Không gian mạng - Chiến trường mới bảo vệ trẻ em

Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng không phải là vấn đề mới nhưng đang đặt ra lời cảnh tỉnh mới khi thời gian gần đây liên tiếp các vụ “bắt cóc online”, “bắt cóc ảo” (virtual kidnapping) hay “dụ dỗ online” (online enticiment) xảy ra. Các thủ đoạn này đang trở thành vũ khí tinh vi nhằm tấn công tâm lý trẻ em, lợi dụng kẽ hở trong bảo vệ trẻ em để dụ dỗ, phục vụ cho các hành vi tội phạm. Vì vậy, bảo vệ trẻ em trên không gian mạng hiện nay cốt lõi vẫn là trách nhiệm từ mỗi gia đình.

Thời gian gần đây, dư luận xôn xao và đặt ra nhiều băn khoăn trước vụ việc một bé gái 13 tuổi ở Hà Nội tự ý rời nhà, vượt hàng ngàn cây số không có người giám hộ theo lời một người bạn trên mạng tự giới thiệu là người mang quốc tịch Việt Nam - Campuchia - Trung Quốc đi vào TP. Hồ Chí Minh để “du lịch sang Campuchia”. Vòng tay yêu thương của cha mẹ và sự can thiệp kịp thời của lực lượng chức năng đã đưa em an toàn trở về nhà sau những ngày mất tích bí ẩn song vẫn để lại nỗi đau xót về sự nhẹ dạ, cả tin.

Câu chuyện bắt đầu từ những trận game online trên mạng, cô bé 13 tuổi kết bạn với một người chơi có tên Hoàng Anh. Chỉ sau một thời gian, hai người chuyển sang trò chuyện qua facebook và giữ liên lạc thường xuyên suốt hơn 1 năm. Người bạn này thường xuyên nhắn tin hỏi han, quan tâm khiến cô bé tin tưởng. Trong khoảng thời gian này, cô bé sử dụng điện thoại, chơi game và kết bạn qua mạng mà không được ai giám sát. Cô bé bắt đầu tự ý rời nhà khi được người bạn trên mạng này chuyển tiền để mua chiếc điện thoại mới, vé xe và chi phí đi lại.

Trái ngược với sự xúc động của gia đình khi tìm lại được em, cô bé tỏ ra vô tư, thản nhiên như chưa từng có chuyện gì xảy ra. Có lẽ trong suy nghĩ còn non nớt của em, việc tự ý bỏ nhà từ Hà Nội vào TP. Hồ Chí Minh chỉ là một chuyến đi chơi phiêu lưu mà em chưa nhận thức được hậu quả từ hành động của mình. Việc cô bé có thể tự đi hàng nghìn cây số mà không bị gia đình phát hiện cho thấy một khoảng trống trong sự quan tâm của cha mẹ đối với con trẻ.

Hiện nay, không gian mạng không chỉ chứa tiềm năng học hỏi, giao lưu mà còn tiềm ẩn nhiều mối nguy khôn lường đối với trẻ em nếu thiếu đi sự giám sát chặt chẽ từ gia đình, cộng đồng. Các thủ đoạn bắt cóc ảo nhắm đến trẻ em trên không gian mạng đang có chiều hướng gia tăng. Không ít trẻ em kết bạn, làm quen qua mạng rồi bị thao túng tâm lý, tin tưởng, tạo cơ hội cho các đối tượng lừa đảo lợi dụng để ghi hình, tống tiền gia đình, bị buộc phải cài ứng dụng Zoom và cách ly trong khách sạn, gia đình bị đòi tiền chuộc.

Theo phân tích của các nhà xã hội học, nhiều trẻ hiện nay dễ chia sẻ với người lạ trên mạng hơn là chia sẻ với bố mẹ, dẫn đến kẽ hở trong bảo vệ trẻ. Không chỉ có bắt cóc ảo, hiện nay còn gia tăng hành vi grooming, sextortion - hành vi dụ dỗ trẻ em nhằm mục đích tình dục. Một khảo sát của UNICEF và Tổng đài bảo vệ trẻ em 111 vào năm 2022 cho thấy, 2% trẻ em trong độ tuổi từ 12 - 17 tuổi bị yêu cầu trò chuyện tình dục không mong muốn, 1% bị yêu cầu chia sẻ hình ảnh/video khỏa thân, 8% nhận bình luận khiếm nhã, 5% nhận hình ảnh nhạy cảm không mong muốn, có 1.500 cuộc gọi tới tổng đài 111 để đề nghị can thiệp, trong đó có 419 cuộc gọi báo cáo xâm hại trên môi trường mạng….

Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, một số địa phương đã thành lập tổ công tác đặc biệt để tiếp nhận báo cáo, truy vết và giải cứu nhanh nạn nhân. Cơ quan chức năng cũng đã cung cấp các thông tin về hành vi, chiêu trò dụ dỗ, thủ đoạn của đối tượng cũng như phối hợp với nhà trường, phụ huynh hướng dẫn trẻ sử dụng Internet an toàn, cung cấp số điện thoại đường dây nóng. Tuy nhiên, cốt lõi nhất vẫn là sự đồng hành, quan tâm, yêu thương và sẻ chia từ chính cha mẹ, những người thân trong gia đình dành cho trẻ.

Trẻ em cần sự tiếp cận cởi mở, tin tưởng để trẻ có thể chia sẻ mọi chuyện mà không sợ bị la mắng, không phán xét khi trẻ nói về các trải nghiệm trên mạng. Vì vậy, cha mẹ cần phải là người bạn đồng hành, người dẫn đường cho trẻ trên không gian mạng. Người lớn không chỉ là người giám sát hợp lý các tài khoản mạng xã hội của trẻ mà còn dạy trẻ cách kiểm tra thông tin, xác minh danh tính tài khoản kết bạn trên mạng, nhận diện trò dọa nạt tâm lý, không làm theo yêu cầu từ người lạ trên mạng. Đặc biệt trong lứa tuổi mới lớn, trẻ cần một không gian để thấu hiểu, chia sẻ nguyện vọng, cảm xúc, thậm chí bày tỏ mong muốn được “sống khác” thì cha mẹ thay vì làm lơ, la mắng cần hỏi han, lắng nghe để hiểu trẻ sâu hơn.

Không gian mạng luôn là “con dao hai lưỡi”: Nơi trẻ có thể trao đổi, phát triển nhưng cũng là mặt trận của tội phạm tinh vi. Gia đình cần khéo léo vừa yêu thương, vừa giáo dục, định hướng để trẻ cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Chỉ khi cùng hành động - giáo dục, chúng ta mới xây dựng được pháo đài vững chắc, bảo vệ an toàn cho trẻ trước tội phạm trên không gian mạng.

Thủy Châu