Đánh thức di sản, khai mở hành trình mới

Tiếng gà gáy và tiếng gọi đổi thay
Một buổi sáng ở miền quê, tiếng gà gáy vang lên từ sân sau, ngân dài trong màn sương sớm. Một khung cảnh quen mà lạ: cánh đồng lúa mướt xanh, bên cạnh là con đường bê tông thẳng tắp vừa khánh thành. Một bác nông dân mặc áo bảo hộ, một tay cầm cuốc, một tay cầm điện thoại thông minh để xem dự báo thời tiết. Cảnh ấy làm chợt nhận ra: Nông thôn hôm nay không chỉ là ký ức, mà đang là giao điểm giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.

Tiếng gà gáy như tiếng chuông gọi mọi người thức dậy, nhưng sâu xa hơn, nó như gọi chúng ta phải thức tỉnh một hành trình mới: hành trình khơi dậy giá trị bên trong của nông thôn.

Nông thôn mới - Không chỉ là hạ tầng cứng

Chúng ta đã làm rất tốt việc đầu tư cho hạ tầng: đường làng, điện sáng, trường lớp khang trang, trạm y tế sạch đẹp. Nhưng nông thôn không chỉ đo bằng số ki-lô-mét đường hay số công trình. Một làng quê chỉ thật sự “có hồn” khi có hạ tầng mềm: Không gian đọc sách, câu lạc bộ văn nghệ, sinh hoạt cộng đồng, tủ sách dòng họ, phiên chợ quê, phong trào khuyến học.

Hạ tầng cứng thay đổi bộ mặt làng quê; hạ tầng mềm thay đổi tâm hồn làng quê. Chỉ khi hai yếu tố này song hành, nông thôn mới trở thành nơi đáng sống. 

Khai mở giá trị bên trong - Tài nguyên, tri thức, văn hoá bản địa

Mỗi làng quê đều có “kho báu” riêng: Nghề gốm, nghề mộc, làn điệu quan họ, bài thuốc dân gian, lễ hội, món ăn truyền thống. Nếu biết khơi dậy và kết hợp với công nghệ, chúng sẽ trở thành tài nguyên vô giá.

Một món bánh quê có thể thành sản phẩm OCOP. Một nghề truyền thống có thể thành tour du lịch trải nghiệm. Một câu chuyện lịch sử có thể thành bài học truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ. Khi cộng đồng thấy giá trị của làng mình được tôn vinh, họ sẽ tự hào, sẵn sàng chung tay gìn giữ và phát triển.

Tour du lịch trải nghiệm giáo dục kỹ năng xanh “Hành trình hạt gạo tương lai” tại HTX Giống Định An, Lấp Vò (Đồng Tháp). Ảnh VP Đọc sách cùng Xích Lô

Di sản nông thôn - Linh hồn của làng quê

Đình làng, cây đa, giếng nước, tiếng trống hội, trò chơi dân gian - tất cả là di sản nông thôn. Di sản không chỉ để hoài niệm mà để tạo giá trị kinh tế và xã hội mới.

Hãy biến đình làng thành trung tâm văn hoá - sáng tạo, lễ hội thành sản phẩm du lịch, làng nghề thành phòng trưng bày sống động. Khi di sản được “kích hoạt”, làng quê trở thành điểm đến của tri thức, của sáng tạo, của niềm tự hào.
Di sản nông thôn không phải là quá khứ bị đóng băng, mà là nguồn cảm hứng để tạo tương lai.

Nông thôn - Đối tượng nghiên cứu và hoạch định

Nông thôn không chỉ là “hậu phương”, không chỉ là “vùng trũng”. Nông thôn là một đối tượng nghiên cứu nghiêm túc của xã hội học, nông thôn học, quy hoạch phát triển.

Nông thôn là nơi hội tụ. Cấu trúc dân cư: nhiều thế hệ cùng sống, gắn bó với đất đai. Cấu trúc kinh tế: nông nghiệp, dịch vụ, nghề phụ, làng nghề truyền thống. Bản sắc văn hoá: lễ hội, hương ước, phong tục, tín ngưỡng, ký ức cộng đồng.

Hình hài nông thôn tương lai phải hài hòa giữa hiện đại và bản sắc, giữa công nghệ và ký ức, giữa tăng trưởng kinh tế và gìn giữ môi trường.

Thu hẹp khoảng cách, mở rộng cơ hội

Mục tiêu cuối cùng của nông thôn mới là nâng cao thu nhập, để khoảng cách giữa thành thị và nông thôn không còn quá xa. Khi mức sống, dịch vụ công, hạ tầng xã hội tiệm cận nhau, người dân sẽ có cơ hội lựa chọn ở lại làng quê thay vì di cư lên đô thị, và người ra đi được chào đón trở về.

Một nông thôn đáng sống là nơi có wifi phủ khắp cánh đồng, có chương trình chăm sóc sức khoẻ định kỳ, có các trường học theo tư duy giáo dục mở, có không gian vui chơi cho trẻ em và chỗ gặp gỡ cho người già, có chợ nông sản do nông dân tự tổ chức và bảo tàng làng nghề đầy tự hào.

