Thăm người Phù Lá nơi miền Tây

HGĐT- “Hôm nay con xin phép về nhà chồng, bố mẹ đừng nhớ con. Con cũng lo làm ăn sao cho giàu có bằng chị bằng em, như mọi người trong bản...” Lời hát kể của cô gái người Phù Lá trước khi về nhà chồng được cất lên từ một bản làng giữa lưng chừng núi khiến lòng ai xao xuyến, xốn xang.

Cộng đồng người Phù Lá góp mặt không nhiều trên địa bàn tỉnh ta, với những nét văn hóa đặc sắc riêng của mình, họ đã làm phong phú thêm cho văn hóa dân tộc Việt, nhưng trong xu thế hội nhập và phát triển hiện nay, nét văn hóa ít ỏi của người Phù Lá đang dần bị mai một.

Khi cuộc sống đang bị cộng đồng hóa...

Con đường độc đạo len lỏi giữa bạt ngàn rừng núi dẫn chúng tôi vào bản làng của người Phù Lá ở thôn Bản Máy, xã Bản Máy (Hoàng Su Phì) khi mặt trời đã đứng bóng. Những ngôi nhà trống trơn không một thứ tài sản nào giá trị lặng lẽ nép mình bên dốc núi, những đứa trẻ lấm lem vui đùa cùng đất, những người phụ nữ nhọc nhằn mưu sinh trên nương rẫy... Hình ảnh ấy đã phản ánh rõ nét cuộc sống nghèo nàn, lạc hậu, khép kín của 31 hộ dân (156 nhân khẩu) người Phù Lá nơi đây.

Giúp đỡ nhau làm nhà, nét văn hóa mang tính cố kết cộng đồng của người Phù Lá.

Trong căn nhà đất lặng lẽ, già Súng Sào Chín, người dân tộc Phù Lá ở Bản Máy bắt đầu câu chuyện về cuộc sống của người Phù Lá bằng một hơi thuốc lào chậm rãi: “Người Phù Lá có mặt ở đây từ lâu lắm rồi, chúng tôi chung sống và gắn bó bền chặt trong một cộng đồng với rất nhiều nét văn hóa đặc sắc riêng và tự hào có một kho tàng văn học truyền miệng phong phú, nhiều nghi lễ đặc sắc trong cưới hỏi, ma chay, cúng rừng, mừng cơm mới... Trai gái được tự do tìm hiểu, yêu nhau trước khi cưới; người Phù Lá không có nghề dệt thổ cẩm nhưng trang phục lại có nhiều nét hoa văn độc đáo không lẫn lộn với các dân tộc khác...”. Câu chuyện của già Súng bỗng dưng chậm lại khiến cho không khí trong căn nhà như thêm bị chùng xuống khi bất giác già Súng nhắc đến tương lai: “Người Phù Lá ít quá, lớp trẻ bây giờ càng ngày càng không biết đến phong tục, nét văn hóa của dân tộc mình, ngay cả thổi kèn Pí lè, một loại nhạc cụ quen thuộc của người Phù Lá trong các dịp lễ tết, cưới hỏi, ma chay thì nay số người biết thổi cũng chỉ đếm được trên đầu ngón tay, sợ rằng trong tương lai, văn hóa của người Phù Lá chỉ còn trong sách vở...”. Nguyên nhân được anh Lục Phát Chung, cán bộ văn hóa xã Bản Máy giải thích là do “Người Phù Lá sống gần với các dân tộc khác nên một phần văn hóa của họ đang dần bị cộng đồng hóa, mặt khác thế hệ trẻ người Phù Lá chạy theo sự thay đổi của xã hội nên không mặn mà với văn hóa dân tộc mình...”. Trao đổi với chúng tôi, cô giáo Trương Thị Chấm, một người con của dân tộc Phù Lá đã trưởng thành trăn trở rằng: “Mặc dù bản làng đã đổi mới nhiều nhưng cuộc sống của người dân Phù Lá ở Bản Máy vẫn nghèo nàn, lạc hậu và khó khăn trăm bề. Bên cạnh đó, những giá trị về văn hóa của người Phù Lá lại đang dần bị mai một. Chúng tôi rất cần được sự quan tâm của xã hội trên nhiều lĩnh vực để cộng đồng người Phù Lá được bảo tồn và phát triển...”.

