Cách mạng tháng Tám qua ký ức nhân chứng lịch sử

Tuyên Quang nơi lưu giữ những địa danh in đậm dấu chân cách mạng: Tân Trào, Căng Bắc Mê, Tiểu khu Trọng Con… như những mạch nguồn bất tận của lòng yêu nước và khát vọng độc lập tự do. 80 năm đã trôi qua kể từ mùa thu lịch sử năm 1945, nhưng những ký ức về Cách mạng tháng Tám vẫn còn nguyên vẹn trong tâm khảm người dân nơi đây.

Ông Hoàng Ngọc (ngồi thứ 2 từ phải qua trái) kể chuyện ông Ké (Bác Hồ) những ngày sống và làm việc ở Tân Trào.

Nhớ ngày ông Ké về làng

Đến giờ, người dân xã Tân Trào vẫn còn vẹn nguyên ký ức tháng năm lịch sử. Đó là ngày Bác Hồ từ Cao Bằng trở về Tuyên Quang để chỉ đạo phong trào cách mạng. Người đã chọn xã Tân Trào làm trung tâm chỉ đạo cuộc tổng khởi nghĩa toàn quốc. Nơi đây, giữa núi rừng Tuyên Quang, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Trung ương Đảng đã sống, làm việc và đưa ra những quyết sách lịch sử làm nên thành công vĩ đại của dân tộc.

Ông Hoàng Ngọc năm nay đã gần 90 tuổi kể: Sau khi đi quãng đường dài hơn 400 cây số qua nhiều tỉnh, chiều tối 21/5, Bác đặt chân đến làng Kim Long (nay là thôn Tân Lập).

Chỉ tay sang ngôi nhà sàn sát bên cạnh, ông Ngọc nhớ lại: Khi ấy, Bác ở nhà ông Nguyễn Tiến Sự, Chủ nhiệm Việt Minh Tân Trào nhưng làm việc ở nhà ông. Bố ông - cụ Hoàng Trung Nguyên - là cán bộ giao liên cho Bác.

“Thế nhưng, chúng tôi chỉ biết đây là đoàn các đồng chí bộ đội, chứ không biết Bác là Hồ Chí Minh. Dân Kim Long gọi Bác là ông Ké - nghĩa là người Già theo tiếng Tày. Ông Ké dáng người mảnh dẻ, nước da rám nắng và đặc biệt rất hiền. Ngày ngày, ngoài giờ làm việc, ông Ké vẫn đi ra ruộng, đắp bờ giữ nước, hỏi thăm từng người, từ cụ già đến em nhỏ”, ông Ngọc trầm ngâm nhớ lại.
Do còn nhỏ, ông Ngọc được tham gia Đội Nhi đồng cứu quốc với nhiệm vụ vừa chăn trâu, vừa theo dõi xem có người lạ vào làng không để báo về cho cán bộ.

Đáng nhớ nhất phải kể đến Quốc dân Đại hội. Ngày 16/8, Bác và Tổng bộ Việt Minh quyết định khai mạc Quốc dân đại hội tại đình Tân Trào với sự tham dự của 60 đại biểu đại diện cho các đảng phái chính trị, các đoàn thể cứu quốc, các dân tộc, tôn giáo trong và ngoài nước. Trong 2 ngày khẩn trương, Đại hội đã quyết định những vấn đề quan trọng của dân tộc.

Người dân xã Bằng Hành tự hào về truyền thống quê hương.

Sau khi Đại hội thành công, dân làng cử đoàn đi chúc mừng có phụ lão, thanh niên, phụ nữ, thiếu niên mang theo gạo, gà và 1 con bò để chúc mừng. Cậu bé Hoàng Ngọc là 1 trong 4 thiếu nhi được chọn khi ấy.

“Ông Ké cám ơn dân làng Kim Long đã ủng hộ cách mạng sau đó nhìn 4 đứa chúng tôi gày gò, quần áo rách, vá tứ tung. Người tiến lại gần xoa đầu và nói trước đại hội: Chúng ta phải làm thế nào cho các cháu đây có cơm ăn áo mặc và được học hành”, ông Ngọc như sống lại không khí ngày diễn ra Quốc dân đại hội cách đây 80 năm.

Những ký ức về Cách mạng tháng Tám không chỉ là câu chuyện của các cụ cao tuổi, mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ trẻ Tuyên Quang. Ngày nay, đến thăm Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào, chúng ta vẫn cảm nhận được không khí hào hùng của một thời đã qua. 

Giữa những hàng cọ rợp bóng và tiếng suối róc rách, Lán Nà Nưa - nơi Bác Hồ ở và làm việc từ cuối tháng 5 đến ngày 22/8/1945 vẫn lặng lẽ như chứng nhân của thời khắc chuyển mình đất nước.

Cũng tại đây, nhiều văn kiện quan trọng đã được Bác soạn thảo, trong đó có Chỉ thị Tổng khởi nghĩa. Đình Tân Trào - nơi Quốc dân Đại hội ngày 16 - 17/8/1945 đã tán thành chủ trương tổng khởi nghĩa, bầu ra Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu.

