Ớt ngọt

Sau nhiều cuộc hẹn kéo dài cả 2 năm, cuộc gặp với anh Lương Văn Tuyên, Giám đốc Hợp tác xã Thảo mộc Việt, thôn 3 Thuốc Hạ, xã Hàm Yên mới thành vào những ngày đầu tháng 10 - sau những ngày lũ lịch sử. Anh Tuyên - người từng “nếm trải” biết bao vị cay đắng từ ớt, đã quyết định biến ớt cay thành vị ngọt và hình thành chuỗi chế biến sâu hiếm hoi, ít ỏi ở địa phương. 

Vì nông dân

Lương Văn Tuyên gắn bó với sản xuất nông nghiệp từ năm 2019. Khi ấy, anh đang là cán bộ bán chuyên trách tại UBND xã. Gắn bó với cơ sở, Tuyên nhiều lần mất ăn mất ngủ khi chứng kiến nông sản của bà con, cũng như của chính gia đình mình liên tục vấp phải điệp khúc được mùa mất giá.

Anh Lương Văn Tuyên (đứng giữa) kiểm tra chất lượng tương ớt lên men.

Năm 2019, Hợp tác xã Thảo mộc Việt được thành lập với 10 thành viên. Lúc đầu, xác định cây cam sành sẽ là cây chủ lực nhưng sau một thời gian nghiên cứu thị trường, Hợp tác xã quyết định đầu tư trồng, chế biến sâu các loại trà thảo dược, vốn là thế mạnh của địa phương. Thời gian này, những cây dược liệu của địa phương như đinh lăng, cà gai leo, giảo cổ lam, xạ đen, cỏ ngọt… được bà con trồng và bán ra thị trường rất rẻ, dẫn tới thu nhập chưa ổn định. Hợp tác xã đầu tư dây chuyền sản xuất, chế biến trà thảo mộc, với nhiều sản phẩm như: Trà giải độc mát gan, tâm an trà, thanh xuân trà, bát tiên chi mộc trà, trà cam thảo mộc...

Anh Tuyên tự hào, khi bước chuyển đổi của Hợp tác xã đến thời điểm này, có thể đánh giá là bền vững và hiệu quả. Với vùng nguyên liệu 5 ha và bao tiêu toàn bộ sản phẩm cho xã viên và người dân, Hợp tác xã giải quyết việc làm cho 5 lao động cùng hàng chục xã viên có thu nhập ổn định, nhiều gia đình đã có đủ ăn, vươn lên thoát nghèo. 3 sản phẩm của Hợp tác xã đã được chứng nhận đạt OCOP 3 sao.

Anh Tuyên sở hữu một danh sách giải thưởng dài: Năm 2023, anh được nhận giải thưởng Lương Định Của. 100 gương mặt trẻ tiêu biểu tỉnh Tuyên Quang năm 2023.

Đàn ông cũng khóc

Khi các sản phẩm trà thảo mộc đã có chỗ đứng trên thị trường, Hợp tác xã Thảo mộc Việt tính đến chuyện mở rộng kinh doanh sang các sản phẩm khác. Đầu năm 2024, Hợp tác xã Thảo mộc Việt đứng ra liên kết với Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Nông sản T9 hợp đồng trồng, bao tiêu sản phẩm ớt với người nông dân.

Trước khi đứng ra liên kết, anh Tuyên đã từng xin vào làm công nhân tại doanh nghiệp này. Ròng rã theo doanh nghiệp từ miền Bắc đến miền Trung, các chuỗi liên kết đều được ngành chức năng các địa phương đánh giá cao và ủng hộ, nên anh hoàn toàn tin tưởng.

Dây chuyền sản xuất tương ớt lên men được đầu tư ngay tại địa phương, giúp giải quyết việc làm cho nhiều lao động.

Thế nhưng, do chưa có kinh nghiệm, chưa tìm hiểu kỹ về thị trường cũng như các điều kiện trước khi ký hợp đồng, khi đã thu hoạch ớt, doanh nghiệp không có khả năng thanh toán, dẫn đến nhiều hợp tác xã, trong đó có Hợp tác xã Thảo mộc Việt điêu đứng. Thời điểm ấy, doanh nghiệp nợ Hợp tác xã hơn 2 tỷ đồng bao gồm tiền sản lượng thu mua ớt, tiền vận chuyển, tiền gia công, đóng gói. Giám đốc Hợp tác xã Lương Văn Tuyên nợ người nông dân 1,3 tỷ đồng.

Nhớ lại thời điểm ấy, anh Tuyên thừa nhận, đó là thời điểm đen tối nhất trong cuộc đời mà anh không bao giờ quên được. Áp lực nợ nần, áp lực về lòng tin… khiến anh sụp đổ. Rưng rưng và chưa hết nghẹn ngào, anh kể: “Trước mặt vợ con, mình vẫn cố tỏ ra vững vàng, vẫn ổn. Nhưng khi vợ con ra khỏi nhà, là anh ôm mặt khóc như một đứa trẻ. Tin nhắn của những hộ dân liên kết với mình trồng ớt hỏi tiền đầy ắp trong Zalo mỗi  ngày.

