Thương hiệu quốc gia

Năm 2022 Tuyên Quang đăng cai tổ chức thành công Lễ đón nhận Bằng ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” là Di sản Văn hóa đại diện của nhân loại đối với 11 tỉnh có di sản Then. Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đến dự và phát biểu tại buổi lễ.

Chủ tịch nước nhấn mạnh, Then vừa là một loại hình văn nghệ dân gian, vừa là một biểu hiện của tín ngưỡng dân gian. Thực hành Then là nghi lễ không thể thiếu trong đời sống văn hóa tâm linh của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái ở các tỉnh miền núi phía Bắc của Tổ quốc. Với những giá trị nghệ thuật độc đáo, Then đã góp phần hun đúc tâm hồn, tình cảm và ý chí, khát vọng vươn lên, xây đắp cuộc sống ấm no, hạnh phúc của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái, được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. 

Một tiết mục Thực hành Then tại Lễ đón nhận Bằng ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Nghệ nhân Ưu tú, nhà nghiên cứu Then học Ma Văn Đức, dân tộc Tày, hội viên Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh, nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, theo quan niệm dân gian “Then” có nghĩa là “Thiên - Trời”, là tín ngưỡng cúng linh thiêng của đồng bào Tày, phản ánh các quan niệm về con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Các lễ Then diễn tả hành trình thầy Then dâng lễ vật và cầu mong những điều tốt đẹp nhất cho cộng đồng, dòng họ, gia chủ trong đời sống, sản xuất, sức khỏe. Người ta chia Then theo hình thức thể hiện: Then quạt, Then Tính hay Then cầu yên, Then lễ hội…

Tuyên Quang có gần 25% dân số là đồng bào Tày, là dân tộc thiểu số đông nhất tỉnh, chủ nhân xa xưa của vùng đất này. Chính vì điều đó mà di sản Then có tính phổ quát, bao trùm rộng rãi đời sống tâm linh, văn hóa của cư dân địa phương. Tính nổi trội, độc đáo của Then mà năm 2013, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Nghi lễ Then của Tuyên Quang là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. 

Xưa đến nay Then vẫn trường tồn với thời gian, lý giải về điều này Nghệ nhân nhân dân Hà Thuấn, thôn Tân Hợp, xã Tân An (Chiêm Hóa) chia sẻ, vì Then liên quan đến các bài cúng, thể hiện đến tín ngưỡng, tâm linh của người Tày. Mà cúng trong gia đình, dòng họ, cộng đồng thì truyền từ đời nọ sang đời kia. Theo Nghệ nhân nhân dân Hà Thuấn, người muốn làm thầy Then phải thực sự có năng lực, uy tín. 

Truyền dạy Then cho thế hệ trẻ.

Điệu Then còn mãi…

Hơn hai thập kỷ qua, phong trào “phóng tác” Then cổ thành các bài hát Then mới phát triển khá nhanh chóng. Giờ Then mới phát triển như một “dòng âm nhạc” tiêu biểu của đồng bào Tày. Nhiều nghệ nhân Then tích cực sáng tác và truyền dậy hát Then, chơi đàn Tính cho con cháu, thanh niên địa phương. Các câu lạc bộ hát Then, đàn Tính được thành lập, trở thành món ăn tinh thần của nhân dân trong ngày lễ Tết, trong mỗi dịp du khách đến thăm Tuyên Quang.

Đồng chí Âu Thị Mai, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch khẳng định, chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị của di sản Then được tỉnh Tuyên Quang chú trọng trong những năm gần đây. Toàn tỉnh hiện có hàng trăm câu lạc bộ hát Then, đàn Tính được thành lập. Tỉnh thường xuyên tổ chức liên hoan hát Then, đàn Tính cấp tỉnh, huyện, xã để các nghệ nhân, diễn viên quần chúng có dịp để giao lưu.

Thầy Then chủ trì lễ cúng trong Lễ hội Lồng tông.

Ngành Văn hóa tỉnh đang tiếp tục rà soát, lập hồ sơ các nghệ nhân thực hành Then, kiểm kê chuyên đề di sản Then, tổ chức phục dựng, bảo tồn nghi lễ cấp sắc Then, mở các lớp truyền dạy thực hành Then tại các xã có nghệ nhân Then sinh sống. Cùng với đó, tỉnh luôn chú trọng tuyên truyền, quảng bá về di sản Then trên các phương tiện thông tin đại chúng, qua các sự kiện chính trị, kinh tế, văn hóa nghệ thuật, các cuộc thi, liên hoan, hội diễn trong nước và quốc tế.

Nhận xét về Then, nhà văn Cao Duy Sơn, Phó Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam cho rằng, Tuyên Quang đã thực hiện tốt công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản Then, làm tôn lên bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số, trong đó có văn hóa của đồng bào dân tộc Tày. Di sản Then là hồn cốt xứ Tuyên, tác động sâu sắc đến đời sống, tạo động lực cho con người sống có trách nhiệm với nhau, trách nhiệm với thiên nhiên. Then cũng là ngọn nguồn của thi ca, bồi đắp và nuôi dưỡng tâm hồn con người...