Sổ pìa đò đì dày dài pẳn rạch náo zà! (Sổ đất rừng nhà mình bị dính nước mưa rách mất rồi!).

- Pẩy lằm tổ ủy ban xa tâu hâu hự. Bặt lẳng nừ đây đợt au do (Thế phải ra báo với xã để cấp lại. Nhớ lần sau cẩn thận nhé!).

- Tọc pay thẻn! Tọc pay thẻn!

Buổi tuyên truyền, ký cam kết về bảo vệ rừng tại Bản Giáng, xã Trung Sơn (Yên Sơn) rôm rả như vậy đó! Người nói tiếng Nùng, tiếng Dao, tiếng Kinh nhưng anh Đặng Phúc Trường, cán bộ xã vẫn “phát sóng ngắn” trả lời hết. Cũng như anh Trường, nhiều cán bộ ở cơ sở nhờ thông thạo tiếng dân tộc thiểu số mà được bà con yêu quý, tin tưởng, tuyên truyền “lọt tai” lắm!

Từ chuyện “phát sóng ngắn”

Anh Đặng Phúc Trường vẫn còn nhớ như in ngày đầu mới nhận công tác tại UBND xã Trung Sơn (Yên Sơn), anh được giao nhiệm vụ phụ trách thôn Bản Giáng. Bà con nơi đây chủ yếu nói với nhau bằng tiếng Nùng, người già không biết nói tiếng Kinh nên việc giao tiếp với bà con gặp nhiều khó khăn.

 Anh nhớ lại chuyện vui khi có lần lên bản, cụ già người Nùng tỏ ý muốn theo anh đi cùng xuống chợ nhưng không hiểu tiếng nên anh chỉ cười cười rồi cứ thế đi về. Lúc sau thấy cụ đi bộ theo suốt đến tận dưới chân rồi ngồi lên xe máy, anh chở lòng vòng mà không hiểu cụ muốn đi đâu. Mãi sau nhờ người khác phiên dịch mới đưa cụ đến đúng chỗ… Rồi có lần ở lại ăn cơm cùng bà con, mấy cô gái trẻ cứ “Khỉn hơi nào!” (uống cạn nhé!), mình không hiểu gì cứ gật, thế là hôm đó say rượu bí tỉ với mấy cô.  

Anh Đặng Phúc Trường, cán bộ địa chính UBND xã Trung Sơn (Yên Sơn) vận động người Nùng Bản Giáng
 ký cam kết bảo vệ rừng.

Với anh Trường, giờ nhắc lại thì đó là kỷ niệm vui nhưng ngày trước thì đó là nỗi ám ảnh với những sự cố “dở khóc, dở cười”. Sau mấy lần va vấp, anh cán bộ trẻ quyết tâm cùng “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” để “cùng nói tiếng Nùng” với bà con.

Còn đồng chí Phù Đức Lâm, Chủ tịch UBND xã Hồng Quang (Lâm Bình) nhớ mãi sự cố về việc “lệch sóng”. Đồng chí bảo, ngày mới đi công tác còn vụng về lắm. Đến nhà ăn cơm người Tày, giữa chừng thì chị chủ nhà ngại ngần nói “Khẩu pết nó” (nghĩa là hết cơm rồi) nhưng anh cán bộ trẻ không hiểu cứ ngồi đợi mãi…

Rồi có lần đi tuyên truyền bà con người Dao phát triển kinh tế rừng. Mấy cụ già cứ thắc mắc về việc giao đất rừng anh không biết cách giải thích cặn kẽ vì vốn tiếng phổ thông các cụ biết không nhiều. Với người Dao rừng như máu thịt, như hơi thở rồi, không hiểu thì càng phải hỏi mà hỏi thì cán bộ không biết giải thích thì tin ai đây! Qua bao “sự cố” như vậy, việc học tiếng Dao, tiếng Tày và cả tiếng Mông của người cán bộ Pà Thẻn Phù Đức Lâm cứ thôi thúc như một lẽ tự nhiên. Nay, anh là một cán bộ xã hiếm có ở Lâm Bình khi biết 4, 5 thứ tiếng dân tộc.

… đến bí quyết học “nội ngữ”

Tuyên Quang có nhiều dân tộc anh em, mỗi dân tộc có tiếng nói riêng. Cán bộ tại thôn bản và xã là những người thường xuyên tiếp xúc để tuyên truyền vận động người dân. Do đó, việc cán bộ biết tiếng dân tộc thiểu số được gọi là học "nội ngữ" trở thành cách làm hiệu quả để thực hiện tốt công tác dân vận. Và hành trình học “nội ngữ” cùng bà con miền núi có bao điều thú vị.

