Bộ phim “Bình minh đỏ” được đánh giá tốt về chuyên môn nhưng mới chỉ được chiếu trong các dịp kỷ niệm, liên hoan, chưa ra rạp cạnh tranh.

Cởi mở trong tư duy đặt hàng

Nhìn vào danh sách 30 phim có doanh thu cao nhất của điện ảnh Việt Nam (từ đơn vị thống kê phòng vé độc lập Box Office Vietnam), chỉ có phim “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” do Nhà nước đầu tư. Đây cũng là bộ phim truyện đầu tiên của mô hình Nhà nước và tư nhân bắt tay sản xuất. Cụ thể, Cục Điện ảnh (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) là chủ đầu tư, đã hợp tác với Galaxy Media & Entertainment, Saigon Concert, Hãng Phim Phương Nam để làm phim. Tác phẩm điện ảnh này được chuyển thể từ truyện dài cùng tên của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh về đề tài trẻ em nên phù hợp với tiêu chí được Nhà nước đầu tư, hỗ trợ. Khi công chiếu năm 2015, tác phẩm đã trở thành hiện tượng phòng vé, với doanh thu lên đến gần 80 tỷ đồng - con số đáng mơ ước với bất kỳ bộ phim nào lúc bấy giờ.

Cũng theo hướng này, có phim “Truyền thuyết về Quán Tiên” về đề tài chiến tranh cách mạng và “Thạch thảo” về chủ đề học đường được Nhà nước đầu tư 70% kinh phí sản xuất. Tuy nhiên, hai phim ra rạp chỉ đạt doanh thu gần 1 tỷ đồng, trong khi kinh phí sản xuất tiêu tốn 15-18 tỷ đồng. Chỉ có bộ phim về đề tài trẻ em “Maika - Cô bé đến từ hành tinh khác” ra mắt năm 2022, đạt doanh thu chiếu rạp tốt với 6,5 tỷ đồng, được giới chuyên môn đánh giá cao và tạo “làn sóng” hưởng ứng ở khán giả trẻ em.

Còn các phim khác gần đây được làm từ vốn đầu tư của Nhà nước như “Nơi ta không thuộc về” (Điện ảnh Quân đội nhân dân), “Bình minh đỏ” (Hãng Phim Hội Điện ảnh Việt Nam) mới chỉ được chọn chiếu trong các liên hoan phim, dịp kỷ niệm, chưa chiếu rạp cạnh tranh. Trước đó, nhiều phim do Nhà nước đặt hàng như “Sống cùng lịch sử” (Hãng Phim truyện Việt Nam), “Mộ gió” (Hãng Phim Nhã Phương), “Hợp đồng bán mình” (Hãng Phim Giải Phóng)… thưa vắng khán giả khi ra rạp.

Là đạo diễn nhiều phim Nhà nước đầu tư gây tiếng vang, Nghệ sĩ nhân dân Đặng Nhật Minh thẳng thắn cho rằng, nếu chỉ đặt hàng một vài đơn vị từng thuộc Nhà nước làm phim sẽ rất hạn chế, cục bộ. Các cơ quan quản lý nên tổ chức thi rộng rãi, “đãi cát tìm vàng”, chọn kịch bản, người làm phim tốt để đặt hàng.

Còn theo nguyên Phó Cục trưởng Cục Điện ảnh Đỗ Duy Anh, cần cởi mở trong tư duy đặt hàng phim, không chỉ về đề tài thiếu nhi, truyền thống lịch sử, mà đầu tư cả những phim về vấn đề đang được xã hội quan tâm, vừa mang tính giải trí vừa bảo đảm tính dân tộc, nhân văn, đáp ứng nhu cầu thưởng thức của khán giả hiện nay.

Ở góc độ khán giả, sinh viên Lê Hương Lan (Trường Đại học Văn hóa Hà Nội) chia sẻ: “Phim về đề tài chiến tranh, lịch sử, hay văn hóa phải có yếu tố hài hước, chi tiết kích thích khán giả thì mới nhiều người mua vé vào xem”.

Một cảnh trong phim “Maika - Cô bé đến từ hành tinh khác” ra mắt năm 2022, đạt doanh thu chiếu rạp tốt, được giới chuyên môn đánh giá cao.

Tạo hành lang hỗ trợ hiệu quả

Để phát triển điện ảnh trở thành ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo mũi nhọn, các chính sách của Nhà nước về hỗ trợ, đầu tư sản xuất phim rất quan trọng. Thực tế, chỉ có 2-3 phim truyện được Nhà nước đầu tư trong số khoảng 40 phim ra mắt mỗi năm. Kinh phí tối đa từ ngân sách nhà nước hiện là 20 tỷ đồng/phim truyện, trong khi các phim thị trường thường được đầu tư 50-60 tỷ đồng trở lên mới bảo đảm chất lượng. Do đó, để nâng cao chất lượng phim sử dụng nguồn ngân sách nhà nước, cơ chế, chính sách đặt hàng cần thay đổi.

Cục trưởng Cục Điện ảnh Vi Kiến Thành thông tin, đơn vị đã và sẽ tổ chức cuộc thi “Sáng tác kịch bản phim truyện điện ảnh” để tạo nguồn kịch bản cho Nhà nước và các đơn vị đầu tư sản xuất. Cùng với đó, nhằm tạo sự bình đẳng trong việc tham gia vào các dự án Nhà nước đặt hàng, Cục Điện ảnh đã có thư mời các đơn vị gửi kịch bản sản xuất phim sử dụng ngân sách nhà nước giai đoạn 2023-2025. Tuy nhiên, theo ông Vi Kiến Thành, vẫn còn nhiều rào cản để thu hút các đơn vị, nhân tài tham gia sản xuất phim sử dụng ngân sách nhà nước, như việc Nhà nước hay tư nhân là chủ sở hữu khi phim hoàn thành, các chính sách thuế, việc phân chia lợi nhuận…

Là người tìm lối sản xuất phim “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” khi ở cương vị Cục trưởng Cục Điện ảnh, Tiến sĩ Ngô Phương Lan, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam cho rằng: “Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia là không nhất thiết phải đầu tư kinh phí toàn bộ mà các cơ quan chức năng nên tính toán mục tiêu phát triển của từng mảng đề tài để đề xuất đầu tư, hỗ trợ với tỷ lệ phù hợp cho từng phim”.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông cho biết, hiện nay, việc xây dựng chính sách triển khai Luật Điện ảnh rất quan trọng, trong đó có vấn đề hợp tác công tư, huy động nguồn lực xã hội vào hoạt động sản xuất, phổ biến, phát hành, quảng bá, đào tạo nhân lực điện ảnh. Các cơ quan chức năng sẽ tiếp tục xúc tiến, xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý phù hợp, góp phần xây dựng và phát triển nền công nghiệp điện ảnh Việt Nam.