Giải pháp xanh từ “Mặt trời đỏ”

Từ những mảnh đất bị phủ lớp dầu loang không thể trồng trọt, đến những mạch nước ngầm mang mùi xăng hắc nồng, môi trường tưởng như đã “chết” ấy nay đang dần hồi sinh nhờ một công trình khoa học thuần Việt. Bằng việc kết hợp khéo léo giữa chế phẩm sinh học và vật liệu hấp phụ, ông Đào Ngọc Nam và cộng sự ở Công ty Cổ phần Công nghệ Sinh học Mặt trời Đỏ tại phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm (cũ), Hà Nội đã tạo ra giải pháp đồng xử lý đất và nước ô nhiễm xăng dầu, kim loại nặng, mang lại hy vọng cho những vùng đất bị bỏ quên.

Nỗi trăn trở trước những vùng đất chết

Những năm gần đây, trên nhiều vùng đất Việt Nam, những vết loang dầu âm thầm len vào mạch nước, làm cây cối héo rũ, đất bạc màu, cuộc sống người dân bị đảo lộn. Đó là những “vùng đất chết” do ô nhiễm xăng dầu và kim loại nặng, thứ ô nhiễm không thể nhận biết bằng mắt thường, nhưng để lại hậu quả lâu dài cho môi trường và sức khỏe con người.

Ông Đào Ngọc Nam, Chủ tịch Công ty Cổ phần Công nghệ Sinh học Mặt trời Đỏ. Ảnh: Thu Hằng

Trước thực trạng ấy, ông Đào Ngọc Nam, Chủ tịch Công ty Cổ phần Công nghệ Sinh học Mặt trời Đỏ cùng các cộng sự đã dành nhiều năm miệt mài nghiên cứu để tìm ra một lối đi mới. Họ không chọn con đường hóa chất hay thiết bị đắt đỏ, mà bắt đầu từ những gì thân thiện và gần gũi nhất: Vi sinh vật và than sinh học.

“Năm 2021, chúng tôi bắt tay với các nhà khoa học của Viện Công nghệ Sinh học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, tập trung sản xuất chế phẩm vi sinh xử lý đất và nước nhiễm xăng dầu”, ông Nam chia sẻ. Sau hàng loạt thử nghiệm, từ kho ngoại quan Vân Phong (Khánh Hòa), xử lý bể nước thải nhiễm xăng, dầu tại kho xăng dầu Đỗ Xá (Thường Tín, Hà Nội) đến khu vực quân sự Lữ đoàn 189 (Quân chủng Hải quân)... nhóm nghiên cứu đã chứng minh tính hiệu quả vượt trội của chế phẩm sinh học Biodegrader.

Chế phẩm sinh học Biodegrader. Ảnh: Thu Hằng

Không phải ngẫu nhiên mà họ gọi công trình của mình là “hệ thống đồng xử lý đất và nước bị ô nhiễm xăng dầu và kim loại nặng bằng chế phẩm sinh học và vật liệu hấp phụ”. Điểm đặc biệt của hệ thống là sự kết hợp hài hòa giữa ba cơ chế: Vật lý, hóa học và sinh học trong cùng một quy trình khép kín. Ở đó, than sinh học (biochar) đóng vai trò như “ngôi nhà” cho các vi sinh vật trú ngụ, vừa hấp phụ mạnh mẽ hydrocarbon và kim loại nặng, vừa bảo vệ vi sinh vật khỏi môi trường độc hại. Những chủng vi sinh được tuyển chọn kỹ càng sẽ phân hủy dầu mỏ, cố định kim loại nặng và tạo nên một vòng tuần hoàn tự nhiên: Nước được xử lý, ngấm xuống đất, đất lại tiếp tục được làm sạch và trả lại mạch nước trong lành.

“Đó là quy luật tuần hoàn mà chúng tôi học từ chính tự nhiên” - ông Nam nói, “nước sau khi xử lý lại mang theo những sinh vật có lợi, tiếp tục làm sạch đất và môi trường xung quanh”.

Ban giám khảo khảo sát xử lý bể nước thải nhiễm xăng, dầu tại kho xăng dầu Đỗ Xá (Thường Tín, Hà Nội). Ảnh: Thu Hằng

Kết quả xử lý nước đầu vào nhiễm dầu hút lên từ mạch nước ngầm, sau 48 tiếng sử dụng chế phẩm và các vật liệu lọc, nước đầu ra được xử lý thành nước sạch, về cảm quan không còn mùi dầu; mang mẫu nước (sau xử lý) xét nghiệm tại Viện Công nghệ môi trường (nay là Viện Khoa học công nghệ Năng lượng và Môi trường - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho kết quả hết sức khả quan: nước đầu ra từ 11mg dầu/lít chỉ còn 0,01mg/lít, còn hàm lượng sắt giảm từ 8,84mg/lít xuống 0,79mg/lít - đạt tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước dưới đất. Những con số tưởng chừng khô khan ấy lại mở ra một niềm vui lớn: Cảnh quan thay đổi, cây cỏ xanh trở lại, môi trường sống hồi sinh.

Từ công nghệ Việt đến khát vọng xuất khẩu xanh

Thành công tại Khánh Hòa, Hà Nội và Lữ đoàn 189 đã chứng minh một điều: Công nghệ Việt hoàn toàn có thể giải quyết những vấn đề phức tạp nhất về môi trường nếu biết kết hợp tri thức và thực tiễn.

