Định vị thương hiệu

Người phương Tây có câu: Con đường nhanh nhất đến trái tim là qua dạ dày, hàm chứa việc ẩm thực có khả năng chạm đến cảm xúc và tạo dựng sự gắn bó sâu sắc giữa con người với con người, hay với một vùng đất. Ngày nay, ẩm thực đang trở thành “sức mạnh mềm” giúp các địa phương định vị thương hiệu và thu hút du khách, đặc biệt là ở những vùng miền núi giàu bản sắc dân tộc như Tuyên Quang.

Phở ngô Hà Giang là món ăn gây thương nhớ cho du khách.

Gương mặt của bản sắc văn hóa

Ẩm thực là lăng kính phản chiếu điều kiện tự nhiên, lịch sử và lối sống của một cộng đồng. Từ thịt hun khói, thịt chua người Mường, lợn cắp nách, cá suối nướng, đến xôi ngũ sắc, rêu đá nấu canh của người Thái, xôi ngũ sắc, cơm lam của người Tày; mèn mén, phở ngô của người Mông… mỗi món ăn đều hàm chứa tri thức bản địa được tích lũy qua nhiều thế hệ. Nhờ đó, du khách chỉ cần nếm một món đặc sản đã có thể “cảm” được linh hồn núi rừng và sự tinh tế trong cách người dân sử dụng sản vật bản địa.

Đối với du lịch, ẩm thực là yếu tố mà du khách tiếp nhận nhanh nhất, sâu nhất và dễ tạo ấn tượng bền vững nhất. Không ít người chia sẻ rằng họ “nhớ một vùng đất vì một món ăn”, hay “muốn quay trở lại chỉ để được ngồi quanh bếp lửa và ăn bát canh chua lá rừng”. Điều đó chứng minh nhận định: để yêu một nơi, hãy bắt đầu từ hương vị của nơi đó.

Trong xu hướng toàn cầu, du lịch ẩm thực chiếm tỷ trọng ngày càng lớn. Với các tỉnh miền núi, ẩm thực bản địa là tài nguyên đặc hữu mà đô thị không thể sao chép. Giá trị của nó thể hiện đầu tiên ở tính độc đáo, sau đó là khả năng tạo sinh kế nhờ phát triển món ăn, gia vị, sản vật thành sản phẩm OCOP, mở rộng thị trường tiêu thụ. Giá trị của ẩm thực trong du lịch còn ở chỗ nó mang tính trải nghiệm cao, khi du khách được tham gia chế biến, nghe kể chuyện văn hóa, hòa mình cùng cộng đồng bản địa; và tính bền vững, nếu việc phát triển dựa trên tri thức bản địa giúp bảo vệ môi trường và gìn giữ hệ sinh thái.

Những thành công của Lào Cai với phở chua, thắng cố, Hà Giang với bánh tam giác mạch, phở ngô, bánh cuốn ngô hay Tuyên Quang với xôi ngũ sắc, cơm lam cho thấy ẩm thực hoàn toàn có thể đem lại lợi ích lâu dài.

Cơm mẹt thể hiện cách chế biến dân dã mà độc đáo, mang đủ hương vị vùng cao Lâm Bình.

Thách thức cần quan tâm

Tuy nhiên, giá trị ẩm thực truyền thống đang đối mặt với nhiều thách thức. Đó là khi lượng người dùng đông, các cơ sở chế biến sẽ giản lược công thức chế biến. Nhiều nơi “tây hóa” hoặc “đô thị hóa” món ăn, làm mất tinh thần nguyên bản. Nhiều nơi còn sử dụng nguyên liệu công nghiệp thay thế sản vật bản địa, vì sự tiện lợi nhưng làm giảm chất lượng và phá vỡ tri thức truyền thống.
Ngoài ra, một số điểm du lịch chỉ làm bản mô phỏng, khiến món ăn trở thành “hàng chợ”, dẫn đến tình trạng thương mại hóa thiếu kiểm soát. Nhiều người trẻ chuộng đồ nhanh, nên ít mặn mà, giảm hứng thú với món ăn truyền thống. Lâu dần sẽ  dẫn tới đứt gãy việc truyền nghề chế biến món ăn truyền thống. Nếu không có giải pháp kịp thời, nhiều món ăn bản địa có thể chỉ còn tồn tại trong ký ức.

Do vậy, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp bảo tồn tri thức bản địa như ghi chép, số hóa công thức nấu ăn, các câu chuyện dân gian gắn với món ăn; xây dựng tiêu chuẩn chất lượng cho các món đặc sản, tránh pha tạp, thay nguyên liệu; phát triển sản phẩm OCOP gắn với nguyên liệu địa phương. Đồng thời, cần tổ chức các lớp truyền nghề, kết nối nghệ nhân ẩm thực với thế hệ trẻ; phát triển du lịch trải nghiệm: để du khách không chỉ ăn mà còn hiểu và tôn trọng văn hóa bản địa.

Ẩm thực không chỉ nuôi dưỡng cơ thể mà còn nuôi dưỡng ký ức và tình yêu với một vùng đất. Đối với các địa phương miền núi giàu bản sắc dân tộc như Tuyên Quang, ẩm thực chính là lợi thế cạnh tranh độc đáo. Khi gìn giữ, bảo vệ và phát huy giá trị nguyên bản của những món ăn truyền thống; ẩm thực không chỉ là niềm tự hào văn hóa mà còn định vị thương hiệu địa phương, trở thành trụ cột phát triển du lịch bền vững, đưa hình ảnh núi rừng và con người bản địa đến gần hơn với bạn bè trong và ngoài nước.

Duy Anh