Tuyên Quang - Chiếc nôi của nhiều tờ báo cách mạng

- Tuyên Quang - mảnh đất thiêng của cách mạng, nơi ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử trọng đại, không chỉ là Thủ đô Khu giải phóng, Thủ đô Kháng chiến, mà còn là chiếc nôi ra đời của nhiều tờ báo cách mạng, góp phần quan trọng vào sự nghiệp tuyên truyền, giác ngộ và vận động quần chúng trong những năm tháng gian khó nhất của dân tộc.

Thủ đô Kháng chiến – Trung tâm báo chí cách mạng

Trong kháng chiến chống Pháp, báo chí không chỉ là công cụ tuyên truyền, mà là vũ khí tư tưởng, là diễn đàn dân chủ, là sợi dây nối kết nhân dân với Đảng và Chính phủ. Ở Tuyên Quang, từ các tờ báo Trung ương như Sự Thật, Cứu quốc, Vệ quốc quân, Tạp chí Cộng sản, cho đến các tờ báo ngành, báo địa phương, ấn phẩm phụ nữ, thanh niên… đều lần lượt ra đời hoặc trú đóng, tiếp tục lan tỏa ánh sáng cách mạng tới mọi miền đất nước.

Nhắc đến Tuyên Quang thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, không thể không nhắc đến Tân Trào - vùng đất linh thiêng, nơi hội tụ tinh thần dân tộc, nơi từng được chọn làm "Thủ đô lâm thời" của khu giải phóng, nơi diễn ra Quốc dân Đại hội tháng 8 năm 1945 và được Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Trung ương Đảng tin tưởng lựa chọn làm căn cứ địa cách mạng suốt những năm tháng kháng chiến đầy gian khổ. Trong không gian ấy, báo chí cách mạng Việt Nam đã cắm rễ và lớn lên cùng kháng chiến, giữa lán tre rừng núi, bên bếp lửa kháng chiến, dưới sự bảo vệ của nhân dân và đồng bào dân tộc.

Đoàn công tác của TTXVN thăm Khu Di tích Việt Nam Thông tấn xã tại xã Trung Yên (Sơn Dương).

Tân Trào không có nhà in hiện đại, không có phòng biên tập đầy đủ trang thiết bị. Nhưng chính tại đây, các nhà báo cách mạng đã làm báo bằng sự kiên cường, bằng những máy in quay tay, giấy dó, mực tự chế, bàn in thủ công và cả... ánh sáng từ đèn dầu giữa rừng. Những "phòng biên tập" là những túp lều tranh dựng tạm giữa núi rừng. Những "tòa soạn" là nơi mà các nhà báo chiến sĩ vừa viết bài, vừa phát hành, vừa làm công tác tuyên truyền tại chỗ.

Trong điều kiện ấy, nhiều tờ báo và tạp chí lớn đã ra đời hoặc hoạt động mạnh mẽ tại đây - tiêu biểu như báo Sự Thật, báo Cứu quốc, Tạp chí Cộng sản, báo Vệ quốc quân, báo Quốc hội

Từ Tân Trào, các tờ báo cách mạng được chuyển về các mặt trận, lan truyền tinh thần kháng chiến, thông tin tình hình, hướng dẫn công tác, củng cố lòng tin vào Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Có thể nói, báo chí từ Tân Trào đã trở thành ngọn đuốc soi đường, một phần không thể thiếu của hệ thống tuyên truyền - giáo dục - vận động quần chúng của kháng chiến.

Nơi những tờ báo lớn ra đời hoặc hoạt động

Báo Sự Thật - tiền thân của báo Nhân Dân ngày nay - là một trong những cơ quan báo chí trọng yếu của Trung ương Đảng trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Sau ngày toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), các cơ quan đầu não của Đảng, Chính phủ rút lên Việt Bắc, trong đó có Ban Tuyên huấn Trung ương và bộ phận làm báo Sự Thật. Từ năm 1947, báo Sự Thật hoạt động thường xuyên tại Tuyên Quang, chủ yếu ở xã Kim Quan, huyện Yên Sơn, trong điều kiện kháng chiến gian khổ. Tại đây, những ấn phẩm mang đậm tính lý luận - chính trị - tư tưởng được sản xuất bằng phương pháp thủ công, phục vụ cho cán bộ, đảng viên, bộ đội và nhân dân tại chiến khu. Những số báo Sự Thật phát hành từ Tuyên Quang đã có sức lan tỏa mạnh mẽ trong toàn quốc, giữ vai trò là "ngọn cờ tư tưởng" giữa rừng chiến khu, góp phần định hình nền báo chí lý luận cách mạng.

Báo Cứu quốc là tiếng nói chính thức của Tổng bộ Việt Minh, được thành lập ngày 25/1/1942 tại Hà Nội. Sau ngày toàn quốc kháng chiến, báo Cứu quốc cùng nhiều cơ quan báo chí kháng chiến khác rút lên chiến khu Việt Bắc. Từ năm 1947 đến khoảng 1950, tòa soạn và cơ sở in của báo Cứu quốc đóng tại huyện Sơn Dương và Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang - nơi được xem là an toàn khu của Trung ương. Sự hiện diện và đóng góp của báo Cứu quốc tại Tuyên Quang không chỉ có ý nghĩa báo chí, mà còn là một phần lịch sử sống động của phong trào cách mạng dân tộc, khẳng định vai trò chiến lược của truyền thông trong công cuộc kháng chiến kiến quốc.

Địa điểm thành lập Báo Nhân Dân tháng 2-1951 tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Kim Bình.

