Sinh viên ngành du lịch thực tập tại cơ sở kinh doanh du lịch. (Ảnh TRƯỜNG ÐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI)

Làm thế nào để giữ chân lực lượng hiện tại, thu hút trở lại những người đã nghỉ việc và đào tạo bổ sung nguồn lao động mới bảo đảm chất lượng đang là bài toán cấp bách đặt ra cho du lịch nước ta.

Thiếu về số lượng, yếu về chất lượng

Dịch Covid-19 kéo dài hơn ba năm qua với những diễn biến phức tạp đã làm đứt gãy nghiêm trọng chuỗi liên kết du lịch, tác động tiêu cực tới nhân lực ngành du lịch. Theo Cục Du lịch quốc gia Việt Nam, tính riêng trong năm 2021, chỉ có 25% số lao động trong ngành còn làm việc đủ thời gian, 30% phải nghỉ việc hoặc chấm dứt hợp đồng lao động, 35% tạm nghỉ việc và 10% làm việc cầm chừng.

Tình trạng dịch chuyển lao động, "chảy máu" nhân lực du lịch sang các ngành khác diễn ra mạnh mẽ không chỉ trong đại dịch mà còn sau đại dịch, do nhiều người vẫn e ngại về tính bấp bênh, phụ thuộc của ngành vào những cú sốc tác động lớn từ bên ngoài kiểu như dịch Covid-19. Trong khi đó, nhiều lao động chuyển ngành đã tìm được công việc mới ổn định, cho nên cũng không muốn quay trở lại. Ðiều này khiến ngành du lịch phải đối mặt với thách thức rất lớn trong việc phục hồi, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của thị trường đang nóng lên từng ngày.

Báo cáo của 46/63 địa phương trên cả nước về thực trạng nguồn nhân lực du lịch cho thấy, hầu hết các tỉnh, thành phố là trọng điểm du lịch như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Khánh Hòa, Quảng Ninh, Ninh Bình… đều rơi vào cảnh thiếu lao động. Chỉ một số ít địa phương như Ðà Nẵng, Thừa Thiên Huế, Cà Mau... đánh giá nguồn nhân lực tạm thời đáp ứng được yêu cầu phục vụ khách du lịch do lượng khách phục hồi chậm, công suất buồng phòng còn thấp.

Theo tính toán của Cục Du lịch quốc gia Việt Nam, với tốc độ tăng trưởng như hiện nay, mỗi năm ngành du lịch cần 40.000 nhân viên mới và 25.000 nhân viên cần đào tạo lại. Song, hằng năm, các trường chỉ đào tạo được 20.000 sinh viên, trong đó tỷ lệ lao động du lịch được đào tạo chuyên nghiệp còn thấp, chỉ chiếm 43% trong tổng số lao động du lịch, và gần một nửa không biết ngoại ngữ.

Như vậy, nguồn nhân lực du lịch Việt Nam không chỉ thiếu trầm trọng về số lượng mà còn yếu về chất lượng. Tiến sĩ Ðỗ Thị Thanh Hoa, Phó Viện trưởng Nghiên cứu phát triển du lịch nhận định: Nhân lực ngành du lịch nước ta còn nhiều mặt chưa đáp ứng được nhiệm vụ phát triển du lịch trong bối cảnh phát triển nền kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Số lượng nhân lực còn ít, cơ cấu chưa đồng bộ và năng lực thực tiễn chưa tương xứng với bằng cấp. Nhân lực có trình độ, tay nghề cao chưa nhiều và ngày càng thiếu những cán bộ đầu đàn làm nòng cốt đào tạo nhân lực trẻ. Kiến thức hội nhập, ngoại ngữ, tin học, năng lực sáng tạo, lãnh đạo, quản lý, quản trị và kinh nghiệm thực tế còn hạn chế, chưa tương ứng với yêu cầu phát triển của ngành.

Phát triển nguồn nhân lực chất lượng

Trao đổi tại Hội thảo "Nguồn nhân lực du lịch Việt Nam trong bối cảnh mới - Thách thức và triển vọng" do Viện Nghiên cứu phát triển du lịch vừa tổ chức, Tiến sĩ Phạm Lê Thảo, Phòng Quản lý Lữ hành, Cục Du lịch quốc gia Việt Nam cho rằng, muốn phục hồi nguồn nhân lực du lịch, cần tiếp tục triển khai các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp kinh doanh và duy trì hoạt động như hỗ trợ tín dụng, giảm thuế, phí… để doanh nghiệp thu hút lao động trở lại. Bên cạnh đó, cần tổ chức điều tra, nghiên cứu thực trạng nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp, từ đó xác định rõ số lượng, cơ cấu, yêu cầu về chất lượng để xây dựng kế hoạch cụ thể cho hoạt động đào tạo, bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực du lịch.

