Nhớ Chi bộ Đảng đầu tiên

Đầu năm 1940, phong trào cách mạng ở thị xã Tuyên Quang đã phát triển mạnh, đòi hỏi phải có một tổ chức cộng sản đủ sức lãnh đạo đấu tranh. Ngày 20 tháng 3 năm 1940, Chi bộ Mỏ Than gồm 7 đảng viên được thành lập dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy Bắc Kỳ, cử đồng chí Vũ Mùi làm Bí thư. Đây là Chi bộ Đảng đầu tiên của Tuyên Quang.

Lãnh đạo phong trào cách mạng

Ngay sau ngày thành lập, Chi bộ Mỏ Than tổ chức treo cờ đỏ búa liềm ở ngã tư đường gần sân vận động và trong mỏ. Truyền đơn khẩu hiệu được dán và rải ở nhiều nơi, kêu gọi mọi tầng lớp Nhân dân binh lính đoàn kết đứng lên làm cách mạng đánh đổ thực dân Pháp thống trị, giành lấy tự do cơm áo.

Các đồng chí lãnh đạo tỉnh thăm Di tích Chi bộ Mỏ Than nhân kỷ niệm 85 năm thành lập Chi bộ.

Thực dân Pháp lồng lộn bắt bớ. Ngày 21 tháng 1 năm 1941, chúng bắt một số công nhân mỏ than trong đó có hai đảng viên. Chi bộ Mỏ Than họp bất thường để củng cố tổ chức và đối phó với tình hình cụ thể nhằm buộc địch phải thả người. Ngày 28 tháng 1 năm 1941, các đảng viên của Chi bộ là Quyết Tâm và Hồng Kỳ thực hiện nhiệm vụ treo cờ đỏ búa liềm trên đỉnh núi Dùm. Địch không xác định được cơ sở đảng và không tìm được chứng cớ đành phải thả những người bị bắt.

Ngày 31 tháng 1 năm 1941, địch bắt đảng viên Lương Quang Mai. Chi bộ lại tổ chức treo cờ và rải truyền đơn ở Chùa Hang ngày 3 tháng 2 năm 1941. Pháp phải thả đồng chí Quang Mai.
Chi bộ Mỏ Than tiếp tục tổ chức rải truyền đơn và áp phích ở nhiều nơi trong thị xã, phản đối Pháp tuyên án tử hình anh em binh sĩ làm binh biến ở Đô Lương, Nghệ An; kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động, yêu sách lập nghiệp đoàn…

Được sự chỉ đạo của Xứ ủy, Chi bộ Mỏ Than nhanh chóng chuyển các tổ chức phản đế sang các đoàn thể cứu quốc.

Pháp cho mật thám thu gom và lùng sục ráo riết. Chúng đã đánh hơi thấy cách mạng ở vùng mỏ than và những người chúng nghi ngờ.

Những tấm gương hy sinh anh dũng

Ngày 15 tháng 2 năm 1942, địch vây bắt 11 quần chúng ở soi Hồng Lương và soi Sính, tra tấn hết sức dã man. Nhưng quần chúng đã kiên trung, ngoan cường chịu mọi cực hình, bảo vệ tổ chức. 10 trong số 11 người đã anh dũng hy sinh, trong đó có chị Đào Thị Hỷ đang có mang và chồng chị là anh Cao Văn Dương. Sự kiên trung của 11 quần chúng trong cuộc vây bắt này đã bảo vệ Chi bộ Mỏ Than an toàn.

Di tích Chi bộ Mỏ Than. Ảnh: Cảnh Trực

Sau cuộc tấn công triệt phá cơ sở ở Hồng Lương và soi Sính, thực dân Pháp tung mật thám lùng sục khắp nơi, ráo riết khoanh vùng tạo thành vòng đai kiểm soát khu mỏ. Bất cứ ai bị tình nghi cộng sản đều bị bắt.

Đầu năm 1943, hai trong ba đồng chí trong ban cán sự bị bắt.

Ngày 15 tháng 3 năm 1943, đồng chí Quang Mai lại bị địch bắt, sau đó là các đồng chí Quyết Tâm, Hồng Kỳ, Trần Hải Kế, Lương Xuân Hồng. Các đảng viên và quần chúng bị tra tấn dã man. Thực dân Pháp không tìm thêm được manh mối nào khác nên đã đưa các đồng chí ra tòa, tất cả đều bị xử tù từ ba đến năm năm.

Trong tù, các đảng viên thành lập chi bộ nhà tù do đồng chí Quang Mai là Bí thư, nhanh chóng củng cố lại lực lượng, chấn chỉnh đội ngũ giữ vững phẩm chất đảng viên. Đảng viên Lương Xuân Hồng và người thanh niên 16 tuổi Vũ Đình Phướn đã anh dũng chịu đựng tra tấn cực hình và hy sinh vì sự nghiệp cách mạng của Đảng.

Mặc dù Chi bộ Mỏ Than và Ban cán sự bị khủng bố tan vỡ, nhưng sự tồn tại và hoạt động của Chi bộ đã đóng góp xứng đáng cho lịch sử cách mạng thị xã Tuyên Quang. Địa điểm thành lập Chi bộ Mỏ Than đã trở thành Di tích lịch sử với các hạng mục nhà bia, nhà sàn lưu niệm và các công trình phụ trợ khác; trở thành nơi giáo dục lịch sử cách mạng cho đảng viên và nhân dân trong tỉnh.

Đảng bộ tỉnh đang chuẩn bị tổ chức Đại hội nhiệm kỳ 2025-2030, đề ra những quyết sách cho chặng đường phát triển mới của địa phương. Phấn khởi vì Đảng bộ tỉnh không ngừng lớn mạnh, cán bộ, đảng viên và Nhân dân trong tỉnh vẫn mãi nhớ Chi bộ Mỏ Than -  Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh, những hạt nhân cách mạng đầu tiên để có hôm nay.

Minh An
(Theo các tài liệu lịch sử)