Người trẻ trở thành những hạt nhân công nghệ, tiên phong thương mại số nông nghiệp tại nông thôn. Ảnh VP Đọc sách cùng Xích Lô

Từ sản xuất nông nghiệp đến kinh tế nông thôn và kinh tế di sản

Đã đến lúc bước ra khỏi tư duy “nông thôn chỉ là vùng nguyên liệu”. Phải xây dựng kinh tế nông thôn: đa dạng ngành nghề, kết hợp nông nghiệp - dịch vụ - du lịch - logistics - năng lượng tái tạo - thương mại điện tử, mở rộng không gian du lịch, sản phẩm OCOP. Trong đó, kinh tế di sản đóng vai trò trụ cột: khai thác giá trị đình làng, lễ hội, làng nghề, văn hóa dân gian để tạo thu nhập, việc làm, giữ chân thanh niên ở lại làng.

Gạo và Di sản nông thôn, khám phá văn hóa làng nghề làm bột Sa Đéc. Ảnh VP Đọc sách cùng Xích Lô

Cán bộ nông thôn - Người thắp lửa cộng đồng

Không ai có thể xây dựng nông thôn thay cho dân làng. Chính người dân phải là chủ thể. Nhưng để họ trở thành chủ thể, phải có những người dẫn đường: Cán bộ xã, thôn, ấp. Nhưng ai là người dẫn đường cho cán bộ cơ sở: Chuyên gia đến từ các trường đào tào cán bộ nông nghiệp kết hợp các chuyên gia xã hội học.

Cán bộ nông thôn hôm nay cần kiến thức quản trị cộng đồng, kỹ năng kích hoạt sự tham gia, thái độ thấu cảm và phương pháp huy động trí tuệ tập thể. Khi người dân không thụ động đứng ngoài cuộc, mà tự hào nói: “Đây là công trình của chúng tôi”, nông thôn mới sẽ có linh hồn và sức sống.

Đừng đợi đủ 19 ô vuông mới mừng

Chương trình xây dựng nông thôn mới đã làm thay đổi diện mạo hàng ngàn làng quê. Nhưng nếu chỉ công nhận khi xã đạt đủ cả 19 tiêu chí, những nỗ lực đặc sắc, sáng tạo của cộng đồng có nguy cơ bị bỏ quên.

Tâm lý học hành vi cho thấy: Khen thưởng đúng lúc, ghi nhận từng bước tiến giúp duy trì hứng khởi lâu dài. Thay vì “tất cả hoặc không”, hãy công nhận những tiêu chí tiêu biểu: Xã đi đầu về du lịch, sản phẩm OCOP, chuyển đổi số, gìn giữ di sản hay kinh tế nông thôn sáng tạo, để khích lệ tinh thần, tạo động lực chinh phục các tiêu chí còn lại.

Hãy hình dung mỗi xã như người leo núi. Mỗi tiêu chí vượt trội là một “lá cờ nhỏ” cắm trên hành trình. Khi đã có vài lá cờ, bà con sẽ tự tin, hăng hái chinh phục đỉnh cao 19 tiêu chí. Khen sớm - khích lệ sớm - lan tỏa nhanh, biến quá trình gian nan thành chuỗi niềm vui nối tiếp.

Nông thôn mới không chỉ là tấm bằng công nhận treo trên tường, mà là câu chuyện khơi dậy khát vọng. Hãy thắp sáng từng “đốm sáng” để bức tranh nông thôn rực rỡ dần lên từng ngày.

Lãnh đạo xã, nông dân, giáo viên Tổng phụ trách Đội, chuyên gia du lịch giáo dục trải nghiệm, chuyên gia văn hóa, dân tộc học cùng chung tay thắp lửa nông thôn. Ảnh VP Đọc sách cùng Xích Lô

Trải nghiệm tour tham quan vườn sầu riêng đầu dòng tại Cái Mơn (Chợ Lách) và Trải nghiệm thực hành phong tục lễ bái tổ tiên xưa tại Mỹ Xương (Cao Lãnh). Ảnh VP Đọc sách cùng Xích Lô

Học hỏi kinh nghiệm thế giới - Nhưng giữ hồn Việt

Nhật Bản có phong trào “One Village One Product”, Hàn Quốc có “Saemaul Undong”, châu Âu có mô hình “Smart Village”. Bài học là: Phát triển nông thôn phải gắn kết hạ tầng, kinh tế, văn hoá, con người.

Nhưng quan trọng hơn, ta phải giữ hồn Việt: Tiếng trống hội, mùi khói bếp, bến nước, cây đa… tất cả cần được “bọc trong tấm áo mới” của công nghệ, sáng tạo và tri thức, để làng quê vừa hiện đại vừa giữ được hồn cốt.

Đánh thức di sản, đánh thức tương lai

Nông thôn không phải là nơi chậm nhịp, càng không phải gánh nặng. Nông thôn là di sản sống, nơi lưu giữ ký ức, nơi sản sinh sáng tạo, nơi nuôi dưỡng nhân cách. Hãy để nông thôn trở thành nơi đáng sống, đáng làm việc, đáng mơ ước.

Hãy để mỗi tiếng gà gáy buổi sớm không chỉ đánh thức một ngày mới, mà đánh thức một hành trình mới, hành trình hồi sinh sức sống nông thôn, khai mở giá trị bên trong, xây dựng một “nền văn minh nông thôn” giữa dòng chảy công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đô thị hoá.

Khai thác giá trị cây chè di sản và văn hóa nghệ thuật đồng bào dân tộc H’Mong tại Tây Bắc. Ảnh VP Đọc sách cùng Xích Lô

Lê Minh Hoan