Hài hòa hơn với hiện tại

Cuốn Tiến hóa quá chậm, tiến bộ quá nhanh của Heather Heying - nhà sinh học tiến hóa, giảng viên và nhà nghiên cứu - đồng tác giả cùng chồng là Bret Weinstein, là một tác phẩm độc đáo kết hợp giữa khoa học tiến hóa và những vấn đề nóng bỏng của xã hội hiện đại. Sách do Nhà xuất bản Dân trí phát hành năm 2024.

Cuốn sách đề cập nghịch lý lớn mà con người ngày nay phải đối diện: tiến hóa của cơ thể và tâm trí loài người diễn ra rất chậm, trong khi tốc độ thay đổi của khoa học, công nghệ và xã hội lại quá nhanh. Điều này dẫn đến những “lệch pha” khiến chúng ta nhiều khi trở nên căng thẳng, mất cân bằng, thậm chí khủng hoảng.

Heather Heying và Bret Weinstein chỉ ra rằng: loài người đã được hình thành để sống trong môi trường săn bắt - hái lượm, nơi các mối quan hệ xã hội, dinh dưỡng, vận động và nhịp sống gắn chặt với tự nhiên. Nhưng trong vòng vài trăm năm gần đây - đặc biệt là vài thập kỷ - chúng ta đã phải thích ứng với xã hội công nghiệp, đô thị, công nghệ số. Những thay đổi quá nhanh này khiến nhiều tập tính sinh học và tâm lý bẩm sinh trở nên “lạc hậu”, kéo theo hàng loạt vấn đề: bệnh tật thời hiện đại, khủng hoảng tinh thần, xung đột văn hóa, thậm chí cả sự bất ổn chính trị.

Điều đặc biệt là Heather Heying không chỉ dừng lại ở việc mô tả “vấn đề tiến hóa chậm - tiến bộ nhanh”, mà còn gợi mở những cách ứng xử giúp con người dung hòa: sống gần gũi với thiên nhiên hơn, quan tâm tới vận động và lối sống lành mạnh, thiết lập mối quan hệ xã hội thực chất, và nhất là giữ được “cái nhìn tiến hóa” để hiểu mình và hiểu thế giới.

Cuốn sách vừa có tính khoa học, vừa gợi mở tư duy phản biện, được nhiều độc giả ở Mỹ và châu Âu đón nhận như một cẩm nang tri thức cho thời đại số. Với độc giả Việt Nam, Tiến hóa quá chậm, tiến bộ quá nhanh không chỉ giúp hiểu thêm về sinh học tiến hóa mà còn đem lại những gợi ý hữu ích để sống cân bằng hơn giữa guồng quay hiện đại.

Cuốn sách cũng khiến người đọc suy ngẫm nhiều về mối quan hệ giữa công nghệ và đời sống tinh thần. Con người hiện nay đang tận hưởng những thành tựu chưa từng có: máy móc thông minh, Internet, y học hiện đại… nhưng lại phải đối mặt với áp lực tâm lý, sự đứt gãy cộng đồng và những mối đe dọa toàn cầu. Dường như, để bắt kịp với nhịp tiến bộ ấy, tâm trí và cơ thể cần được “nhắc nhở” rằng ta vẫn là sinh vật mang trong mình bản năng nguyên thủy.

Mặc dù vậy, thông điệp từ cuốn sách không bi quan. Thay vì than thở về sự chậm chạp của tiến hóa, các tác giả đưa ra những gợi ý rất thực tế: ăn uống gần gũi tự nhiên hơn, vận động nhiều hơn, trân trọng giấc ngủ, giữ các mối quan hệ thực chất thay vì ảo, và học cách nhìn thế giới bằng tư duy dài hạn. 

Tiến hóa quá chậm, tiến bộ quá nhanh là một cuốn sách giúp ta nhìn rõ hơn “căn cốt” sinh học của mình để từ đó sống hài hòa hơn với hiện tại. Nó giống như một lời nhắc: dù xã hội có tiến bộ nhanh đến đâu, ta vẫn là con người với những nhu cầu và giới hạn rất tự nhiên - và chỉ khi thấu hiểu điều ấy, ta mới thật sự thích nghi được với thế kỷ 21.