Khi văn hóa các dân tộc vào âm nhạc

Giữa làn sóng âm nhạc hiện đại sôi động, âm nhạc với âm hưởng dân tộc truyền thống đang dần tìm lại vị thế của mình bằng những cách tiếp cận đầy mới mẻ và sáng tạo. Đó không chỉ là sợi dây kéo thế hệ trẻ gần hơn với truyền thống mà còn là nhịp cầu gắn kết giữa hiện đại và cội nguồn văn hóa.

Thanh âm bình dị

Thời gian gần đây, thị trường âm nhạc đón nhận nhiều sản phẩm là kết quả của việc kết hợp giữa chất liệu văn hóa dân tộc thiểu số với Rap hay nhạc điện tử sôi động.

Bài hát “À lôi” một sáng tác của chàng ca sĩ Bùi Xuân Trường, xã Minh Quang, Tuyên Quang với nghệ danh Double2T đã làm mưa làm gió trên các nền tảng mạng xã hội. Lấy cảm hứng từ một câu cảm thán “à lôi” quen thuộc của người Tày, kết hợp thêm tiếng khèn, sáo Mông quyện du dương, bay bổng, bài hát đã gợi lại những âm thanh núi rừng cùng nhiều nét đặc trưng trong văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số vùng phía Bắc.

Tiết mục Trống cơm đầy thú vị ở công diễn Anh trai vượt ngàn chông gai.

“À lôi” đã nhanh chóng thống trị top 1 xu hướng, phủ sóng mạng xã hội Facebook, đặc biệt trên Tiktok với trào lưu “biến hình”, thay đổi từ trang phục bình thường thành trang phục truyền thống của đồng bào. 

Khuấy động xu hướng âm nhạc có yếu tố văn hóa dân tộc, còn phải kể đến MV “Để Mỵ nói cho mà nghe” của Hoàng Thùy Linh ra đời năm 2019. Lần đầu tiên trong lịch sử Làn sóng xanh, một sản phẩm âm nhạc chiến thắng áp đảo toàn bộ các hạng mục được đề cử: Ca khúc của năm, Bài hát hiện tượng, Hòa âm phối khí, MV của năm, Nữ ca sĩ của năm, Sự kết hợp xuất sắc và Ca sĩ đột phá. Thành công vang dội của Hoàng Thùy Linh thúc đẩy các nghệ sĩ khác mạnh dạn tiếp cận với chất liệu dân gian nhiều hơn. Cũng trong năm 2019 Chi Pu đã ra mắt MV “Anh ơi ở lại” mang đến góc nhìn mới mẻ trong một câu chuyện dân gian xưa, quen thuộc với khán giả Việt Nam - “Tấm Cám”. Ngoài cốt truyện quen thuộc, sự đầu tư chỉn chu về phục trang, bối cảnh của MV là điểm cộng lớn cho Chi Pu trong sản phẩm âm nhạc lần này. MV đã rất tinh tế trong việc tái hiện lại những bộ trang phục truyền thống, đồng thời lựa chọn phục sức phù hợp nhất với từng nhân vật và bối cảnh trong câu chuyện.

Đầu năm 2025, MV “Bắc Bling” của Hòa Minzy kết hợp với NSƯT Xuân Hinh và Tuấn Cry đã khẳng định xu thế phát triển của âm nhạc đại chúng trên nền văn hóa truyền thống. Ngay sau khi ra mắt, “Bắc Bling” đã nhận được sự quan tâm đặc biệt từ công chúng và giới chuyên môn.

NSƯT Xuân Hinh và ca sỹ Hòa Minzy trong MV Bắc Bling.

Dễ đi vào lòng người

Nói về sức hút mạnh mẽ của văn hóa dân tộc trong âm nhạc Việt, nhà báo Ngô Bá Lục, Nguyên Phó Tổng Biên tập Saostar.vn chia sẻ, suốt một thời gian dài, âm nhạc dân tộc Việt Nam dường như bị bó hẹp trong không gian truyền thống và học thuật. Việc thiếu vắng sân khấu biểu diễn đại chúng, sự lặp lại trong cách thể hiện, cùng khoảng cách về ngôn ngữ, hình thức thể hiện khiến dòng nhạc này dần trở nên xa lạ với một bộ phận khán giả trẻ. Nhưng hiện nay, văn hóa dân tộc khi đưa vào âm nhạc dễ tạo hiệu ứng, kích thích người nghe tò mò tìm hiểu, khám phá về vùng đất, con người mà trước đây đã rất lạ lẫm, xa vời. 

Sự xuất hiện của âm nhạc dân tộc trong các chương trình thực tế không còn là chi tiết “cài cắm” mang tính hình thức, mà đã trở thành yếu tố tạo nên giá trị nội dung và cảm xúc. Chương trình thực tế “Anh trai vượt ngàn chông gai”, đã góp phần làm mới những làn điệu quen thuộc với những bản phối mới, gần gũi hơn với thị hiếu giới trẻ. Một minh chứng rõ ràng, đó là ca khúc “Trống cơm” với phần trình diễn đàn bầu của nghệ sĩ Soobin Hoàng Sơn đã lan tỏa mạnh mẽ, truyền cảm hứng đến nhiều bạn trẻ, với hàng loạt các bản cover đàn bầu lan truyền trên mạng xã hội. Điều này cho thấy rằng giới trẻ không hề thờ ơ với âm nhạc dân tộc; ngược lại, họ sẵn sàng tiếp cận, học hỏi và lan tỏa những giá trị truyền thống khi được truyền cảm hứng đúng cách.

Ca sỹ Bùi Xuân Trường (Rapper Double2T), xã Minh Quang, Tuyên Quang rất thành công với giai điệu mang âm hưởng văn hóa các dân tộc.

Anh Phạm Đăng Dương, phường Minh Xuân là người trẻ yêu âm nhạc, gần như tất cả các chương trình âm nhạc “trend” dưới Thủ đô Hà Nội hay thậm chí trong tận Thành phố Hồ Chí Minh, anh đều đi “đu idol”. Anh kể, nhiều câu chuyện cổ tích trước đây từng nghe, nhưng chưa thực sự có nhiều cảm xúc. Thông qua những bài hát được làm mới có cốt truyện, với những bản phối mới, với âm thanh của tiếng sáo, tiếng đàn bầu, đàn tì bà,… đã làm anh có cái nhìn rất khác về văn hóa truyền thống dân tộc, khiến anh mong muốn tìm hiểu sâu hơn về các địa danh, các cốt truyện, những loại nhạc cụ.
Theo nhiều nhà nghiên cứu âm nhạc, để đi được đường dài với sản phẩm sáng tạo lấy cảm hứng từ văn hóa truyền thống không hề đơn giản, bởi người thực hiện phải biết cách “kể”, chuyển tải câu chuyện văn hóa bằng tư duy đổi mới và ngôn ngữ hiện đại, cùng với tinh thần dấn thân, trách nhiệm gìn giữ, quảng bá văn hóa Việt ra thế giới. 

Nhằm thúc đẩy hội nhập quốc tế về văn hóa, Bộ Chính trị đã giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng Đề án Quốc tế hóa văn hóa Việt Nam và Việt Nam hóa văn hóa quốc tế. Đề án hướng tới mục tiêu đưa văn hóa trở thành sức mạnh nội sinh phát triển đất nước nhanh và bền vững; nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

Ghi chép: Lê Duy