Quản lý, sử dụng hiệu quả đất được nhà nước giao: Trách nhiệm từ nhiều phía

Vụ tranh chấp hợp đồng giao khoán đất kéo dài giữa Công ty cổ phần chè Sông Lô, xã Kim Phú (TP Tuyên Quang) nay là phường Mỹ Lâm và một số hộ dân nhận khoán tại phường Đội Cấn (Tp Tuyên Quang), nay là phường Bình Thuận thời gian qua để lại nhiều hệ lụy. Đây không chỉ là vụ việc đơn lẻ mà phản ánh những “lỗ hổng” trong công tác quản lý đất đai tại địa phương, đặc biệt là trong bối cảnh lịch sử sử dụng đất phức tạp và nhu cầu phát triển kinh tế ngày càng cao. Báo Tuyên Quang trân trọng giới thiệu tới độc giả loạt bài về vấn đề này.

Bài 1: Kỳ vọng chưa được đáp ứng

Từ năm 2010 đến năm 2015, Công ty cổ phần chè Sông Lô có địa chỉ tại xã Kim Phú (TP Tuyên Quang) nay là phường Mỹ Lâm đã giao khoán đất do Nhà nước cấp quyền sử dụng cho công ty để cho một số hộ dân tại tổ 2, phường Bình Thuận thuê lại. Theo hợp đồng, 2 bên (công ty và hộ nhận khoán) đều có quyền hạn và trách nhiệm trong việc quản lý, sản xuất trên diện tích đất đã được giao. Tuy nhiên, mối quan hệ đó đã không bền vững khi những kỳ vọng chưa được đáp ứng từ cả hai phía.

Bất đồng nảy sinh

Đáp ứng nhu cầu về tư liệu sản xuất, tỉnh đã giao cho Công ty Chè Sông Lô 1.442.183 m2 quản lý và khai thác. Để tối ưu hóa sản xuất, công ty đã ký hợp đồng giao khoán một phần diện tích đất trồng cây ngắn ngày (ngô, lúa) tại khu vực tổ 2,  phường Bình Thuận. Với mục đích là quản lý, sản xuất mang lại hiệu quả kinh tế. Mối quan hệ này, trong một thời gian dài, đã là một sự cộng sinh hài hòa, dựa trên sự tin tưởng và những cam kết chung.

Cơ quan chức năng thực hiện cưỡng chế để chuyển giao đất cho Công ty cổ phần chè Sông Lô theo đúng pháp luật.

Tuy nhiên, theo thời gian, những thay đổi trong chính sách đất đai, sự biến động của thị trường và đôi khi là những hiểu lầm trong cách thức quản lý, sử dụng đã dẫn đến những bất đồng.

Ông Khổng Văn Nam, tổ 2, phường Bình Thuận, một trong số hộ dân nhận khoán chia sẻ: Từ năm 2010 - 2015, ông đã ký với Công ty cổ phần chè Sông Lô các hợp đồng giao khoán đất, với tổng diện tích đất là 30.102 m2  để trồng cây hằng năm, thời hạn giao khoán là 20 năm. Theo ông Nam, hợp đồng giao khoán đất mục đích là trồng cây hằng năm (gồm ngô, đậu đỗ…).

Cũng như ông Nam, gia đình ông Vũ Đức Cầu, cùng tổ 2, phường Bình Thuận cũng nhận khoán đất từ công ty để trồng cây ngắn ngày. Ông Nam và ông Cầu cho rằng: Quá trình canh tác các loại cây trồng ngắn ngày hiệu quả kinh tế không cao cộng với việc công ty chưa thực hiện trách nhiệm trong việc tổ chức sản xuất như: Khuyến nông, cung ứng vật tư và bao tiêu sản phẩm nên ông và một số hộ nhận khoán đã chuyển đổi mục đích sử dụng sang trồng cây chanh. Dù chưa có hạch toán chính thức, tuy nhiên so với các loại cây trồng ngắn ngày, cây chanh có hiệu quả kinh tế cao hơn gấp nhiều lần.

Sự chuyển đổi mục đích sử dụng đất của một số hộ dân không đúng theo hợp đồng giao khoán và chưa được sự chấp thuận, thậm chí là không nộp tiền thuê đất cho doanh nghiệp được giao quản lý đã dẫn đến những bất đồng kéo dài.