Dưới bóng đa Tân Trào chiều 16/8/1945, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đọc Bản Quân lệnh số 1, phát lệnh toàn quốc khởi nghĩa. Trong tiếng vỗ tay và ánh mắt kỳ vọng của nhân dân, đội quân Giải phóng đã làm lễ xuất quân, mở đầu cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên khắp cả nước.

Ký ức một thời ở Tiểu khu Trọng Con

Một ngày mùa thu tháng Tám lịch sử, nguyên Chủ tịch UBND xã Bằng Hành Hoàng Văn Tương khẽ chạm tay vào tấm Bằng có công với nước, nơi đó có tên cha ông là cán bộ tham gia tiền khởi nghĩa. Trong ký ức tuổi thơ, những câu chuyện cha kể về những đêm hành quân, những cuộc họp bí mật đã trở thành “ngọn lửa” soi lối. Hơn nửa thế kỷ sau, trên chính mảnh đất cha từng chiến đấu, các thế hệ gia đình tiếp tục cuộc “khởi nghĩa” trong thời bình là dựng xây quê hương no ấm.

Tiểu khu Trọng Con được xem là cái nôi của phong trào cách mạng tỉnh Hà Giang cũ. Nơi đây, từng mái nhà, mỏm đá, con suối đều in dấu bước chân cán bộ, tiếng gọi quần chúng đấu tranh chống lại bọn Pháp, Nhật. Khi ấy, người con ưu tú dân tộc Tày Hoàng Văn Hỷ, sinh năm 1920 là 1 trong 16 người đầu tiên của xã Bằng Hành tham gia tiền khởi nghĩa và trở thành lão thành cách mạng.

Ông Hoàng Văn Tương kể: “Cha tôi được kết nạp vào Đảng Cộng sản từ rất sớm, tôi nhớ rõ lời kể, từ khoảng năm 1939, phong trào đấu tranh đã nhen nhóm ở Bằng Hành. Không lâu sau đó, tinh thần yêu nước lan tỏa mạnh mẽ, Chánh tổng, Phó Chánh tổng đều theo Việt Minh. Thực hiện Chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đội vũ trang tuyên truyền gồm 54 chiến sĩ từ Cao Bằng về Bằng Hành, chia thành nhiều nhóm đi xây dựng cơ sở. Chỉ trong thời gian ngắn đã mở lớp đào tạo, lập đội du kích, tự vệ, đoàn thể cứu quốc. Đến 24-6-1945, tại Thác Vệ, Nhân dân đã họp mít tinh thành lập chính quyền cách mạng và Mặt trận Việt Minh tổng hội”.

Trong ký ức của ông Tương, những đêm đông ngồi bên bếp lửa, cha thường kể về những năm tháng u ám dưới ách Nhật, Pháp. Trong những diễn biến lịch sử, cha là Tiểu đội trưởng Dân quân tự vệ tham gia nhiều trận đánh, không sợ hy sinh, sẵn sàng xông thẳng vào đồn giặc. Ông nhớ nhất câu chuyện cha cùng đồng đội băng qua triền đồi, mỗi người ôm một bó tre để làm cột cờ. Hôm sau, Cờ đỏ sao vàng đã tung bay khắp các bản như một tín hiệu không lời, thôi thúc lòng người đứng lên khởi nghĩa. Sau này, cha ông tiếp tục tham gia cách mạng, đánh đuổi đế quốc Pháp và được Nhà nước tặng thưởng Huân chương kháng chiến.

Những thế hệ của gia đình lớn lên từ những câu chuyện, khi thì bên bếp lửa mùa đông, lúc bên mâm cơm ngày giỗ. Con, cháu tham gia quân đội, làm cán bộ địa phương, hoặc đơn giản là sống tử tế như lời dặn. Riêng ông Tương đã giữ nhiều cương vị khác nhau như: Chủ tịch Ủy ban MTTQ xã, Phó Chủ tịch HĐND xã, Chủ tịch UBND xã Bằng Hành. Những ký ức qua lời kể, những cuộc chiến hào hùng trên quê hương là động lực để ông phấn đấu và kim chỉ nam cho công việc. Trên mảnh đất từng vang tiếng trống khởi nghĩa năm 1945, cuộc sống ngày càng no ấm, những con đường bê tông nối liền các thôn bản; trẻ em đều tới trường; các lễ hội và làn điệu dân ca của đồng bào vẫn rộn ràng mỗi mùa xuân về.

Những câu chuyện về mùa Thu cách mạng năm 1945 không chỉ là những trang vàng trong lịch sử dân tộc, mà còn là ngọn lửa soi sáng cho hôm nay và mai sau. Giữ gìn ký ức ấy không chỉ là tri ân quá khứ, mà còn là cách để thế hệ hôm nay tiếp bước, xây dựng quê hương giàu mạnh, nơi giá trị cách mạng được sống mãi trong đời sống hôm nay.

Lý Thu - Phạm Hoan