Chị Nguyễn Thị Mỵ, Trạm Trưởng Trạm Y tế xã Hùng Lợi (Yên Sơn) là người Kinh mà chị nói thành thạo được thêm 4 thứ tiếng của dân tộc Mông, Dao, Tày, Nùng. Chị là cán bộ y tế thường xuyên giao tiếp khám bệnh với bà con, trong đó đa số đồng bào Mông không biết nói tiếng Kinh. Thế là chị phải tìm mọi cách khai thác hết biểu hiện bệnh tình để chẩn đoán chính xác. Khi được hỏi bí quyết chị dí dỏm nói, ngày đầu công tác khi khám bệnh chị phải dùng động tác. Ví như muốn người bệnh co chân lên thì chị cũng co chân, bà con hiểu ý rồi phát âm cho chị nghe: “Chỉa à tư” (co đầu gối); khi bảo nằm lên giường để khám là mình cũng phải lên nằm trước, bệnh nhân lại nói “Pư khừ trư” (nằm úp sấp)… Dần dà như thế chị học theo và buộc phải nhớ vào đầu để thuận lợi cho việc khám bệnh.

Còn đối với anh cán bộ người Kinh Vũ Văn Nam thì bí quyết nói thành thạo tiếng Mông đó là thực hiện 3 cùng “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” để “cùng nói tiếng của bà con”. Anh Nam chia sẻ, trước đây với vai trò là Trưởng Công an xã Yên Lâm, anh luôn tận dụng mọi điều kiện để xuống cơ sở, chuyện trò, làm việc, ăn cơm cùng họ.

Đồng chí Cháng A Đềnh, Bí thư Chi bộ thôn Tiên Tốc, xã Bình An (Lâm Bình) hướng dẫn hộ người Dao chăn nuôi trâu vỗ béo.
 

Anh bảo: “Mình phải biết tiếng của đồng bào, thì đồng bào mới tin tưởng và chia sẻ với mình được. Chính những người dân cũng là người thầy của mình. Điều quan trọng là mình phải chủ động học hỏi, khi mình ăn cơm, uống nước, hỏi ăn cơm là gì, uống nước là gì… Nói đi nói lại là thạo ngay thôi”.

Những người con của bản

Câu chuyện về người Kinh, Tày, Dao nói tiếng Mông thì nhiều nhưng cán bộ người Mông chủ động học tiếng Dao, Tày… để tuyên truyền thì ít lắm. Đồng chí Cháng A Đềnh, Bí thư Chi bộ thôn Tiên Tốc, xã Bình An (Lâm Bình) là “của hiếm” khi chủ động học tiếng Dao để tuyên truyền cho bà con người Dao phát triển kinh tế.

Thôn Tiên Tốc có 60 hộ người Mông và 15 hộ dân tộc Dao. Người Dao là di dân từ thôn Tân Hòa. Bà con đến nơi ở mới còn nhiều khó khăn vất vả, nhiều năm qua Bí thư Chi bộ luôn quan tâm vận động bà con phát triển kinh tế. Ông La Văn Tịnh chia sẻ: “Trước đây nhà mình chỉ biết trồng sắn, trồng ngô, thả rông trâu, bò nay đã biết trồng mía, chăn nuôi vỗ béo trâu. Từ kinh nghiệm chăn nuôi trâu của người Mông, cán bộ A Đềnh đã nhiệt tình hướng dẫn mọi quy trình. Anh vừa nói bằng cả tiếng phổ thông và tiếng Dao nên các hộ dân đều tin theo.

Hiện nay, tổng đàn trâu của cả thôn giờ đã lên tới 167 con, trong đó 15 hộ người Dao có 45 con. Cuộc sống người Dao ngày càng khấm khá, nhiều hộ đã vươn lên thoát nghèo từ nuôi trâu như hộ Đặng Phúc Thọ, Bàn Tiến Chu...

Biết tin anh Đặng Phúc Trường, cán bộ địa chính UBND xã Trung Sơn (Yên Sơn) lên tuyên truyền và ký cam kết chăm sóc, bảo vệ rừng. Bà con người Nùng Bản Giáng đến đông đủ ở nhà văn hóa thôn. Trưởng thôn Thèn Văn Hiển cho biết, trước đây Bản Giáng có nhiều “lâm tặc” lắm, thế nhưng được các cán bộ trong đó có cán bộ Trường nhiều năm “cắm bản” để tuyên truyền nên tình trạng phá rừng nay không còn.

Chính cách “phát sóng ngắn” linh hoạt của anh Trường đã tạo được sự gần gũi khiến bà con tin tưởng. Có những người trước kia phá rừng, dọa đánh… thế mà sau bao năm nhờ sự khéo léo anh đã dần cảm hóa và nhận anh là “bạn tồng”. Anh Thèn Văn Dương (là bạn tồng của anh Trường) chia sẻ: “Trước kia mình từng có ý định tham gia phá rừng phòng hộ. Anh Trường đã gần gũi, giải thích về hành vi vi phạm pháp luật, mình đã hiểu và rèn luyện phấn đấu trở thành cán bộ dân số của thôn bản”.

Còn đó rất nhiều câu chuyện mà thú vị cũng như “quả ngọt” gặt hái được trên hành trình học tiếng “nội ngữ” của cán bộ cơ sở. Với sự linh hoạt, khéo léo nhiều cán bộ miền núi đã tạo được niềm tin, đạt hiệu quả trong công tác tuyên truyền vận động. Và điều đặc biệt họ đã trở thành những người con yêu quý của bản người Tày, người Dao, người Nùng nơi đây.