Bao giờ người Phù Lá thoát nghèo?

Sinh tụ ở vùng rừng núi, người Phù Lá trên địa bàn tỉnh ta hiện có khoảng gần 1000 người, sống rải rác ở các huyện Quang Bình, Hoàng Su Phì và Xín Mần. Phần lớn người Phù Lá không nói được tiếng phổ thông, tỷ lệ người mù chữ vẫn còn cao, các vấn đề về giáo dục, y tế, văn hóa chưa được người dân quan tâm. Nền kinh tế của họ lạc hậu và kém phát triển, mang nặng tính tự cung tự cấp. Ở Bản Máy, sản phẩm nông nghiệp của người Phù Lá hôm nay, ngoài lúa, ngô đã có thêm các loại rau, đậu và chăn nuôi lợn, gà... nhưng tất cả chỉ để phục vụ nhu cầu thiết yếu của từng gia đình. Phần lớn, 31 hộ dân người Phù Lá ở Bản Máy vẫn là hộ nghèo; cả bản chỉ có vài em học đến cấp 3; trẻ con dưới 5 tuổi hầu như không đi học vì điểm trường rất xa; đường giao thông đi lại khó khăn; chưa có điện lưới khiến cho mọi sinh hoạt của người dân đều gặp trở ngại; đặc biệt, vì dân số ít, người Phù Lá chủ yếu kết hôn cùng dân tộc, thực tế này đặt người Phù Lá trước nguy cơ kết hôn cận huyết thống, ảnh hưởng xấu đến chất lượng dân số trong tương lai... Địa bàn cư trú của người Phù Lá tương đối khắc nghiệt, là những vùng núi cao, ở đây điều kiện về giao thông, đất đai, khí hậu đều gặp nhiều trở ngại. Bên cạnh đó là trình độ, nhận thức và nếp sinh hoạt “cũ” khiến cho khoảng cách giữa họ với các dân tộc khác ngày một xa hơn. Để bảo tồn văn hóa và kéo gần khoảng cách ấy, năm 2011, UBND tỉnh Hà Giang đã phê duyệt đề án hỗ trợ dân tộc Phù Lá với tổng kinh phí trên 23 tỷ đồng để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội trên địa bàn đồng bào Phù Lá sinh sống như: Đường giao thông, công trình thủy lợi, các điểm trường, nhà sinh hoạt cộng đồng; hỗ trợ phát triển sản xuất; nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ cơ sở là người dân tộc Phù Lá; hỗ trợ trẻ em, học sinh, tạo điều kiện cho trẻ em Phù Lá được chăm sóc, giáo dục... Tuy nhiên cho đến nay, đời sống của người Phù Lá trên địa bàn tỉnh ta vẫn chưa có nhiều khởi sắc. Nguy cơ mai một và tụt hậu về kinh tế đang hiện hữu.

Anh Vương Xuân Minh, Chủ tịch UBND xã Bản Máy, người đã tích cực đưa chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về với đồng bào Phù Lá chia sẻ: “Nhờ sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, cuộc sống của người Phù Lá đã có nhiều thay đổi so với trước. Tuy nhiên, nền kinh tế tự cung tự cấp và lối sống khép kín từ lâu đã ăn sâu vào nếp nghĩ của họ nên việc giúp người dân phát triển kinh tế - văn hóa gặp rất nhiều khó khăn. Xã sẽ tiếp tục có những chính sách hỗ trợ cùng với cấp trên để giúp người dân thoát nghèo đồng thời bảo tồn những nét văn hóa riêng biệt của người Phù Lá”.

Chia tay vùng rừng núi miền Tây , âm vang tiếng kèn Pí lè vọng ra từ bản làng xa xôi nhỏ dần, nhỏ dần rồi im bặt. Trong lòng chúng tôi mang nhiều nỗi niềm trên đường về phố huyện, hy vọng trong một tương lai không xa, người dân Phù Lá sẽ vươn lên thoát nghèo và gìn giữ được bản sắc văn hóa riêng của dân tộc mình; để đâu đó khắp các bản làng người Phù Lá giữa bạt ngàn rừng núi, những câu hát kể quen thuộc lại vang lên: “Con gái của ta ơi, con về nhà chồng chịu khó nhé. Hôm nay bạn bè, anh em đến để mừng cho con về nhà chồng đấy...”.