Gần 50 năm về quê mới Xuân Quang (Chiêm Hóa), người Nùng dín vẫn nỗ lực từng ngày bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc. Thế hệ sau sinh ra được bố mẹ, ông bà dạy lời ăn, tiếng nói của dân tộc, được sống trong không gian văn hóa đậm hơi thở truyền thống. Vì vậy sợi dây gắn kết giữa truyền thống và hiện tại suốt bao năm qua vẫn chưa bao giờ đứt đoạn.

TRONG căn nhà mộc mạc, chúng tôi gặp ông Lìu Chúng Dìn, 84 tuổi, người cao tuổi nhất trong cộng đồng người Nùng dín ở thôn Ngoan B, xã Xuân Quang. Ông là người đã cùng bản làng di chuyển về đây định cư vào năm 1979, ông chia sẻ, thời gian đầu xa quê chúng tôi cũng bị mất liên lạc một thời gian với cộng đồng trên quê cũ, mặc dù vậy chúng tôi vẫn luôn cố gắng để giữ trang phục và tiếng nói bởi đó chính là hồn cốt của người Nùng.

Theo ông Dìn, trên địa bàn huyện Xín Mần hiện nay, cộng đồng dân tộc Nùng còn lưu giữ nhiều nét văn hóa dân gian, đa dạng về cả nghệ thuật diễn xướng và tâm linh từ các điệu múa, dân ca, các nghi lễ gắn với thiên nhiên như cúng thần Rừng, cúng thần Đá… mang ý nghĩa bản địa riêng biệt.

Cộng đồng dân tộc Nùng sinh sống trên 14 xã, thị trấn của huyện Xín Mần. Từ trang phục tới các nghi lễ gắn kết giữa con người với tổ tiên và thiên nhiên đều mang những giá trị riêng. Trang phục của người Nùng bên ngoài nhìn khá đơn điệu về màu sắc, nhưng quan sát kỹ đều có những dấu ấn riêng biệt, nhất là trang sức bạc. Có dịp tiếp xúc với phụ nữ Nùng trong các dịp lễ hội, bất kỳ ai cũng bị thu hút bởi những bộ xà tích, vòng bạc, kiềng được chạm khắc thủ công làm nổi bật những bộ trang phục truyền thống và nước da của phụ nữ Nùng. Văn hóa diễn xướng của người Nùng mang đậm chất núi rừng, thường được biểu diễn trong các dịp cưới hỏi, lễ, Tết.

Làm trang phục truyền thống là công việc quen thuộc của những người phụ nữ Nùng dín.

Theo ông Dìn, hiện nay, những người phụ nữ Nùng trong thôn đang đóng 1 vai trò quan trọng trong bảo tồn văn hóa truyền thống bởi họ là những người trực tiếp cắt may, sử dụng trang phục. Chị Lý Trang, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ (CLB) văn hoá dân gian dân tộc Nùng thôn Ngoan B cho biết, trang phục phụ nữ Nùng chỉ duy nhất một sắc chàm với những đường nét đơn giản nhưng rất hài hòa được làm từ vải thô nhuộm chàm và ít thêu thùa, trang trí. Do vậy, cách ăn mặc của người Nùng phần nào phản ánh nét đẹp văn hóa, phong tục tập quán của người Nùng. “Dù ở đâu, nét đẹp văn hóa trong trang phục của người Nùng vẫn được gìn giữ và phát huy".

Mỗi hoa văn, trang sức đều thể hiện sự tinh tế của người phụ nữ Nùng dín.

Phụ nữ Nùng thường trồng bông, dệt và nhuộm vải chàm để tự cắt may trang phục của dân tộc mình. Tuy nhiên, hiện nay việc trồng bông đã bị mai một, chúng tôi mua vải bông trắng về tự nhuộm chàm, mỗi tấm vải được nhuộm và phơi từ 2 đến 3 tuần tùy thuộc vào thời tiết để lên sắc độ màu phù hợp”. Về tổng thể, trang phục của dân tộc Nùng hoa văn không cầu kỳ mà thiên về tạo dáng; màu sắc trên trang phục cũng khá đa dạng, từ màu xanh nhạt đến xanh thẫm, tím than, xanh đen… nhưng phổ biến nhất vẫn là màu chàm.

Nhuộm chàm là một trong bước đầu tiên của việc tạo nên trang phục truyền thống của người Nùng.

Trang phục gồm áo, quần, thắt lưng, khăn đội đầu, túi vải thêu, đồ trang sức bằng bạc…; trang sức chủ yếu là khuyên tai, kiềng cổ, vòng tay, nhẫn và đeo bộ xà tích ở ngang lưng bằng bạc trắng. Bên cạnh áo, váy, đồ trang sức cũng là một bộ phận quan trọng, tạo nên nét đặc sắc trong trang phục truyền thống của phụ nữ Nùng. Bộ trang sức vòng cổ, khuyên tai làm bằng bạc là một phần quan trọng luôn đi kèm với trang phục. Khuyên tai và vòng cổ được cài những chùm tua xúc xích, đuôi có hình tam giác, hình con cá, con bướm… chạm trổ rất tỉ mỉ, tinh xảo.

