Trong những ngày tháng Ba cách đây 80 năm, tại vùng núi Ba Tơ, dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy lâm thời Quảng Ngãi, lực lượng cách mạng huyện Ba Tơ cùng các tù chính trị đã tấn công Nha Kiểm lý, đồn Ba Tơ và giành thắng lợi, tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng. Đây là chiến thắng có ý nghĩa lịch sử, mở đầu cho phong trào cách mạng lan rộng ra toàn tỉnh và các tỉnh Nam Trung Bộ, đồng thời tiến tới giành thắng lợi trong cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945. Thắng lợi của Cuộc Khởi nghĩa Ba Tơ là minh chứng cho đường lối đúng đắn của Đảng ta, thể hiện sự nhạy bén, sáng tạo, ý chí và nghệ thuật chỉ đạo khởi nghĩa của Tỉnh ủy lâm thời Quảng Ngãi.

Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng đều đánh giá rất cao thắng lợi của Khởi nghĩa Ba Tơ, coi đó là một điển hình tiên phong táo bạo, một bài học kinh nghiệm lớn về chiến tranh nhân dân. Nhắc đến Khởi nghĩa Ba Tơ, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Khởi nghĩa Ba Tơ là cuộc khởi nghĩa vũ trang của quần chúng cách mạng giành được thắng lợi trọn vẹn đầu tiên từ khi có Đảng lãnh đạo”.

Ba Tơ là huyện miền núi phía tây nam tỉnh Quảng Ngãi. Nơi đây có địa thế núi non hiểm trở, là một vùng dân cư không đông, bao gồm cả người Kinh và đồng bào dân tộc thiểu số, có truyền thống bất khuất, kiên cường chống ngoại xâm. Cuối năm 1940, đầu năm 1941, thực dân Pháp xây dựng “Căng an trí” tại Ba Tơ, đưa các chiến sĩ hoạt động cách mạng đã mãn hạn tù về đây quản lý, khống chế, triệt tiêu mọi hoạt động cách mạng. Hầu hết các chiến sĩ, đảng viên kiên trung của Quảng Ngãi đều lần lượt bị đưa lên, giam lỏng tại đây.

Dẫn chúng tôi đi qua những dấu tích xưa ở phía tây Bảo tàng Khởi nghĩa Ba Tơ, ở thị trấn Ba Tơ (Ba Tơ), địa giới của đồn Ba Tơ, là khu vực trung tâm của “Căng an trí” một thời, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh huyện Ba Tơ Phạm Văn Viên cho hay, địch tưởng rằng giam cầm các chiến sĩ cách mạng trong chốn hoang vu sẽ bào mòn được ý chí của họ, nhưng chúng đã lầm. Dù bị giam cầm khắc nghiệt, những chiến sĩ cách mạng vẫn kiên cường vượt qua mọi thử thách, giữ vững niềm tin, hun đúc tinh thần đấu tranh. Để rồi, từ nơi tưởng chừng là lao tù, họ đã biến nó thành trường học cách mạng, viết nên trang sử hào hùng trên vùng đất Ba Tơ.

Đúng như niềm tin và ý chí của người cộng sản kiên trung, năm 1942, Chi bộ Đảng tại “Căng an trí” Ba Tơ được thành lập, do đồng chí Nguyễn Đôn làm Bí thư, lấy tên là Ủy ban vận động cách mạng để trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng; tạo tiền đề quan trọng cho những bước chuyển mình lớn lao trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Đến tháng 4/1942, từ nhà đày Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk), đồng chí Huỳnh Tấu - nguyên Ủy viên Thường vụ Ban Cán sự Nam Trung Kỳ, bị địch đưa về đây. Ngay lập tức, ông bắt liên lạc với đồng chí Nguyễn Đôn, thúc đẩy Chi bộ Đảng phát triển, mở rộng phạm vi hoạt động trên toàn tỉnh dưới danh nghĩa Ủy ban vận động cứu quốc Quảng Ngãi.

