Từ bản sắc văn hóa đến “sứ giả” du lịch

Trong bối cảnh ẩm thực Việt Nam ngày càng khẳng định vị thế trên bản đồ thế giới, việc khai thác giá trị ẩm thực như một “sứ giả” du lịch đang trở thành hướng đi quan trọng góp phần thúc đẩy tăng trưởng ngành công nghiệp không khói. Nhằm hiểu rõ hơn vai trò của ẩm thực trong đời sống văn hóa và chiến lược phát triển du lịch, phóng viên Báo và phát thanh, truyền hình Tuyên Quang có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Thường Quân (trong ảnh), Chủ tịch Hiệp hội Dạy nghề và Việc làm Đầu bếp Việt Nam.

Phóng viên: Là một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực ẩm thực, ông đánh giá như thế nào về những giá trị cốt lõi làm nên bản sắc văn hóa riêng có của ẩm thực Việt Nam, giúp chúng ta khác biệt trên bản đồ ẩm thực thế giới?

Ông Nguyễn Thường Quân: Văn hóa ẩm thực là một phần tự nhiên của đời sống, hình thành qua lịch sử và thấm vào nếp nghĩ, nếp sinh hoạt cộng đồng. Là quốc gia nông nghiệp vùng nhiệt đới gió mùa, Việt Nam sở hữu nguồn nguyên liệu phong phú cùng không gian văn hóa đa dạng với ba miền Bắc-Trung - Nam và cộng đồng 54 dân tộc anh em. Chính những yếu tố địa lý, khí hậu và văn hóa đã tạo nên sắc thái riêng của ẩm thực từng vùng miền. Hơn 3.000 món ăn trải dài từ Bắc tới Nam là minh chứng rõ nhất cho sự đa dạng và sức sáng tạo của người Việt. Mỗi món ăn không chỉ hấp dẫn ở hương vị mà còn kể những câu chuyện về lịch sử, văn hóa, tập quán, lối sống của từng vùng đất: miền Bắc thanh tao, nhẹ nhàng; miền Trung đậm đà, cay nồng; miền Nam ngọt ngào, phóng khoáng. 

Qua nhiều năm gắn bó với nghề, tôi nhận thấy bản sắc ẩm thực Việt Nam được tạo nên từ nhiều yếu tố hấp dẫn du khách quốc tế, nổi bật như sự tinh tế, đa dạng, cân bằng và giàu giá trị văn hóa. Từ bữa cơm gia đình, phiên chợ quê đến những quán ăn ven đường, tất cả đều toát lên sự gần gũi, gắn kết rất riêng. Du khách nước ngoài thường ấn tượng bởi cách người Việt tiếp đón, trò chuyện, mời nhau bữa cơm với sự thân thiện, hiếu khách. Đây chính là giá trị văn hóa khó trộn lẫn. 

Chuyên gia ẩm thực Nguyễn Thường Quân (ở giữa) làm giám khảo trong hội thi ẩm thực trong khuôn khổ Lễ hội hoa Tam giác mạch 2025.

Phóng viên: Thưa ông, trong bối cảnh ẩm thực Việt Nam ngày càng khẳng định vị thế, ông đánh giá như thế nào về vai trò của ẩm thực đối với phát triển của ngành du lịch hiện nay?

Ông Nguyễn Thường Quân: Tôi cho rằng ẩm thực giữ vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của ngành du lịch. Nếu chỉ nhìn ẩm thực như dịch vụ ăn uống thì quá hẹp. Khi tìm hiểu sâu hơn, chúng ta sẽ thấy mỗi món ăn đều kể câu chuyện về văn hóa, lịch sử và đời sống của một dân tộc. Và chính những câu chuyện ấy tạo sức hút đặc biệt với du khách quốc tế. Hiện tôi được giao phụ trách chuyên môn của Đề án “Quảng bá Ẩm thực Việt Nam” do Bộ Ngoại giao khởi xướng. Mục tiêu là nâng hành trình khám phá ẩm thực lên một tầm cao mới, biến mỗi món ăn thành một “đại sứ văn hóa” để khi du khách thưởng thức, cảm nhận hương vị và hiểu được những giá trị truyền thống của người Việt.

Những năm gần đây, vị thế của ẩm thực Việt Nam trên bản đồ ẩm thực quốc tế ngày càng được nâng cao. Trong đó, đặc sản địa phương làm phong phú, tạo sức hấp dẫn riêng cho bức tranh chung đó. Để phát triển du lịch ẩm thực, chúng ta phải có một hướng đi bài bản, xây dựng bản đồ ẩm thực quốc gia, kết nối vùng miền, đưa ẩm thực vào các tour trải nghiệm (Food tour) để du khách tìm hiểu câu chuyện lịch sử, nguyên liệu, đặc trưng văn hóa gắn liền với từng món ăn. Đây là lợi thế cạnh tranh bền vững cho du lịch Việt Nam trong giai đoạn mới; đồng thời gắn với mục tiêu bảo tồn làng nghề, giữ gìn bản sắc và tạo sinh kế cho cộng đồng.