Ông Vũ Đức Tráng, Phó Giám đốc Công ty cổ phần chè Sông Lô khẳng định: Công ty cổ phần chè Sông Lô, với vai trò là đơn vị được giao quản lý đất, cũng có những định hướng phát triển, những kế hoạch tái cơ cấu sản xuất để nâng cao hiệu quả kinh doanh và theo hợp đồng ký kết giữa công ty và các hộ dân tất cả những diện tích đất được công ty giao khoán phải sử dụng đúng mục đích là trồng cây nông nghiệp ngắn ngày. Tuy nhiên, rất nhiều hộ chuyển đổi mục đích sử dụng đất, chuyển đổi sang trồng chanh (cây dài ngày) mà chưa được sự đồng ý, chấp thuận của Ban Giám đốc công ty.

Đồng chí Nguyễn Tất Thành, thời điểm còn làm Phó Chủ tịch UBND phường Đội Cấn, TP Tuyên Quang cũ cho biết: “Thực tế thì việc trồng chanh tại các hộ dân này mang lại hiệu quả kinh tế cao nhưng lại sai theo hợp đồng giao khoán đất đã ký kết với doanh nghiệp, những bất đồng giữa doanh nghiệp và người dân đã nảy sinh trong thời gian dài”.

Có thể thấy rằng sự khác biệt trong góc nhìn, quyền lợi và bài toán kinh tế đang đẩy mối quan hệ vốn rất tốt đẹp giữa Công ty cổ phần chè Sông Lô và một số hộ dân dần trở nên xấu đi.

Trong bản án số 112/2021/DS-ST ngày 14-8-2021; bản án số 09/2022/DS-PT ngày 18-2-2022 và bản án số 64/2022/DS-ST ngày 27-2-2022 của Tòa Dân sự thành phố Tuyên Quang năm 2021, 2022 về việc tranh chấp hợp đồng giao khoán sử dụng đất. Nguyên đơn là Công ty cổ phần chè Sông Lô, địa chỉ xã Kim Phú (TP Tuyên Quang) nay phường An Tường, người đại diện theo pháp luật là ông Ngô Đức Tú, Tổng Giám đốc Công ty; người đại diện theo ủy quyền là ông Vũ Đức Tráng, Phó Tổng Giám đốc và bà Nguyễn Thị Tuyết Nhung, Đội trưởng Đội sản xuất 4, 6, 9, 11. Bị đơn là ông Khổng Văn Nam; ông Vũ Đức Cầu, tổ 2, phường Đội Cấn (TP Tuyên Quang) và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Căn cứ các điều khoản liên quan của Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Đất đai… Tòa tuyên xử: Chấm dứt hợp đồng giao khoán sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trồng cây ngắn ngày theo hợp đồng đã ký giữa Công ty cổ phần chè Sông Lô với các hộ là ông Vũ Đức Cầu, ông Khổng Văn Nam.

Tuy nhiên, việc thi hành án không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Mặc dù Tòa án, Chi cục Thi hành án dân sự thành phố Tuyên Quang đã tạo điều kiện cho các hộ dân có thời gian tận thu, di chuyển hoặc nhổ bỏ cây chanh nhưng tình trạng cố tình chây ỳ, phớt lờ của một số hộ dân như thách thức pháp luật. Điều này đã buộc Chi cục Thi hành án dân sự thành phố Tuyên Quang phải phối hợp với các cơ quan chức năng áp dụng biện pháp cưỡng chế. Việc cưỡng chế là biện pháp cuối cùng khi các bên không tự nguyện chấp hành bản án.

Vì sao vụ việc vẫn kéo dài?

Khi thực hiện bài viết này, nhóm phóng viên đã trực tiếp gặp gỡ một số hộ nhận khoán, lãnh đạo Công ty cổ phần chè Sông Lô và chính quyền địa phương nơi xảy ra sự việc, rất dễ dàng nhận ra nguyên nhân của việc tranh chấp nhưng lại vô cùng khó khăn khi giải quyết bởi bên nào cũng giữ cái lý của mình. Những hộ khoán cho rằng họ trồng chanh vì sinh kế và đòi công ty phải trả đất cho địa phương, bởi đất là thuộc quyền sở hữu của Nhà nước. Ngược lại doanh nghiệp cũng có lý khi Nhà nước đã cấp quyền sử dụng cho họ trong thời hạn nhất định nếu không quản lý tốt họ sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật nếu sử dụng sai mục đích.

Từ những vụ việc trên cho thấy nguyên nhân dẫn đến tình trạng khiếu kiện kéo dài trong thời gian qua giữa doanh nghiệp và người dân là do lợi ích chưa hài hòa giữa 2 bên, người dân cố tình làm sai với hợp đồng đã ký kết, việc quản lý, giám sát đối với đất đai được Nhà nước cho thuê và giao khoán chưa chặt chẽ, sát sao và không được giải quyết dứt điểm khiến mâu thuẫn kéo dài, ảnh hưởng đến an ninh trật tự ở địa phương.

Nhóm phóng viên 
(Còn nữa)