Quyết định này có thể khiến Ukraine mất hàng tỷ euro giữa lúc quốc gia Đông Âu đang chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc chiến, rất cần nguồn ngoại tệ để duy trì hoạt động kinh tế và tái thiết. Quan trọng hơn, việc chấm dứt chế độ ưu đãi thuế của EU là một lời cảnh tỉnh cho Kiev, phải nhanh chóng đa dạng hóa và mở ra các thị trường mới.

Thu hoạch lúa mì tại tỉnh Zaporizhzhia (Ukraine). Ảnh: Ukrinform

Chính sách miễn thuế và hạn ngạch với hàng hóa xuất khẩu được EU áp dụng ngay sau cuộc xung đột Nga - Ukraine năm 2022 nhằm hỗ trợ Kiev duy trì hoạt động kinh tế giữa thời chiến. EU đã thông qua Quy định về Biện pháp Thương mại tự chủ (ATM), hay còn gọi là chế độ “miễn thị thực thương mại”.

Quy định này tạm thời xóa bỏ hạn ngạch thuế quan đối với 36 loại hàng hóa nhập khẩu của Ukraine nhằm hỗ trợ nền kinh tế nước này trong giai đoạn khó khăn.

Tuy nhiên, EU đã quyết định chấm dứt ưu đãi này do áp lực từ nông dân Ba Lan và Pháp, những người phản đối việc các sản phẩm giá rẻ của Ukraine "tràn ngập" thị trường của họ.

Họ cáo buộc rằng, dòng sản phẩm giá rẻ của Ukraine, không phải chịu thuế quan, đã tràn vào thị trường nội địa, làm giảm giá nông sản địa phương và gây thiệt hại nghiêm trọng. Ba Lan thậm chí đã nhiều lần áp đặt lệnh cấm đơn phương đối với ngũ cốc của Ukraine, bất chấp các quy tắc của EU.

Động thái này được dự báo sẽ giáng một đòn mạnh vào doanh thu xuất khẩu của Ukraine, vốn đang rất cần nguồn lực kinh tế. Chủ tịch Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Ukraine Dmytro Natalukh nhận định, việc quay trở lại mức thuế quan trước xung đột sẽ cắt giảm tới 70% sản lượng xuất khẩu của Ukraine trong năm nay, đẩy nước này đến bờ vực suy thoái kinh tế.

Ngành Nông nghiệp của Ukraine đã nhiều lần cảnh báo về viễn cảnh này, ước tính thiệt hại tiềm tàng từ 3 đến 3,5 tỷ euro mỗi năm nếu EU áp dụng lại hạn ngạch.

Trong nhiều năm, EU đã đóng vai trò là thị trường lớn nhất và đáng tin cậy nhất cho xuất khẩu nông sản của Ukraine. Nhưng khi Brussels hủy bỏ hạn ngạch ưu đãi, Kiev phải quyết định nên đi theo con đường nào? Ukraine từ lâu đã được biết đến là vựa lúa mì của châu Âu. Ngay cả trong chiến tranh, ngành này vẫn là nền tảng của nền kinh tế quốc gia.

Bất chấp các cuộc tấn công bằng tên lửa, bãi mìn và những cơn ác mộng về hậu cần, những người nông dân Ukraine vẫn tiếp tục sản xuất. Các sản phẩm nông nghiệp chiếm 60% tổng kim ngạch xuất khẩu, mang lại thu nhập ước tính 25 tỷ USD cho Kiev trong năm qua.

Thế giới phụ thuộc vào ngũ cốc, hạt có dầu và thực phẩm của Ukraine. Đây là quốc gia xuất khẩu dầu hướng dương lớn nhất thế giới, một trong những nước xuất khẩu ngô lớn nhất và là nhà cung cấp chính lúa mì và lúa mạch. Vì vậy, sức mạnh đó hiện phải được chuyển hướng sang một nhóm đối tác thương mại rộng lớn hơn. Bởi lẽ, việc phụ thuộc quá nhiều vào bất kỳ một thị trường nào, đặc biệt là thị trường mà những bất lợi về chính trị và kinh tế có thể thay đổi nhanh chóng là rất rủi ro.

Các nhà phân tích cho rằng, để duy trì khả năng cạnh tranh, Ukraine phải hợp tác mạnh mẽ hơn với các quốc gia khác ở Trung Đông, Bắc Phi và châu Á, nơi nhiều quốc gia đang phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực gia tăng và sẽ được hưởng lợi rất nhiều từ các tuyến cung ứng ổn định của Ukraine. Các sáng kiến như chương trình “Hạt ngũ cốc từ Ukraine”, cung cấp cho một số quốc gia nghèo nhất ở châu Phi, đã cho thấy giá trị chiến lược của nền nông nghiệp Ukraine.

Ukraine không chỉ cung cấp ngũ cốc, mà còn góp phần bảo đảm an ninh lương thực. Khi biến đổi khí hậu và xung đột làm gián đoạn hệ thống lương thực trên toàn cầu, sản lượng nông nghiệp của Ukraine có thể đóng vai trò là lực lượng ổn định. Khả năng cung cấp khối lượng lớn nông sản chất lượng cao, thường ở mức giá cạnh tranh, khiến nước này trở thành đối tác tự nhiên cho các quốc gia có dân số ngày càng tăng và nhu cầu nhập khẩu lương thực.

Rõ ràng, đây không chỉ là vấn đề kinh tế mà là vấn đề an ninh quốc gia và ổn định toàn cầu. Một ngành Nông nghiệp phát triển sẽ thúc đẩy Tổng sản phẩm nội địa (GDP) của Ukraine và giảm sự phụ thuộc vào viện trợ quốc tế. Nông dân Ukraine đã chứng minh được sự kiên cường của họ. Bây giờ họ cần thị trường mới và đầu tư để tiếp cận những thị trường đó.