Có những người chụp ảnh đang cắm truyền trong bệnh viện, chụp ảnh phiếu đóng tiền học cho con, anh lại tất tả đi vay tiền về trả dần… 29 Tết, mọi người hối hả mua sắm đồ về đoàn viên với gia đình thì anh vẫn túc trực dưới Hà Nội để đòi nợ. Mà không được. 2 mảnh đất tích cóp, hai vợ chồng quyết định bán để trả dần cho bà con. Số tiền được hưởng từ trợ cấp nghỉ việc do sắp xếp, tinh gọn bộ máy, anh cũng dồn vào để trả nợ.

Từ 1,3 tỷ đồng, anh Tuyên trả dần, giờ còn nợ lại người nông dân khoảng 700 triệu đồng. Lương Văn Tuyên ký cam kết với từng hộ, có trách nhiệm trả đến đồng tiền cuối cùng. May mắn nhất là niềm tin bà con dành cho mình. Bà con vẫn bảo vệ, vẫn chia sẻ, động viên để người thủ lĩnh vững vàng đứng dậy, làm lại từ đầu.

Sản phẩm tương ớt của Công ty TNHH Thảo mộc xanh Tuyên Quang.

Sau biến cố, anh Tuyên dành một năm nghiên cứu về thị trường tiêu thụ Nhật Bản, Đài Loan và cũng trực tiếp sang Trung Quốc 2 lần để học hỏi kinh nghiệm và tìm hiểu thị trường. “Đi một ngày đàng học một sàng khôn”, Tuyên bảo: Có tìm hiểu, nghiên cứu mới biết, tất cả các hợp đồng kinh tế, đều phải có đặt cọc trước. Trong khi lâu nay, mình chỉ làm ăn bằng niềm tin và cam kết miệng. Như vụ T9 là điển hình.

“Một cây làm chẳng nên non”

Sau một năm “đi học sàng khôn”, Lương Văn Tuyên quyết định “phục thù” với cây ớt. Nhưng cách anh làm là tập trung chế biến sâu, không bán “hơi” như trước đây nữa.

Anh học cách làm tương ớt. Lương Văn Tuyên trầm giọng chia sẻ: “Những việc mình đang làm, cố làm và phải làm bằng được, tất cả là để có tiền trả nợ cho dân, xử lý bền vững vùng nguyên liệu mà bà con vẫn tin tưởng thực hiện, sau cùng mới là vì mình”.

Anh Tuyên đi học ở Mường Khương. Rồi đi học ở Hưng Yên… Nhưng ớt ủ đến đâu, hỏng đến đó. Mẻ ít thì bỏ đi vài tấn. Mẻ nhiều cũng bỏ đi vài chục tấn. “Học phí” của anh không biết sẽ phải trả đến bao giờ, nếu không gặp được một Tiến sĩ tại Viện Công nghệ thực phẩm ở Hà Nội. Anh Tuyên mua công thức ủ tương ớt lên men, rồi bắt tay với anh Nguyễn Tiến Tùng, người Hải Dương để thành lập Công ty TNHH Thảo mộc xanh Tuyên Quang - tập trung sản xuất các sản phẩm chế biến từ ớt. Anh Tuyên phụ trách kỹ thuật, anh Tùng phụ trách mảng thị trường. Sản phẩm của doanh nghiệp được đưa đi kiểm nghiệm tại 3 đơn vị, đảm bảo cho ra một kết quả thống nhất mới đưa ra thị trường.  

Tháng 9-2025, sản phẩm tương ớt lên men của Công ty TNHH Thảo mộc xanh Tuyên Quang của Lương Văn Tuyên chính thức ra mắt thị trường. 5.000 sản phẩm đầu tiên, làm đến đâu, có đơn hàng bán hết đến đấy và được khách hàng phản hồi rất tốt.

Tháng 10, 2 sản phẩm mới là tương cà và tương ớt truyền thống cũng chào hàng. Tất cả các sản phẩm của Công ty đều tập trung vào phân khúc khách hàng cao cấp, khi sản phẩm đảm bảo nguyên chất 100%. Doanh nghiệp cũng đang chuẩn bị các bước để ký hợp đồng xuất khẩu những đơn hàng đầu tiên sang Hàn Quốc. Công ty cũng đang tiếp tục đầu tư dây chuyền sản xuất, tổng vốn đầu tư trên 2 tỷ đồng để tăng công suất, nâng chất lượng sản phẩm.

Anh Tuyên cười sau những thăm trầm và vấp ngã. Con đường này không chỉ giúp hoàn trả món nợ lòng tin, đảm bảo đầu ra cho vùng nguyên liệu của bà con, mà còn hứa hẹn nâng tầm giá trị nông sản địa phương. Vị ngọt từ ớt, là vị ngọt mà Tuyên và những người đồng hành quyết tâm hoàn trả món nợ cho những người nông dân quê anh.

Trần Liên