Có lẽ, ít ai biết được Lán hang Bòng, thôn Bòng, xã Tân Trào (Sơn Dương) chính là nơi Bác Hồ ở nhiều lần và lâu nhất tại Tân Trào, trong suốt 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp. Căn lán nhỏ luôn được người dân địa phương bảo vệ, giữ gìn, thể hiện lòng kính yêu với Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Hang Bòng nằm gần sát chân núi phía Tây xã Tân Trào, cách sông Phó Đáy khoảng 300m. Trước hang có một giếng nước tự nhiên được hình thành từ các khe đá. Vị trí của hang không quá khuất nhưng đủ kín đáo, thuận tiện cho việc sinh hoạt, làm việc và quan sát từ xa. Chính vì những lý do đó, nên Bác Hồ đã chọn dựng lán tại hang Bòng và ở đây đến 3 lần, lần lâu nhất khoảng hơn 1 năm. Lán hang Bòng rộng khoảng 20m2, được làm theo kiểu nhà sàn 1 gian, hiên lán bằng mái lá, lưng lán tựa vào vách hang. Từ đây, có thể nhìn rõ con đường vào trung tâm xã Tân Trào, dòng sông Phó Đáy, mái đình Hồng Thái.

Lán hang Bòng nơi Bác Hồ ở và làm việc lâu nhất.

Lần thứ nhất Bác Hồ ở Lán hang Bòng là từ ngày 17/10/1949 đến ngày 1/9/1950 (thời gian hơn 10 tháng). Tại đây, Bác Hồ đã ký nhiều sắc lệnh quan trọng, trong đó có Sắc lệnh Tổng động viên; Sắc lệnh 121 (ngày 20/10/1949) ấn định cấp bậc, phù hiệu, cấp hiệu và quân phục cho quân đội quốc gia; Sắc lệnh 126 (ngày 4/11/1949) quy định về nghĩa vụ quân sự. Cũng từ nơi đây, đầu năm 1950 Bác Hồ bí mật sang Liên Xô theo lời mời của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Ngày 27/7/1950, Bác gửi thư nhắc nhở Ban Tổ chức Trung ương nhớ và quan tâm đến anh em thương binh, gia đình liệt sỹ, gia đình có công với cách mạng. Ngày 1/9/1950, bác Hồ lên đường đi chỉ huy chiến dịch biên giới Thu Đông.

Ngày 10/10/1950, sau khi chiến dịch biên giới Thu Đông kết thúc thắng lợi, Bác Hồ trở lại Tân Trào, Người chọn ở Lán hang Bòng lần thứ hai và ở đây đến ngày 4/2/1951 (thời gian gần 4 tháng) để tiếp tục chỉ đạo kháng chiến. Đây cũng là thời gian Bác cùng Trung ương Đảng đưa ra nhiều quyết nghị quan trọng về nội chính và kinh tế. Cuối tháng 12/1950, Bác đến thôn Đá Bàn, xã Mỹ Bằng (Yên Sơn) thăm Chính phủ kháng chiến Lào. Sau đó Bác đi Kim Bình (Chiêm Hoá) dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (từ 11 đến 19/2/1951).

Lán hang Bòng.

Lần thứ ba Bác trở lại Lán hang Bòng là từ ngày 20/2/1951 đến 30/12/1952. Tại đây, Bác đã đưa ra nhiều quyết định quan trọng đối với sự nghiệp cách mạng. Đặc biệt là tháng 9/1952, nhân dịp kỷ niệm lần thứ 7 Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Bác Hồ ra lời kêu gọi đồng bào và chiến sỹ cả nước chuẩn bị đầy đủ điều kiện để chuyển sang tổng phản công, đi đến thắng lợi cuối cùng.

Trong thời gian ở Lán hang Bòng, dù bận rộn với việc nước, có lúc phải đối diện với muôn vàn khó khăn, bệnh tật nhưng Bác Hồ vẫn làm thơ, trong đó có nhiều bài thơ đã theo suốt chiều dài lịch sử thơ ca Việt Nam như: Đi thuyền trên sông Đáy, Chúc mừng năm mới, Sáu mươi tuổi, Nhớ chiến sỹ…

Đến thăm di tích Lán hang Bòng, mỗi người sẽ cảm nhận sâu sắc hơn về cuộc đời cách mạng của vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc nhưng vô cùng giản dị. Cuộc đời và sự nghiệp của Người mãi mãi là tài sản vô giá để lớp lớp thế hệ người Việt Nam học tập và noi theo.