“Cái bụng mình nghĩ tốt, lời nói cũng dễ vào”

Giữa tiết trời cuối xuân, Khuổi Trang vẫn lạnh se sắt, cả vùng đất xám ngắt, nhưng hiền hòa. Người có uy tín Vàng Seo Kênh dắt đàn trâu 12 con của mình lên đồi tìm cỏ non. Ở Khuổi Trang, cùng với nhà Trưởng thôn, nhà Kênh là 2 hộ hiếm hoi thuộc diện thu nhập khá, còn lại đều là hộ nghèo. Cái lý của anh là mình muốn nói bà con nghe, thì mọi thứ của mình phải tốt hết: “Cái tính tốt thôi chưa đủ, cái kinh tế cũng phải tốt nữa, có thế thì nói gì, vận động gì, bà con nhìn vào mình mới nể, mới nghe chứ!”.

Thôn 100% là đồng bào dân tộc Mông, nhiều năm nay, đời sống bà con đã thay đổi nhiều rồi, nhưng có những chuyện, những việc vẫn theo nếp cũ.

Như chuyện tảo hôn. Anh Kênh bảo, ở đây, con trai con gái thích nhau từ sớm, thích rồi, là kéo về nhà ở, báo cáo con ma trong nhà, thế là thành vợ chồng... Chuyện những người vợ người chồng 14, 15 tuổi ở Khuổi Trang trước đây nhiều lắm. Năm vừa rồi, ở thôn có nhà chuẩn bị tổ chức cưới cho đứa con gái mới 12 tuổi. Nhà trai ở Vị Xuyên (Hà Giang) hôm đấy đã kéo đủ anh em họ hàng đến đặt lễ, chọn ngày đón dâu về. Vốn quen biết, Kênh đến nhà chơi, bảo thôi hôm nay sang chơi để biết nhà, biết gia cảnh, rồi đợi 2 đứa 18, 19 tuổi đón nhau về cũng chưa muộn mà...

Vàng Seo Kênh cười buồn, bảo hôm đấy mình được nhà trai cho... ăn đủ thứ. Có người không kìm được giận, mắng chửi anh lo chuyện bao đồng. Nhưng anh bỏ ngoài tai hết. Nhà trai về rồi, Vàng Seo Kênh lại đi bộ sang nhà gái, bảo để đứa con gái nó học hết cái chữ đã chứ. Lấy chồng sớm, rồi lại sinh con đẻ cái, người nó không lớn được đâu. Rồi tiền không có, vợ chồng lại lục đục, thì con gái mình chịu thiệt mà... Nghe Kênh, nhà gái giữ đứa con gái lại, cho đi học ở ngoài xã tiếp rồi.

Vàng Seo Kênh bảo, chuyện tảo hôn nếu không kiên nhẫn, không bao đồng, thì không “dẹp” được đâu. Đồng bào Mông ở Khuổi Trang vẫn nghĩ, con trai con gái lớn lên là phải dựng vợ gả chồng ngay, không rồi chẳng ai nhòm ngó đến. Nhà nào có vợ sớm, thì có thêm người làm việc. Nhà nào muộn vợ muộn chồng, thì cả bản cười chê... Manh nha nghe nhà nào chuẩn bị gả đứa trai đứa gái còn chưa kịp lớn, anh Kênh đến nhà tỉ tê ngay. Nhà nào hiểu chuyện thì không sao, nhà nào không hiểu, chuyện bị mắng, bị chửi cũng khó tránh khỏi. Vàng Seo Kênh bảo, nghe mãi cũng thành quen. Nhờ cái sự lì lợm ấy, mà ở Khuổi Trang, từ năm 2014 đến giờ đã không còn tục tảo hôn nữa.

Lũ trẻ lớn lên, đi học, rồi đi làm việc ở công ty, có tiền, có va chạm, tiếp xúc, cái đầu nó cũng sáng ra. Vàng Seo Kênh cười bảo, chúng nó đi làm rồi, về còn cảm ơn mình mãi đấy!

Vàng Seo Kênh được bầu làm người có uy tín từ năm 2009, khi mới 31 tuổi. 14 năm liên tục, anh bảo mình không nhớ đã tham gia giải quyết được bao nhiêu vụ việc. Nhưng gần như, vụ việc nào cũng đều thành công cả.

