An ninh bất ổn làm trầm trọng hơn khủng hoảng di cư tại khu vực Trung Mỹ.

Sau thời gian dài “nâng lên đặt xuống”, bảy quốc gia Trung Mỹ và Cộng hòa Dominica vừa ký thỏa thuận tăng cường hợp tác trong ngăn chặn hoạt động buôn lậu vũ khí, đạn dược và vật liệu nổ. Được soạn thảo trong 12 năm, thỏa thuận thống nhất các tiêu chí liên quan công tác kiểm soát vũ khí, trong đó tập trung kiểm soát thị trường chợ đen vốn cung cấp một lượng lớn vũ khí cho các tổ chức tội phạm.

Nhiều năm qua, Trung Mỹ là khu vực luôn đứng đầu thế giới về tình trạng bạo lực. Báo cáo toàn cầu về tội phạm giết người năm 2023 do Văn phòng Liên hợp quốc về ma túy và tội phạm công bố cho thấy, khu vực Trung Mỹ có tỷ lệ giết người bằng súng cao nhất thế giới. Năm 2021, tỷ lệ này lên tới 16,9 vụ/100.000 dân, trong khi năm 2022, có khoảng 80% số vụ giết người trong khu vực có liên quan súng đạn.

Một trong những nguyên nhân chính khiến tình hình tội phạm diễn biến phức tạp tại Trung Mỹ là do tình hình kinh tế nghèo nàn của các quốc gia trong vùng. Vị trí địa lý chiến lược của Trung Mỹ và Cộng hòa Dominica bị tội phạm khai thác, biến khu vực này thành điểm nóng cho hoạt động buôn bán vũ khí, đạn dược và thuốc nổ, làm gia tăng tình trạng bạo lực có vũ trang. Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính, tổn thất kinh tế do bạo lực ở Trung Mỹ chiếm từ 5 đến 10% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) hằng năm, con số đáng báo động đối với các nền kinh tế đang phát triển trong khu vực. Nhiều doanh nghiệp phải đóng cửa hoặc di dời vì chi phí an ninh quá cao, trong khi các nhà đầu tư nước ngoài lo ngại về tình trạng bất ổn định chính trị và xã hội.

Đáng chú ý, tình trạng buôn lậu vũ khí cũng là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến cuộc khủng hoảng di cư tại khu vực. Hàng nghìn người dân từ El Salvador, Honduras và Guatemala phải rời bỏ quê hương để tìm kiếm một cuộc sống an toàn hơn tại Mexico và Mỹ. Theo thống kê của Tổ chức Di cư quốc tế (IOM), năm 2023, hơn 500.000 người Trung Mỹ đã tìm cách vượt biên vào Mỹ, trong đó phần lớn là nạn nhân của bạo lực băng nhóm.

Trong bối cảnh bạo lực diễn ra ngày càng phức tạp, thỏa thuận tăng cường hợp tác trong ngăn chặn hoạt động buôn lậu vũ khí mà các quốc gia vừa đạt được đánh dấu cột mốc quan trọng trong chương trình nghị sự về an ninh ở Trung Mỹ và Cộng hòa Dominica. Tại lễ ký, quan chức an ninh các nước trong khu vực nhấn mạnh tầm quan trọng của thỏa thuận trong việc huy động nguồn lực chung nhằm ngăn chặn hoạt động buôn lậu vũ khí. Đại diện Tổ chức Các quốc gia châu Mỹ (OAS) - đơn vị chủ trì sự kiện, nêu rõ, thỏa thuận là bước tiến lớn trong bảo đảm an ninh tại Trung Mỹ. Tuy nhiên, theo chuyên gia OAS, để đạt được kết quả lâu dài, các nước cần phối hợp chặt chẽ hơn trong việc chia sẻ thông tin tình báo, tăng cường kiểm soát biên giới và cải thiện hệ thống pháp luật để xử lý nghiêm tội phạm buôn lậu vũ khí.

Với thỏa thuận vừa đạt được, Trung Mỹ nói riêng và châu Mỹ nói chung đã có thêm một công cụ quan trọng hỗ trợ các chính phủ trong nỗ lực giảm tình trạng bạo lực. Dù vậy, tại châu Mỹ, nạn buôn lậu vũ khí không chỉ là chuyện nóng của Trung Mỹ. Nằm ngay trên Trung Mỹ, khu vực Bắc Mỹ thời gian qua cũng bày tỏ nhiều quan ngại về nạn tội phạm buôn bán vũ khí và ma túy. Trong khi Mỹ nhiều lần chỉ trích Mexico vì dòng ma túy chảy về phía bắc sang Mỹ, đặc biệt là ma túy tổng hợp fentanyl, thì theo báo cáo của Cục rượu, thuốc lá, vũ khí và chất nổ thuộc Bộ Tư pháp Mỹ, khoảng 200.000 loại vũ khí được buôn bán bất hợp pháp từ Mỹ vào lãnh thổ Mexico mỗi năm.

Trong bối cảnh đó, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum kêu gọi Chính phủ Mỹ phối hợp ngăn chặn nạn buôn ma túy và vũ khí xuyên biên giới hai nước, qua đó khẳng định bên cạnh thỏa thuận về an ninh của một nhóm quốc gia trong khu vực, việc thúc đẩy hợp tác song phương cũng cần được chú trọng nhằm hạ nhiệt các điểm nóng tội phạm.