Tinh hoa ẩm thực Tuyên Quang

Sau khi Tuyên Quang và Hà Giang sáp nhập, vùng đất này trở thành một “kho tàng” ẩm thực phong phú, hội tụ tinh hoa của các dân tộc Mông, Dao, Tày, Lô Lô… Mỗi món ăn, thức uống không chỉ gắn liền với tập quán sinh hoạt, mùa vụ và canh tác, mà còn được nâng tầm thông qua Chương trình OCOP - từ sản phẩm bản địa trở thành hàng hóa có giá trị kinh tế, văn hóa và du lịch.

Món ăn dân tộc - linh hồn từ nương rẫy và bếp lửa

Ẩm thực nơi đây trước hết bắt nguồn từ cây lúa, cây ngô, con gà, con cá - những thứ gần gũi trong sản xuất và đời sống hằng ngày.

Người Mông sống trên nương cao gắn bó với cây ngô, vì thế món mèn mén từ ngô, phở ngô đã trở thành món ăn thường nhật. Vào các phiên chợ hay lễ hội, thắng cố - món hầm truyền thống với nhiều loại thịt và gia vị - lại là nơi để cộng đồng quây quần.

Du khách khám phá không gian, ẩm thực người Dao tại Hồng Thu homestay, thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ. Ảnh: Thu Phương

Người Dao giữ nếp ăn uống giàu tính dược liệu. Các món gà hầm dược liệu quý, cá kho lá rừng thể hiện tri thức bản địa trong việc dùng thảo mộc vừa để ăn ngon, vừa để bồi bổ sức khỏe.

Người Tày nổi tiếng với các loại bánh: bánh khảo, bánh chưng đen, cùng món xôi ngũ sắc - không chỉ đẹp mắt mà còn mang ý nghĩa tâm linh, tượng trưng cho ngũ hành, cầu mong mùa màng thuận lợi. Vịt quay lá mắc mật cũng là đặc sản làm say lòng du khách bởi vị béo ngậy quyện với hương thơm núi rừng.

Người Lô Lô gìn giữ nhiều món ăn gắn liền với tập quán săn bắt và canh tác: bánh tam giác mạch, thịt hun khói, xúc xích gác bếp. Đây vừa là cách dự trữ thực phẩm mùa đông, vừa tạo nên hương vị độc đáo khó nơi nào có được.

Thức uống - tinh hoa chè Shan tuyết và nước lá rừng

Chè Shan tuyết cổ thụ là “báu vật” của vùng cao Tuyên Quang. Cây chè hàng trăm năm tuổi mọc trên núi cao quanh năm mây phủ, búp chè to, phủ lớp lông trắng như tuyết. Khi pha, nước vàng óng, hương thơm dịu, vị chát thanh, hậu ngọt sâu. Người dân coi chén chè Shan là lời chào thân tình, là biểu tượng của sự thanh khiết. 

Nước lá rừng là thức uống dân dã nhưng giàu giá trị. Người Dao, Tày, Mông thường nấu cỏ ngọt, ngải rừng… thành nước uống hằng ngày. Thức uống này thanh mát, hỗ trợ tiêu hóa, phòng bệnh - phản ánh tri thức y học bản địa.

Trà mật ong là sự kết hợp hoàn hảo giữa chè Shan tuyết và mật ong bạc hà Đồng Văn hay mật ong Phúc Sơn. Vị ngọt thanh của mật ong hòa cùng vị chát dịu của chè tạo nên thức uống bổ dưỡng, được du khách ưa chuộng.

OCOP - nâng tầm giá trị ẩm thực bản địa

Tuyên Quang hiện có hàng trăm sản phẩm OCOP, trong đó nhiều sản phẩm gắn với ẩm thực: chè Shan tuyết Na Hang, miến dong Yên Sơn, hồng không hạt Hàm Yên, mật ong Phúc Sơn... Những sản phẩm này đều giữ nguyên hồn cốt truyền thống nhưng đã được chuẩn hóa về bao bì, nhãn mác. Cùng với đó là chè Shan tuyết cổ thụ Hoàng Su Phì, mật ong bạc hà Đồng Văn, cam sành Tuyên Quang, thịt trâu gác bếp, bánh tam giác mạch. Đây là những sản phẩm đã khẳng định thương hiệu ở thị trường trong nước, một số đã tiếp cận xuất khẩu.

Giữ gìn và phát huy trong nhịp sống mới

Sáp nhập Tuyên Quang - Hà Giang mở ra cơ hội lớn để quảng bá tinh hoa ẩm thực. Tuy nhiên, cũng đặt ra thách thức: làm sao vừa bảo tồn được hồn cốt truyền thống, vừa phát triển theo nhu cầu thị trường.

Song song, cần tiếp tục nâng tầm sản phẩm OCOP: đa dạng hóa mẫu mã, xây dựng thương hiệu tập thể, mở rộng kênh tiêu thụ, liên kết với doanh nghiệp lữ hành. Nếu làm tốt, mỗi món ăn, thức uống không chỉ là giá trị văn hóa, mà còn là “đặc sản kinh tế” trong quá trình phát triển bền vững.