Theo chị Trang, trẻ con sinh ra ở đây đã được bố mẹ, ông bà kể lại cho nghe những câu chuyện của người Nùng xưa để luôn biết và hiểu về văn hóa dân tộc. Các con được học nói tiếng dân tộc từ nhỏ đều có thể nghe, nói tiếng dân tộc mình, các con chị hiện nay đều có thể nói thông thạo tiếng phổ thông và tiếng Nùng. Việc truyền dạy văn hóa không chỉ giới hạn trong phạm vi gia đình mà được cả cộng đồng quan tâm. Năm 2024, Câu lạc bộ văn hóa dân gian dân tộc Nùng xã Xuân Quang ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu giao lưu, bảo tồn văn hóa truyền thống của bà con.

VỚI đời sống văn hóa phong phú, đa dạng, dân tộc Nùng sống hòa thuận gắn bó với các dân tộc, chung tay xây dựng cuộc sống ấm no hạnh phúc, góp phần tô thắm thêm bản sắc văn hóa các dân tộc của vùng đất Tuyên Quang.

Tiếp tục triển khai thực hiện các nội dung Dự án 6: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch, với mục tiêu lưu giữ các giá trị di sản văn hóa thông qua các hoạt động văn hóa văn nghệ góp phần bảo tồn, giữ gìn và phát triển vốn văn hoá phi vật thể các dân tộc, từng bước tạo thành sản phẩm văn hóa, du lịch cộng đồng hấp dẫn du khách trên địa bàn, mới đây, Phòng Văn hoá - Thông tin huyện Chiêm Hóa đã tổ chức lớp tập huấn hướng dẫn hoạt động và truyền dạy văn hoá dân gian cho các thành viên của CLB văn hoá dân gian dân tộc Nùng tại thôn Ngoan B, xã Xuân Quang.

CLB Văn hóa dân gian dân tộc Nùng biểu diễn tại nhiều sự kiện văn hóa.

Tập huấn truyền dạy văn hóa truyền thống cho đồng bào Nùng.

Anh Vàng Văn Thanh, Chủ nhiệm CLB chia sẻ, trên nền tảng các thành viên đều có niềm đam mê với văn hóa truyền thống nên CLB hoạt động rất hiệu quả. Thông qua việc sinh hoạt và truyền dạy văn hóa dân tộc, giúp cho các nghệ nhân am hiểu văn hóa dân tộc Nùng trao truyền cho thế hệ trẻ hiện nay các làn điệu dân ca, dân vũ, các phong tục tập quán mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc, khơi dậy niềm tự hào để tiếp tục duy trì và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của chính dân tộc mình. Đồng thời thực hiện hiệu quả phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” ở cơ sở, góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Theo anh Thanh, anh là thế hệ đầu tiên sinh ra và lớn lên ở Xuân Quang nên thời gian đầu để có thể sưu tầm các làn điệu dân ca, điệu múa truyền thống khá vất vả, anh phải tìm hiểu nhiều nguồn khác nhau, từ các cụ cao niên trong bản, qua các phương tiện truyền thông và đặc biệt là từ cộng đồng người Nùng dín ở quê cũ. Anh cũng hy vọng, khi câu lạc bộ hoạt động mạnh mẽ hơn sẽ có sự kết nối vững chắc và có nhiều chương trình giao lưa giữa các CLB trong và ngoài tỉnh.

Các thành viên CLB tập điệu múa truyền thống

Trong 28 thành viên của CLB hiện nay có nhiều thành viên không chỉ giỏi thêu thùa, nhuộm vải, mà còn biết hát nhiều làn điệu truyền thống như  Xin Thị Cọt, chị Sìn Thị Lan. Các chị cùng với anh Vàng Văn Thanh đóng vai trò như người thầy trong CLB, hướng dẫn mọi người tập luyện và các bảo tồn văn hóa truyền thống. Tại lễ hội Lồng Tông huyện Chiêm Hóa vừa qua, CLB cũng vinh dự đóng góp tiết mục múa dân gian, góp phần vào sự thành công chung của lễ hội. Chị Cọt cho biết, trải qua nhiều thế hệ, đến nay người Nùng vẫn giữ được nhiều nét văn hóa truyền thống đặc sắc.

Hệ thống các nghi lễ của người Nùng cũng khá phong phú, nhiều màu sắc và có giá trị lớn trong đời sống tín ngưỡng. Cộng đồng người Nùng dín nơi đây vẫn thường đón Tết 2 lần vào đầu tháng Giêng và đầu tháng 2, trong những ngày này chị cùng mọi người trong bản tổ chức các lễ cúng, làm các món bánh truyền thống và chơi trò chơi dân gian như đánh còn, đánh yến. Người Nùng rất chú trọng đến các hoạt động này bởi nó phản ánh họ luôn nhớ về cội nguồn, về tổ tiên. Trên các bãi đất rộng, mọi người tập trung hát dân ca, hét Then, tiếng nói, tiếng cười trải dài qua từng triền đồi, ruộng đồng xanh biếc.

Người Nùng dín vui hội xuân với nhiều hoạt động truyền thống

Thời gian tới, với tiềm năng, thế mạnh du lịch cộng đồng sẵn có, huyện Chiêm Hóa cần tiếp tục đẩy mạnh việc nhân rộng các mô hình đội văn nghệ quần chúng, CLB văn hoá dân gian, hướng tới đưa cộng đồng các dân tộc được hưởng lợi từ hoạt động du lịch. Từ đó có trách nhiệm bảo vệ tài nguyên, môi trường, bản sắc văn hóa dân tộc để góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương một cách bền vững.