bình đẳng giới trong quá trình triển khai các nghị quyết. Phụ nữ hiện chiếm tỉ lệ đáng kể trong lực lượng lao động khoa học và đổi mới sáng tạo, song nội dung này chưa được thể hiện rõ trong các mục tiêu và chỉ tiêu cụ thể. Việc bổ sung các quy định phù hợp sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển bao trùm và bền vững hơn cho Thủ đô.

- Xin trân trọng cảm ơn bà!