Cần thay đổi Bộ tiêu chí đánh giá

Việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã là một chủ trương lớn, có tầm nhìn chiến lược nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, cũng đặt ra những vấn đề đối với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM), bởi rất nhiều địa phương sau khi hợp nhất, nếu áp theo bộ tiêu chí hiện hành sẽ bị “đuối”.

Mô hình trồng quế mang lại thu nhập ổn định cho người dân xã Yên Thành.

Không còn phù hợp

Sau rất nhiều nỗ lực, xã Tân An được công nhận đạt chuẩn NTM vào năm 2021. Đây cũng là một trong những xã được đánh giá đạt chuẩn bền vững nhất, tuy nhiên sau khi hợp nhất với xã Hà Lang để mở rộng địa giới hành chính thì nhiều tiêu chí đã bị giảm xuống và nếu áp theo bộ tiêu chí hiện hành sẽ không phù hợp.

Theo báo cáo của UBND xã Tân An, trong tổng số 19 tiêu chí đạt chuẩn NTM xã chỉ còn giữ được 14 tiêu chí, còn 5 tiêu đã bị hụt gồm: giao thông, nghèo đa chiều, quy hoạch, trường học, môi trường và an toàn thực phẩm. Đồng chí Đồng Văn Hà, Phó Chủ tịch UBND xã Tân An chia sẻ: 5 tiêu chí này đều là những tiêu chí rất khó, cần một nguồn lực rất lớn của Nhà nước mới có thể hoàn thành được. Điển hình như tiêu chí giao thông, thực tế hiện nay rất nhiều tuyến đường liên thôn, đường nội đồng của xã Hà Lang cũ chưa được cứng hóa, trong khi đời sống người dân ở các khu vực này vẫn còn nhiều khó khăn nên việc huy động làm đường là bài toán nan giải. Hay như tiêu chí giảm nghèo không phải ngày một, ngày hai có thể cập được mà phải cần thời gian và các hộ nghèo phải có sinh kế ổn định mới thoát nghèo bền vững, nếu không việc tái nghèo hoàn toàn có thể xảy ra.

Tại xã Xín Mần việc giữ vững thành quả đạt chuẩn NTM đã khó, sau khi hợp nhất đơn vị hành chính thì việc này càng khó hơn. Đồng chí Thèn Văn Tiến, Chủ tịch UBND xã Xín Mần chia sẻ: Xã Xín Mần mới được hợp nhất từ 4 xã: Thèn Phàng, Nàn Xỉn, Bản Díu, Chí Cà. Đây đều là những xã biên giới rất khó khăn và đều chưa đạt chuẩn NTM. Với quá nhiều xã chưa đạt chuẩn hợp nhất vào đã khiến cho mức điểm trong tiêu chí xây dựng NTM của xã Xín Mần thấp xuống, với 12 tiêu chí không đạt theo chuẩn. Cụ thể như tiêu chí giảm nghèo, trước khi hợp nhất xã chỉ có trên 3% hộ nghèo, sau hợp nhất con số này đã lên đến trên 45%. Theo Chủ tịch UBND xã Xín Mần, là xã vùng biên giới, nằm trong khu vực khó khăn, trình độ dân trí, điều kiện kinh tế so với các địa phương vùng thấp thì Xín Mần còn cách rất xa. Do đó, Trung ương cần tính toán và có chính sách đặc thù tạo điều kiện cho phù hợp với những địa phương khó khăn như Xín Mần.

Đường quê xã nông thôn mới Tân An.

Theo báo cáo của Văn phòng điều phối Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, khi chưa hợp nhất tỉnh, có 139 xã đạt chuẩn NTM, trong đó tỉnh Tuyên Quang cũ là 88 xã, tỉnh Hà Giang cũ là 51 xã; có 21 xã đạt chuẩn NTM nâng cao; 8 xã đạt NTM kiểu mẫu. Sau khi hợp nhất 2 tỉnh và sắp xếp lại địa giới hành chính, toàn tỉnh hiện có 35 xã đạt chuẩn NTM; 1 xã đạt chuẩn NTM nâng cao; không còn xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu.

Đại diện Văn phòng điều phối Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM cho rằng: Sau khi hợp nhất đơn vị hành chính, Trung ương vẫn chưa có văn bản hướng dẫn đánh giá, công nhận các xã đạt chuẩn trong xây dựng NTM sau khi sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã.

Cần sớm thay đổi bộ tiêu chí đánh giá

Bộ tiêu chí NTM hiện hành được xây dựng dựa trên đơn vị hành chính cấp xã độc lập, với các chỉ số định lượng cụ thể nhưng hiện nay khi 2 hoặc nhiều xã sáp nhập thành 1, các chỉ số này không thể áp dụng một cách máy móc. Một xã mới được hình thành, với quy mô dân số và diện tích lớn hơn, sẽ phải tính toán lại tất cả các tiêu chí từ đầu. Ví dụ, một xã cũ có tỉ lệ hộ nghèo thấp, nhưng khi sáp nhập với một xã có tỉ lệ hộ nghèo cao, con số trung bình của xã mới sẽ tăng lên, có thể không đạt chuẩn. Tương tự, các tiêu chí về tỉ lệ người dân được sử dụng nước sạch, tỉ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế... cũng bị “pha loãng”. Hay đối với tiêu chí về cơ sở hạ tầng, xã mới có thể có nhiều hơn một nhà văn hóa, một trạm y tế, nhưng lại thiếu các tiêu chí khác. 

Tại buổi làm việc của đoàn công tác Bộ Nông nghiệp và Môi trường do đồng chí Nguyễn Quốc Trị, Thứ trưởng làm Trưởng đoàn làm việc với tỉnh tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc phát sinh sau khi hợp nhất đơn vị hành chính và vận hành chính quyền 2 cấp, ngày 5-8 vừa qua, đã ghi nhận những đề xuất điều chỉnh bộ chỉ tiêu, tiêu chí đánh giá  NTM trình Thủ tướng Chính phủ ban hành cho phù hợp với thực tế. 

Tuy nhiên lời giải không chỉ nằm ở những chính sách vĩ mô mà còn ở những hành động cụ thể, thiết thực từ cấp cơ sở. Rất nhiều những bài học kinh nghiệm quý trong xây dựng NTM của giai đoạn trước cần được phát huy, trong đó có bài học huy động sức dân. Thực tế có những tiêu chí không cần quá nhiều sự hỗ trợ từ Nhà nước, như tiêu chí: Môi trường, an toàn vệ sinh thực phẩm; an ninh trật tự, thu nhập, giảm nghèo… khi cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể biết khơi gợi, phát huy nội lực của người dân, hội viên trong phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường, giữ gìn an ninh trật tự sẽ hoàn toàn thực hiện được. Bởi xây dựng NTM là một quá trình lâu dài và chỉ thành công khi có sự đồng lòng, ủng hộ của người dân. 

Bài, ảnh: Đoàn Thư