Như có lần hai nhà hàng xóm tranh nhau phần đất sản xuất. Tranh cãi mãi, Trưởng thôn nói cũng không được, Bí thư Chi bộ hòa giải cũng chẳng thành, hỏi ra, mới biết phần nương ấy do ông bà cha mẹ khai phá đã lâu, không có sổ bìa đỏ, phần ranh giới lâu ngày cũng bị thời gian xóa mất. Hai nhà như hai con trâu chọi, cứ gầm gừ đòi phải đưa lên xã, lên huyện, Vàng Seo Kênh mới bảo giờ gọi xã đến, đất không có sổ đỏ như này có khi còn không được canh tác nữa đấy, nhà nước thu về, rồi chia lại cho hộ nào cần đấy! “Hai con trâu chọi” dịu lại, cọ mũi chân xuống đất. Vàng Seo Kênh lúc này lấy phần “sống trâu” nằm giữa hai mảnh nương, bảo chia đôi từ đây nhá. “Hai con trâu chọi” gật đầu rồi ai về nhà nấy. Cái ranh giới anh Kênh chia ấy, vẫn được hai nhà giữ làm chuẩn đến bây giờ.

​

Anh Vàng Seo Kênh (ngoài cùng bên phải) nắm tình hình trong dân.

Giữ nếp nhà xưa

Nhà trình tường - vốn là ngôi nhà truyền thống của người Mông ở Khuổi Trang. Anh Kênh bảo, không rõ ngôi nhà ấy có từ bao giờ, nhưng khi còn rất nhỏ, anh đã được nuôi lớn trong ngôi nhà ấy. Mùa đông ở Khuổi Trang buốt lạnh, vì thôn nằm cao và cách biệt so với các thôn khác của xã, nhưng trong nhà ấm như được mặt trời sưởi. Mùa hè, nắng rọi thẳng xuống đỉnh đầu, nhưng nằm trong nhà mát rượi như có chiếc quạt điều hòa chạy ro ro. Nhưng qua thời gian, những ngôi nhà trình tường dần mất dấu ở Khuổi Trang, bà con bảo, nó không còn “hợp thời” nữa.

Năm vừa rồi, huyện có chính sách khôi phục lại nếp nhà trình tường của người Mông ở Khuổi Trang, Khuổi Củng, anh Kênh hào hứng lắm. Mấy nhà tạm, nhà dột nát có kế hoạch xóa trong năm 2022 được anh và cán bộ thôn vận động làm lại theo đúng nguyên mẫu nếp nhà cũ.

Bà con bảo nhà này làm lâu lắm, mất nhiều nhân lực lắm, không muốn làm. Anh Kênh cùng với Trưởng thôn, Bí thư Chi bộ vận động dân bản đóng góp ngày công. Riêng phần tường nhà, có khi làm phải mất cả tháng. Nhào đất, lên tường. Gặp thời tiết thuận lợi thì chẳng sao, có hôm vừa trát xong phần đất trận mưa dông trên núi bất ngờ ập xuống, công sức cả buổi cũng coi như bỏ không... Cũng may, bà con nghe lời cán bộ, cũng muốn khôi phục lại nếp nhà cũ, rồi mấy nữa còn đón khách du lịch, lại cặm cụi làm lại từ đầu.

Anh Kênh tính, 8 ngôi nhà trình tường trong thôn vừa hoàn thành năm vừa rồi, mỗi nhà phải huy động 25-30 công lao động. Gia chủ không than thở, người đến góp công cũng vui lây. “Nhà hoàn thành cả rồi, vừa ấm áp, vừa kín gió, phù hợp với thời tiết ẩm ương như trên đỉnh Khuổi Trang này lắm...  Năm nay, rà soát danh sách hỗ trợ xóa nhà ở tạm, nhà dột nát, chẳng ai bảo ai, bà con người Mông đều đăng ký làm nhà trình tường hết đấy”.

Khuổi Trang lấp lánh trong cái nắng cuối xuân, hai bên đường, hàng hoa đào Đoàn thanh niên xã trồng bung nở trong cái lạnh cuối mùa. Người có uy tín Vàng Seo Kênh bắt tay chào khách lạ, rồi lại ống thấp ống cao “đi trông đàn trâu không nó phá làng”.

Với người dân Khuổi Trang, cái mộc mạc, giản dị của Vàng Seo Kênh đã theo họ bao năm nay. Chẳng cần phải đao to búa lớn, cũng chẳng cần những lời hoa mỹ, lời nói tốt tự tâm của người uy tín Vàng Seo Kênh với đồng bào vẫn có sức nặng như cây nghiến, cây đinh trong rừng  vậy!