Tháng 5/1943, từ nhà đày Buôn Ma Thuột, đồng chí Phạm Kiệt cũng bị đưa về “Căng an trí” Ba Tơ để quản thúc. Năm 1944, lần lượt các đồng chí Trương Quang Giao, Trần Quý Hai, Trần Lương cũng bị chuyển đến từ những nhà tù trong nước. Trước yêu cầu của phong trào cách mạng đòi hỏi sự lãnh đạo sâu sát hơn của tổ chức đảng, cuối tháng 12/1944, Tỉnh ủy lâm thời Quảng Ngãi được thành lập. Đồng chí Trương Quang Giao được cử làm Bí thư, từng bước đưa phong trào cách mạng trong tỉnh ngày một lên cao. Trong đó, phong trào cách mạng tại “Căng an trí” Ba Tơ ngày càng lớn mạnh khi hội tụ được nhiều chiến sĩ cộng sản kiên trung. Họ mang theo lòng yêu nước sắt son, bản lĩnh, kinh nghiệm và có chiến lược đấu tranh, biến những ngày tháng trong vòng vây kìm kẹp của địch thành thời gian để chuẩn bị cho một cuộc vùng dậy lịch sử.

[Xem video]. Chủ tịch Hội Cựu chiến binh huyện Ba Tơ Phạm Văn Viên chia sẻ về cuộc Khởi nghĩa Ba Tơ:

Vùng An toàn khu Ba Tơ hôm nay khoác lên mình một diện mạo mới, nhưng trên từng con đường, từng triền núi, âm hưởng hào hùng của Cuộc Khởi nghĩa Ba Tơ vẫn luôn vang vọng. Các điểm Di tích Quốc gia đặc biệt Địa điểm về Cuộc Khởi nghĩa Ba Tơ, những dấu ấn lịch sử vẫn hiên ngang giữa đất trời, khơi gợi trong lòng mỗi người niềm tự hào sâu sắc. Dòng sông Liên lững lờ chảy dưới chân núi Cao Muôn sừng sững, tựa như dòng chảy lịch sử không ngừng tuôn trào. Vẫn còn đây di tích Bến Buôn bên dòng sông Liên, một thời gian dài là nơi tập kết lương thực, vũ khí từ đồng bằng ngược sông về Ba Tơ, phục vụ cuộc đấu tranh du kích. Căn nhà của đồng chí Trần Quý Hai, nơi Tỉnh ủy lâm thời Quảng Ngãi họp bàn, đưa ra quyết định quan trọng để khởi nghĩa giành chính quyền, nay cũng đã được tôn tạo, trở thành một phần quan trọng trong hành trình tìm về cội nguồn cách mạng...

Trở lại thời điểm khi Nhật đảo chính Pháp tại Đông Dương (ngày 9/3/1945), bộ máy cai trị của thực dân Pháp ở Quảng Ngãi bị tan rã; phát xít Nhật lại chưa kịp củng cố bộ máy cai trị mới, tạo ra khoảng trống quyền lực. Nắm bắt thời cơ, phân tích, đánh giá thấu đáo tình hình, mặc dù chưa nhận được chỉ thị từ trung ương, ngay trong đêm 10/3/1945, Tỉnh ủy lâm thời Quảng Ngãi tiến hành cuộc họp bất thường tại nhà đồng chí Trần Quý Hai ở dốc Ông Tài, chỉ cách đồn Ba Tơ khoảng 700m, để thảo luận tình hình và quyết định chớp thời cơ, giành chính quyền ngay tại Ba Tơ. Trưa ngày 11/3/1945, tại cuộc họp ở suối Loa, Ban lãnh đạo khởi nghĩa phân công nhiệm vụ cụ thể cho các đồng chí phụ trách các địa bàn và nhanh chóng tập trung lực lượng tại Ba Tơ để tiến hành khởi nghĩa.

Dưới sự chỉ huy của đồng chí Phạm Kiệt, từ các ngả đường, đồng bào Kinh - Thượng tay cầm gươm, dao, giáo mác,  giương cao cờ đỏ sao vàng, kéo về sân vận động Ba Tơ, hô vang các khẩu hiệu: “Đánh đổ phát xít Nhật, tẩy sạch thực dân Pháp!”, “Việt Nam hoàn toàn độc lập!”... uy hiếp tinh thần binh lính và bọn tay sai, khiến chúng phải bỏ chạy. Sau cuộc mít tinh, đội quân khởi nghĩa tiến vào Nha Kiểm lý, buộc địch phải giao nộp toàn bộ vũ khí, giấy tờ, con dấu cho quân khởi nghĩa. Chính quyền địch nhanh chóng tan rã. Thừa thắng xông lên, lực lượng khởi nghĩa tiến đánh đồn Ba Tơ.

Nội dung: T.THUẬN - TR.PHƯƠNG - T.HẬU - H.THU - M.LỰC
Trình bày: LONG HOANH