Chuyện chè Shan tuyết - Hơi thở ngàn năm, khát vọng hôm nay

Buổi sáng đầu đông, mây trắng như bông phủ kín dãy núi. Con đường ngoằn ngoèo dẫn lên bản như lạc vào một bức tranh thuỷ mặc. Trên vai là chiếc gùi đan mây, bà cụ người Mông cười hiền khi gùi những búp chè Shan tuyết vừa hái xuống chợ: “Chè này phải hái khi trời còn sương, mới giữ được hương vị núi rừng”.

Người Dao ở xã Nậm Dịch thu hái chè Shan tuyết. Ảnh Hoàng Tính

Shan tuyết, tên gọi này vốn đầy thi vị. “Shan” (山) nghĩa là núi, “tuyết” là lớp lông tơ trắng mịn phủ trên búp chè. Cái tên ấy gói ghém cả nơi chốn lẫn hình hài: Chè mọc trên núi cao, búp phủ lớp trắng như sương tuyết. Mỗi búp chè là mảnh ký ức của núi rừng, là kết tinh của sương, gió, mây ngàn.

Những cây chè cổ thụ rêu phong, tán xoè như những cánh tay khổng lồ, gốc bạc màu theo năm tháng. Người dân gọi chúng là “cây chè tổ”, có cây cả mấy trăm năm tuổi. Lá dày, búp to, vị đậm, nước pha ra vàng óng như mật ong, hương thơm thanh khiết, vị chát dịu rồi ngọt hậu.

Bản đồ hương vị Shan tuyết

Mỗi vùng núi là một “chương” trong câu chuyện Shan tuyết:

• Suối Giàng (Yên Bái): Hương thơm thanh, vị nhẹ, thích hợp thưởng trà lâu.

• Tà Xùa (Sơn La): Nước đậm, hậu ngọt sâu, uống xong còn vương vấn.

• Hà Giang (Tây Côn Lĩnh): Vị mạnh mẽ, dậy hương, như khí chất của người vùng đá.

• Mộc Châu, Lào Cai: Vị cân bằng, dễ uống, được ưa chuộng khi xuất khẩu.

Những “bản đồ hương vị” này có thể trở thành công cụ kể chuyện tuyệt vời: để người uống trà, dù ở Hà Nội hay Sài Gòn, cũng thấy như mình đang đứng giữa rừng chè Suối Giàng trong sương sớm, hay trên đỉnh Tà Xùa săn mây.

Những lá chè Shan tuyết xanh non trên dải Tây Côn Lĩnh. Ảnh: PV

Chén trà kể chuyện

Bà cụ pha cho tôi chén trà. Uống chậm, để nghe tiếng gió rừng, tiếng lá xào xạc như đang kể lại câu chuyện hàng trăm năm trước, khi những cây chè này mới bén rễ, khi tổ tiên còn đi rẫy, khi bản làng còn thưa dấu chân người.

Chè Shan tuyết không chỉ là thức uống, nó là linh hồn núi rừng, là tấm căn cước văn hoá của cộng đồng. Giữ cây chè là giữ rừng, giữ rừng là giữ nguồn nước, giữ sinh kế, giữ người trẻ ở lại với bản làng.

Khát vọng lan toả

Hôm nay, Shan tuyết không chỉ dừng ở những gùi chè thô sơ bán ở chợ phiên. Nó có thể bước ra thế giới, tự hào hơn nếu biết cách kể câu chuyện của mình.

Mỗi địa phương có thể biến cây chè thành niềm tự hào, thành thương hiệu. Hãy bắt đầu bằng việc:

• Giữ tri thức bản địa: Cách hái, sao, ủ, nghi thức thưởng trà. Lưu trữ, số hoá, truyền lại cho thế hệ sau.

• Đa dạng hoá sản phẩm: Chè khô, trà túi lọc cao cấp, trà ướp hoa ban, hoa đào, trà lên men kombucha, quà tặng du lịch.

• Tạo hệ sinh thái Shan tuyết: HTX - doanh nghiệp - chính quyền cùng nhau bảo vệ vùng nguyên liệu, xây dựng chỉ dẫn địa lý “Shan tuyết Việt Nam”.

• Gắn với du lịch cộng đồng: Tour hái chè, lễ hội trà, homestay, lớp sao chè, để du khách được “sống cùng trà”.

• Truyền thông sáng tạo: Video, podcast, mạng xã hội, mã QR trên bao bì dẫn đến câu chuyện vùng chè.

Một trong những gốc chè cổ thụ lớn nhất trên vùng cao Tuyên Quang. Ảnh: PV

Bài học từ thế giới

Nhật Bản biến trà đạo thành nghi lễ văn hoá. Sri Lanka xây dựng “Ceylon Tea” như biểu tượng quốc gia. Trung Quốc có Trà Phổ Nhĩ trở thành niềm tự hào dân tộc. Đài Loan sáng tạo trà sữa để đưa trà đến với giới trẻ toàn cầu. Việt Nam hoàn toàn có thể làm điều tương tự: Đưa Shan tuyết vào quà tặng ngoại giao, các sự kiện quốc tế, các menu khách sạn 5 sao, tổ chức Lễ hội Trà Shan tuyết quốc gia hằng năm.

Lời nhắn gửi

Mỗi búp chè Shan tuyết là một nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại. Nếu biết trân quý, chúng ta có thể biến cây chè trở thành “cây kinh tế - cây văn hoá - cây du lịch”, thành điểm tựa để phát triển xanh, bền vững cho cả vùng cao.

Hãy để một ngày nào đó, khi du khách ngồi giữa phố thị ồn ào, nhấp một ngụm trà Shan tuyết, họ nghe được tiếng rừng reo, tiếng suối chảy, nghe được trái tim của núi. Và tự nhủ: “Mình phải đến nơi đó một lần, để tận mắt thấy những cây chè ngàn năm”.

Bài viết này không chỉ kể chuyện, mà còn gợi mở hướng đi. Nó có thể được dùng để khơi gợi niềm tự hào, tinh thần gìn giữ di sản cho lãnh đạo địa phương, HTX, doanh nghiệp và người dân.

Lê Minh Hoan