Báo Vệ quốc quân là cơ quan ngôn luận của Quân đội nhân dân Việt Nam trong thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp. Tờ báo được thành lập ngày 20/12/1944, ngay trước ngày thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân - tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam. Sau ngày toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), các cơ quan chỉ đạo của quân đội và báo chí quân đội được chuyển về Việt Bắc, trong đó Tuyên Quang là một trung tâm quan trọng. Từ năm 1947, báo Vệ quốc quân chính thức được tổ chức và in ấn ổn định tại huyện Sơn Dương và Kim Quan (Yên Sơn), Tuyên Quang, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Tổng Quân ủy (nay là Quân ủy Trung ương).

Tờ báo là nơi khẳng định tên tuổi của nhiều cán bộ, chiến sĩ làm báo trong quân đội. Đặc biệt, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, với tư cách là Tổng Chỉ huy quân đội, đã nhiều lần gửi thư, viết bài, phát biểu chỉ đạo trên báo Vệ quốc quân, nhấn mạnh vai trò của báo chí trong quân đội là “vũ khí tinh thần sắc bén”, là “diễn đàn của người chiến sĩ”.

Tạp chí Cộng sản là cơ quan lý luận và chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong bối cảnh cuộc kháng chiến bước vào giai đoạn quyết liệt, yêu cầu cấp thiết đặt ra là phải có một ấn phẩm chuyên sâu về lý luận để định hướng tư tưởng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, và trí thức. Vì vậy, năm 1950, tại chiến khu Việt Bắc - cụ thể là ở xã Kim Quan, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang, Ban Bí thư Trung ương Đảng quyết định thành lập Tạp chí Cộng sản. Giai đoạn hoạt động tại Tuyên Quang ghi nhận sự đóng góp của nhiều cây bút lý luận uy tín như Trường Chinh, Tố Hữu, Hoàng Tùng, Hà Huy Giáp, Xuân Thủy, cùng sự tham gia tích cực của các giáo sư, nhà nghiên cứu từ chiến khu về công tác lý luận. Tạp chí không chỉ là kênh phổ biến tri thức chính trị, mà còn tạo ra môi trường tranh luận học thuật và lý luận xây dựng trong Đảng.

Sau khi toàn quốc kháng chiến bùng nổ (tháng 12/1946), nhiều cơ quan trung ương, trong đó có Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV), đã phải rút khỏi Thủ đô Hà Nội để lên chiến khu Việt Bắc. Trong giai đoạn từ 1947 đến 1954, Tuyên Quang là nơi Đài Tiếng nói Việt Nam đặt tổng hành dinh bí mật, duy trì hoạt động phát thanh không gián đoạn trong điều kiện cực kỳ gian khó. Đài còn là nơi Hồ Chủ tịch ghi âm nhiều bài nói chuyện lịch sử, trong đó có các bài hiệu triệu toàn dân kháng chiến, kêu gọi thi đua yêu nước, và nhiều thông điệp gửi bạn bè quốc tế.

Bên cạnh những cơ quan báo chí trung ương như Sự Thật, Quân đội nhân dân, Tạp chí Cộng sản và Đài Tiếng nói Việt Nam, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Tuyên Quang còn là nơi ra đời, trú đóng, hoặc tái hoạt động của nhiều tờ báo và tạp chí quan trọng, phục vụ từng lĩnh vực chuyên biệt của công tác cách mạng như báo Nhân Dân,  Quốc hội, Phụ nữ Việt NamLao độngTiền phong, Thiếu niên Tiền phong.

Các đại biểu thực hiện nghi thức khánh thành Nhà bia kỷ niệm của Tạp chí Cộng sản ngày 6-6-2015 tại thôn Tân Lập, xã Tân Trào (Sơn Dương).

Mùa xuân năm 1951, Đại hội toàn quốc lần thứ II của Đảng họp tại xã Kim Bình, huyện Chiêm Hoá từ ngày 11 đến ngày 19 tháng 2 năm 1951. Đại hội thông qua Nghị quyết xuất bản Báo Nhân Dân, cơ quan trung ương của Đảng Lao động Việt Nam. Ban Biên tập đầu tiên của báo Đảng gồm tám người thì có năm người là Ủy viên Bộ Chính trị và Ban Bí thư Trung ương: các đồng chí Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Hoàng Quốc Việt, Nguyễn Chí Thanh, Lê Văn Lương.

Ngoài các cơ quan báo chí Trung ương, nhiều báo ngành, báo địa phương, bản tin nội bộ của các tổ chức cũng tạm trú, in ấn và phát hành tại Tuyên Quang. Có thể kể đến: Bản tin Mặt trận Liên Việt - cơ quan tuyên truyền của Mặt trận Liên Việt; Tạp chí Giáo dục, Tạp chí Văn hóa - tiền thân của các cơ quan thuộc Bộ Giáo dục và Bộ Văn hóa sau này. Các bản tin đặc biệt phục vụ chiến dịch như Tin Chiến thắng Biên giới, Tin Điện Biên, Bản tin hậu phương...

Tóm lại, trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam, hiếm có địa phương nào mang vị thế chiến lược, vai trò trung tâm và tầm ảnh hưởng sâu rộng như Tuyên Quang trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp. Chính từ nơi đây, những dòng chữ, những làn sóng phát thanh đã đi ra, mang theo ý chí của một dân tộc không khuất phục và khẳng định sức mạnh của ngòi bút cách mạng trong công cuộc giành độc lập, thống nhất đất nước.

PGS.TS Hà Huy Phượng

Tin cùng chuyên mục