Không dừng lại ở nghiên cứu, ông Nam và cộng sự tiếp tục thiết kế hệ thống xử lý theo mô-đun, linh hoạt theo quy mô, địa hình và mức độ ô nhiễm. Hệ thống có thể dùng cho cả nước ngầm, nước mặt, đất nhiễm dầu hoặc khu công nghiệp. Đặc biệt, việc sử dụng các chủng vi sinh bản địa giúp chế phẩm thích nghi nhanh với điều kiện khí hậu khác nhau, từ miền Bắc giá lạnh đến miền Trung khô nóng hay vùng ven biển có độ mặn cao.

Công nghệ này cũng mang lại lợi ích kép: Vừa xử lý triệt để nguồn ô nhiễm xăng dầu, vừa góp phần cải thiện hệ sinh thái, giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu. Sau nhiều năm kiên trì nghiên cứu, sản phẩm của Mặt trời Đỏ đã được cấp Bằng độc quyền Giải pháp hữu ích số 2558, Giấy chứng nhận doanh nghiệp khoa học và công nghệ số 106/DNKHCN, quyền tác giả và chấp nhận đơn Giải pháp hữu ích năm 2025.

Những tấm bằng ấy không chỉ ghi nhận nỗ lực của một doanh nghiệp mà còn khẳng định năng lực sáng tạo của các nhà khoa học Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ sinh học môi trường, nơi thế giới còn nhiều khoảng trống.

Thực tế cho thấy, hệ thống xử lý đất, nước nhiễm xăng dầu và kim loại nặng bằng chế phẩm sinh học và vật liệu hấp phụ nói chung và chế phẩm sinh học xử lý xăng dầu nói riêng, không chỉ đáp ứng tiêu chuẩn xử lý môi trường, mà còn góp phần phục hồi hệ sinh thái, bảo đảm an toàn sức khỏe cộng đồng.

GS.TS. Đặng Kim Chi, Chủ tịch Hội đồng giám khảo lĩnh vực 4 nhận xét về đề tài. Ảnh: Thu Hằng

Theo GS.TS. Đặng Kim Chi, Chủ tịch Hội đồng giám khảo lĩnh vực 4 của Hội thi Sáng tạo kỹ thuật thành phố Hà Nội lần thứ 2, ưu điểm của hệ thống này có thể được thiết kế và điều chỉnh phù hợp cho nhiều quy mô (từ nhỏ đến lớn) và loại hình ô nhiễm khác nhau (trong đất, trong nước mặt, nước ngầm); việc sử dụng các chủng vi sinh vật bản địa cũng là một ưu điểm nữa. Vì các chủng bản địa có khả năng thích nghi nhanh với các điều kiện tại Việt Nam. Bên cạnh đó, đây là những chủng được chọn lọc, có nhiều ưu điểm như khả năng phân hủy các hợp chất hydrocarbon có trong dầu mỏ nên có thể chuyển hóa và xử lý nhanh các thành phần có trong xăng, dầu; khả năng tạo màng sinh học ở các điều kiện nhiệt độ, pH, nồng độ NaCl khác nhau giúp hệ thống ứng dụng chế phẩm ở các địa điểm khác nhau như miền Nam, miền Trung, miền Bắc hay mùa đông và mùa hè, hoặc khu vực ven biển và khu vực nước ngọt… đều có thể sử dụng được các chế phẩm và hệ thống xử lý này. Việc chủ động sản xuất được các chế phẩm và hệ thống xử lý góp phần không nhỏ vào an ninh quốc gia phòng khi có những vấn đề như chiến tranh, dịch bệnh… mà việc nhập khẩu hàng gặp khó khăn.

“Hiện, chúng tôi đang làm việc với Petrolimex, PV Oil và một số đối tác nước ngoài ở Trung Đông, Iran, Iraq. Khi công nghệ này được ứng dụng rộng rãi trong nước, chúng tôi tin Việt Nam hoàn toàn có thể xuất khẩu giải pháp xử lý ô nhiễm xăng dầu ra thế giới”, ông Nam tiết lộ.

Không giấu khát vọng, ông Nam chia sẻ thêm: “Chúng tôi mong muốn tiếp tục đầu tư để hoàn thiện công nghệ, để hệ thống ngày càng thuận tiện hơn trong quá trình sử dụng, thân thiện hơn với người vận hành. Rất mong nhận được sự ủng hộ của các cơ quan chức năng, của các doanh nghiệp và khách hàng để giải pháp này nhanh chóng được triển khai tại các vùng đất nhiễm dầu, các kho xăng dầu hay khu công nghiệp trên cả nước”.

ThS. Đào Ngọc Nam và cộng sự cùng Ban Giám khảo tại Kho xăng dầu Đỗ Xá (Thường Tín, Hà Nội). Ảnh: Thu Hằng

“Giải pháp đồng xử lý đất và nước bị ô nhiễm xăng, dầu và kim loại nặng bằng chế phẩm sinh học và vật liệu hấp phụ” của ThS. Đào Ngọc Nam và cộng sự đã vinh dự đoạt Giải Nhất Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật thành phố Hà Nội lần thứ 2 (2024-2025). Đây không chỉ là phần thưởng xứng đáng cho hành trình bền bỉ đi tìm công nghệ làm sạch, hồi sinh cho đất, mà còn là thông điệp về niềm tin, trách nhiệm và khát vọng của người Việt trên hành trình làm chủ công nghệ xanh.

Theo Hanoimoi.vn