Muốn có đủ lực lượng lao động mới bảo đảm chất lượng, các chuyên gia cho rằng nhất thiết phải quan tâm đầu tư cho hệ thống cơ sở đào tạo nhân lực du lịch. Theo PGS, TS Bùi Thanh Thủy, Trưởng khoa Du lịch, Trường đại học Văn hóa Hà Nội, các bộ, ngành, địa phương liên quan cần điều chỉnh quy hoạch mạng lưới các cơ sở đào tạo du lịch bảo đảm phù hợp sự phát triển của từng vùng, miền; đầu tư cho những trường trực thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch làm hạt nhân đào tạo nhân lực ngành du lịch ở tất cả các cấp đào tạo tại nhiều trung tâm du lịch trọng điểm. Ðồng thời, hình thành bộ phận đào tạo du lịch ở các trường nghề của địa phương; khuyến khích mở những cơ sở đào tạo du lịch ở các doanh nghiệp, ngoài công lập và có vốn đầu tư của nước ngoài theo quy định của pháp luật. Cần lưu ý, vì đặc tính lao động của ngành du lịch ở nhiều trình độ khác nhau từ đơn giản (lao động nghiệp vụ) đến phức tạp (giám sát, quản lý), cho nên hệ thống đào tạo du lịch nhất thiết phải bảo đảm thực hiện đào tạo liên thông từ thấp đến cao và cần đa dạng hóa phương thức đào tạo: tại chỗ, từ xa, phối hợp các doanh nghiệp xây dựng trường học thực hành, học, thi tại cơ sở; đào tạo theo chương trình liên kết hay chương trình nhượng quyền, đào tạo qua mạng… tạo môi trường thuận lợi cho người học. Chú trọng đào tạo kỹ năng nghề gắn với nhu cầu hội nhập, ưu tiên phát triển các kỹ năng mới trong lao động du lịch nhằm đáp ứng đòi hỏi của phát triển bao gồm kỹ năng lao động xanh, làm việc bền vững, có trách nhiệm… để bắt nhịp được sự phát triển trong khu vực, gắn với nâng cao năng lực ngoại ngữ và các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm… trong môi trường đa văn hóa.

Ðối với các doanh nghiệp du lịch, muốn giữ chân lao động hiện tại, thu hút lao động mới, khuyến khích nguồn nhân lực du lịch có kinh nghiệm, kỹ năng nghề đã chuyển việc quay lại làm việc, việc xây dựng mức lương phù hợp và môi trường làm việc thân thiện, văn minh là yếu tố vô cùng quan trọng.

TS Hà Thanh Hải, Giám đốc Công ty TNHH Du lịch Lăng Cô nhấn mạnh: Việc đưa ra thu nhập tương xứng với năng lực của nhân viên và có chính sách lương thưởng gắn với mức độ hoàn thành nhiệm vụ của mỗi cá nhân dựa trên kết quả kinh doanh là bí quyết giúp giảm thiểu tình trạng nhân sự nghỉ việc liên tục. Bên cạnh đó, cần xây dựng chế độ phúc lợi với các điều khoản rõ ràng: giờ làm, giờ nghỉ, làm tăng ca, làm ngày nghỉ, nhân sự có thành tích xuất sắc…; đóng bảo hiểm xã hội, tặng quà vào ngày lễ, Tết, sinh nhật, chế độ nghỉ mát… để giữ nhân sự gắn bó và cống hiến lâu dài.

Việc liên kết giữa doanh nghiệp và các trường trong đào tạo, tuyển dụng nhân lực chất lượng cao có ý nghĩa quan trọng. Các doanh nghiệp có thể xây dựng, duy trì mối quan hệ hợp tác đào tạo với các cơ sở đào tạo nghề, các trường trung cấp, cao đẳng nghề du lịch, các trường đại học có đào tạo ngành du lịch, quản trị khách sạn bậc đại học dưới nhiều hình thức như: Hỗ trợ cơ sở vật chất (địa điểm) cho sinh viên được học và thực hành kỹ năng; tham gia vào quá trình đào tạo; tiếp nhận sinh viên thực tập làm việc có trả thù lao… Việc hợp tác không những giúp giải quyết được vấn đề thiếu lao động vào mùa cao điểm mà còn tạo nguồn tuyển dụng tốt nhất cho doanh nghiệp do các em đã được đào tạo nghề, đào tạo kiến thức và làm quen với công việc, thực tiễn.