Phia Dầu bừng sáng giữa đại ngàn

Những buổi sớm bình minh ở thôn vùng cao Phia Dầu, xã Ngọc Đường, mây trắng lững lờ trôi ôm lấy những triền núi. Từ vùng rừng già hoang sơ, không đường, không điện, nơi đây đang khoác lên màu áo mới với đường bê tông trải dài, nhà cửa khang trang, chè Shan tuyết phủ xanh từng sườn đồi. Sự thay đổi ấy đang thắp lên sức sống mới cho bản Dao giữa đại ngàn.

Cán bộ thôn Phia Dầu tuyên truyền cho các hộ về chương trình xây dựng nông thôn mới.

Từ gian khó vươn lên

Thôn Phia Dầu hình thành từ năm 1972 khi 7 hộ dân người Dao từ xã Phương Độ và Phương Tiến (nay là phường Hà Giang 1 và xã Thanh Thủy) lên vùng đất này để khai hoang, mở rộng diện tích canh tác và lập nơi sinh sống mới. Sự dịch chuyển này diễn ra trong bối cảnh chung của giai đoạn đầu thập niên 1970 khi Đảng và Nhà nước có nhiều chủ trương khuyến khích phát triển sản xuất, mở rộng vùng cư trú ở khu vực trung du, miền núi. Từ những nếp nhà đầu tiên được dựng lên giữa rừng già, cộng đồng người Dao nơi đây dần ổn định cuộc sống, đặt nền móng cho thôn Phia Dầu hôm nay.

Trong căn nhà sàn truyền thống, bà Lý Thị Diên - người có uy tín thôn Phia Dầu là một trong những người đầu tiên đặt chân đến vùng đất này vẫn nhớ rõ: “Hồi đó dựng tạm cái lều trong rừng, ăn rau rừng, củ mài. Đêm đến nghe tiếng thú quanh nhà mà sợ lắm. Đường thì không có, nước phải gùi từng can”.

Giờ nhìn lại, ít ai nghĩ rằng Phia Dầu từ chỗ trống trải và thiếu thốn ấy đã chuyển mình mạnh mẽ. Từ 7 hộ ban đầu, nay thôn có 30 hộ với 165 nhân khẩu, 100% là người Dao áo dài. Đường vào thôn trước kia gập ghềnh, mùa mưa trơn trượt, nay đã được bê tông hóa hơn 70%, cùng nhiều tuyến đường nội đồng, đường lên nương được mở mới, giúp việc sản xuất và đi lại thuận lợi hơn.

Dấu mốc lớn nhất đối với Phia Dầu là năm 2019 - năm điện lưới quốc gia đến với bản. Từ đó, đời sống người dân thay đổi từng ngày. Trẻ nhỏ được học trong không gian đủ ánh sáng, người lớn có thể bảo quản nông sản, chế biến chè, sử dụng máy móc phục vụ sản xuất. Đặc biệt, 3 năm qua thôn có 8 hộ được Nhà nước hỗ trợ kinh phí xây dựng nhà ở, nhờ đó đã nâng tổng số nhà kiên cố toàn thôn đến nay lên 100%; tất cả các hộ đều có công trình nhà tiêu hợp vệ sinh.

Trên những triền đồi ấy hôm nay đã phủ màu xanh của 45 ha chè Shan tuyết, trong đó 41,5 ha cho thu hoạch. Mỗi năm, thôn sản xuất 3 tấn chè khô thu về trên 600 triệu đồng. Chè giờ không chỉ là cây sinh kế mà còn làm nên thương hiệu cho Phia Dầu. Bên cạnh chè, chăn nuôi là hướng đi quan trọng. Cả thôn hiện có gần 60 con trâu, bò, 300 con lợn đen bản địa, hàng chục con dê cùng 9,5 ha lúa và 300 ha rừng, trong đó 100 ha rừng sản xuất trồng keo, mỡ, bồ đề. Các nguồn thu từ nông lâm nghiệp giúp người dân cải thiện cuộc sống, nâng thu nhập bình quân lên 28 triệu đồng/người/năm và giảm 18 hộ nghèo chỉ trong vài năm.