Thực tế, nhiều địa phương đã thành công với mô hình này. Hà Nội có “Food tour phố cổ” đưa du khách dạo quanh 36 phố phường, trải nghiệm phở, bún riêu, bánh cuốn đến cà phê trứng. Hội An tổ chức các lớp nấu ăn - nơi du khách tự tay hái rau, trải nghiệm và thưởng thức. Miền Tây Nam Bộ nổi bật với tour khám phá chợ nổi Cái Răng, vừa thưởng thức hủ tiếu, bánh tét, vừa hòa mình vào nhịp sống sông nước.

Phóng viên: Ông vừa chia sẻ rằng, phát triển du lịch ẩm thực cần khơi dậy bản sắc kết nối cộng đồng ở địa phương. Vậy ông đánh giá như thế nào về tiềm năng phát triển du lịch gắn với ẩm thực ở Tuyên Quang hiện nay?

Ẩm thực Tuyên Quang phong phú với nhiều sản phẩm đậm chất văn hóa địa phương.

Ông Nguyễn Thường Quân: Tuyên Quang có 8 món ăn lọt vào Top 100 món ăn đặc sản Việt Nam gồm: xôi ngũ sắc, bánh trứng kiến, hoa kè nhồi thịt, thịt lợn đen Lăng Can, mèn mén, cháo ấu tẩu, thắng cố và thịt lợn cắp nách. Điều này chứng tỏ ẩm thực xứ Tuyên cũng phong phú, đa dạng với nhiều sản phẩm đậm chất văn hóa từ vùng thấp đến vùng cao. Khi kết nối các không gian ẩm thực lại với nhau, ngành du lịch tỉnh hoàn toàn có thể xây dựng những food tour mang dấu ấn riêng - nơi mỗi hành trình đều có câu chuyện, cảm xúc và những điểm dừng chân giàu bản sắc thu hút du khách. Đặc biệt, du khách nước ngoài rất thích thú với du lịch cộng đồng, thưởng thức phong cảnh, văn hóa làng bản, thưởng thức những món ăn dân tộc độc đáo.

Vừa rồi, khi tham gia Ban giám khảo Hội thi ẩm thực trong khuôn khổ Lễ hội hoa Tam giác mạch 2025, tôi ấn tượng cách bà con kể câu chuyện quê hương mình qua từng nguyên liệu, cách chế biến, cách bày biện. Nhiều món ăn được sáng tạo mới mẻ nhưng vẫn giữ nguyên hồn cốt, tạo nên dấu ấn rất riêng của vùng đất. Ẩm thực là “cửa ngõ” chạm vào cảm xúc. Nếu biết phát huy lợi thế, tôi tin rằng Tuyên Quang có thể trở thành điểm đến ẩm thực hấp dẫn góp phần vào tăng trưởng du lịch trong giai đoạn mới.

Phóng viên: Đóng góp cho sự phát triển của du lịch ẩm thực, chính là lực lượng đầu bếp. Vậy Hiệp hội Dạy nghề và việc làm Đầu bếp Việt Nam có phương hướng như thế nào để đào tạo đội ngũ đầu bếp trong thời gian tới, thưa ông?

Ông Nguyễn Thường Quân: Tôi thấy nhu cầu và cơ hội nghề bếp tại Việt Nam hiện nay rất lớn, nhưng số lượng đầu bếp được đào tạo bài bản vẫn còn khiêm tốn. Đây chính là điểm nghẽn mà chúng ta phải sớm tháo gỡ nếu muốn ẩm thực Việt Nam hội nhập và phát triển. Thời gian tới, Hiệp hội sẽ tiếp tục mở rộng mạng lưới đào tạo trên cả nước, chuẩn hóa kỹ năng nghề, nâng cao chất lượng món ăn Việt và tạo dựng đội ngũ nhân lực đáp ứng nhu cầu của xã hội. Với Tuyên Quang, du lịch cộng đồng đang phát triển mạnh mẽ, nhưng phần lớn chủ homestay hay hộ kinh doanh dịch vụ ẩm thực đều là người dân bản địa. Họ rất khéo tay, nắm rõ sản vật quê hương, song lại thiếu kiến thức và kỹ năng làm bếp chuyên nghiệp. Tỉnh nên hỗ trợ mở các lớp dạy nấu ăn, hướng dẫn xây dựng thực đơn, cách kể chuyện văn hóa qua món ăn, tổ chức chợ phiên ẩm thực theo mùa nhằm thu hút du khách. Khi mỗi người dân trở thành “đại sứ” ẩm thực, thì Tuyên Quang sẽ tạo ra những sản phẩm du lịch khác biệt và bền vững.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!

Thực hiện: Quỳnh Châu