Câu chuyện của chị Lý Thị Pổ là minh chứng sống động. Gia đình chị hiện là một trong những hộ sản xuất khá của thôn. Trong căn nhà sàn kiên cố vẫn còn thơm mùi gỗ mới, chị chia sẻ: “Đường vào thôn đẹp hơn, điện đóm đủ rồi, mình phải cố làm ăn thôi”. Gia đình chị hiện đang nuôi 20 con lợn, 17 con dê, 50 con gà, trồng 1.500 m2 rau vụ đông, 2 ha rừng và 1 ha chè Shan tuyết mang lại gần 150 triệu đồng/năm.

Người dân thôn Phia Dầu tích cực gieo trồng cây vụ đông.

Tương tự, anh Đặng Văn Mành là 1 trong 8 hộ vừa được hỗ trợ nhà ở phấn khởi khoe căn nhà sàn mới hoàn thiện cuối năm 2024: “Có nhà kiên cố, tôi càng thêm động lực phát triển chăn nuôi và trồng chè. Hiện tôi đang nuôi 3 con trâu, 7 con lợn, 10 con dê và chăm sóc 3 ha chè, mỗi năm thu về hơn 100 triệu đồng”.

Cùng với kinh tế hộ, kinh tế tập thể cũng đang có bước phát triển. Năm 2024, thôn thành lập Tổ hợp tác chè sạch với 10 thành viên, trên 15 ha chè. Nhờ áp dụng chế biến sạch, mỗi hộ tham gia tổ hợp tác có thêm 30 triệu đồng/năm, mở ra hướng phát triển giá trị cao cho cây chè Shan tuyết.

Bí thư Chi bộ thôn Phàn Văn Chắn khẳng định: “Phia Dầu đang phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa. Cây chè Shan tuyết cùng chăn nuôi lợn đen, dê, trâu sẽ là mũi nhọn kinh tế của thôn trong những năm tới”.

Giữ bản sắc, dựng nếp sống mới

Phát triển kinh tế nhưng không đánh mất hồn cốt văn hóa ­­­- đó là hướng đi bền vững của người Dao thôn Phia Dầu. Họ vẫn duy trì những phong tục đặc sắc như lễ cấp sắc, lễ cúng rừng cùng trang phục truyền thống rực sắc đỏ. Ngôn ngữ Dao được người già truyền lại cho lớp trẻ, các đội văn nghệ thôn duy trì sinh hoạt đều đặn.

Song hành với gìn giữ, người dân cũng mạnh dạn loại bỏ những hủ tục không còn phù hợp. Lễ cấp sắc trước kia có thể mổ tới 6 - 7 con lợn, nay chỉ còn 1 - 2 con; đám tang được rút gọn, không còn kéo dài quá 48 tiếng. Những thay đổi này giúp giảm chi phí, giữ sự văn minh trong đời sống, đồng thời phù hợp chủ trương chung của tỉnh.

Từ việc thay đổi nhận thức, diện mạo thôn cũng đổi khác. Mỗi nhà đều có khuôn viên sạch sẽ, ngăn nắp; người dân thường xuyên phát quang cỏ dại, vệ sinh đường làng ngõ xóm, thi đua xây dựng nông thôn mới. Những nét đẹp văn hóa hòa cùng nếp sống văn minh khiến Phia Dầu trở thành điểm sáng trong xây dựng đời sống cộng đồng.

Cùng với đó, du lịch cộng đồng đang mở ra cơ hội mới cho thôn. Thác Phia Dầu, dòng thác trắng xóa chảy giữa rừng già thu hút ngày càng nhiều du khách đến khám phá. Những triền chè Shan, ngôi nhà sàn người Dao truyền thống, những mảng mây trắng bay trên lưng đồi đã tạo nên vẻ đẹp nguyên sơ hiếm có. Người dân trong thôn đang bước đầu học cách đón khách, giới thiệu văn hóa, phục vụ ẩm thực, bán nông sản địa phương.

Chiều buông nhẹ trên đồi chè Shan, mây bảng lảng trôi qua những mái nhà sàn, khói bếp lẫn vào hương rừng dìu dịu. Từ nơi từng gian khó, Phia Dầu hôm nay đang sáng lên từng ngày, sáng từ đường bê tông, từ những nếp nhà mới và từ bàn tay cần cù. Giữa đại ngàn, bản Dao này đang viết tiếp hành trình đổi thay bằng niềm tin và khát vọng vươn lên.

Trần Kế