Những ngôi nhà trình tường hơn 60 năm tuổi.

Nhóm hộ Nà Rẻo có hơn 30 hộ dân, chung sống quây quần dưới chân núi quanh năm mây phủ, bao quanh là những rừng trúc sào cao vút. Thu nhập chủ yếu của người dân đến từ việc trồng cây trúc sào, dong riềng và chăn nuôi gia súc, gia cầm. Phụ nữ Dao vẫn lưu giữ và thực hành nghề dệt thổ cẩm và kỹ thuật vẽ hoa văn bằng sáp ong truyền thống.

Hài hòa với cảnh quan, dãy nhà trình tường hơn 60 năm tuổi vẫn giữ được kiến trúc bản địa đặc trưng tương đối nguyên vẹn. Ðược xây dựng vào khoảng những năm 1960 theo một tổng thể thống nhất, bao quanh dãy nhà là hàng rào kè đá kiên cố với bậc thang lên xuống cũng được xếp bằng đá.

Ðiểm nhấn là nền nhà được làm bằng đất sét, tường được đắp bằng đất chắc chắn, mái lợp ngói âm dương mang dáng dấp cổ kính. Cả xóm có một dãy gần chục căn hộ liền kề nhau, còn lại vài căn nhà cùng một kiểu kiến trúc nằm riêng rẽ, nối tiếp kéo dài. Dấu ấn nếp sống sinh hoạt cộng đồng thể hiện qua bể nước dùng chung và ngô, lúa thu hoạch được cất giữ trong những chiếc lán đầu hồi.

Những mái nhà lợp ngói âm dương đã nhuốm màu thời gian. Sự xô lệch, nứt vỡ càng khiến dãy nhà trình tường toát lên vẻ xưa cũ. Thi thoảng, nhóm hộ Nà Rẻo lại rộn ràng tiếng cười nói của những người khách phương xa đến tham quan, chụp ảnh, quay flycam ghi lại phong cảnh nơi đây.

Dạo một vòng quanh khu, chúng tôi nhận thấy nhịp sống ở đây tương đối chậm, chưa có sự tác động của nhịp sống hiện đại. Vì vậy, môi trường văn hóa bản địa được lưu giữ rất tốt. Người dân luôn thuần hậu, thân thiện khi có khách đến thăm. Sở hữu vốn tài nguyên văn hóa-du lịch độc đáo, nhưng nhóm hộ Nà Rẻo chưa biết cách khai thác và tận dụng lợi thế này để phát triển du lịch cộng đồng.

Tiếp chuyện chúng tôi trong căn nhà bài trí đơn giản, ông Chu Ứng Tích cho biết, ngôi nhà ông đang ở được bố mẹ xây vào khoảng năm 1964. Trong quá trình sinh sống, ngoài vài lần lợp lại mái ngói âm dương, bên trong căn nhà chưa tu sửa lần nào. Gần đây, nhiều đoàn du khách đến tham quan, tìm hiểu bản sắc văn hóa dân tộc và nghề truyền thống vùng cao. Họ rất thích thú ngắm nghía dãy nhà. Tuy nhiên, để phục vụ du lịch, người dân cần cải thiện cảnh quan, môi trường chung quanh, chỉnh trang nhà ở, xây dựng nhà vệ sinh sạch sẽ.

Sống cùng dãy nhà liền kề, chị Chu Thị Liên chia sẻ, mọi người trong khu rất gắn bó, ít có sự dịch chuyển, biến động. Ðiểm chung của những ngôi nhà này là bên trong xuống cấp và thiếu ánh sáng. Nguyện vọng của một số người dân là được sửa sang, cải tạo bên trong để thuận tiện cho sinh hoạt hằng ngày.

Với lợi thế được thiên nhiên ưu đãi, nằm trong khu vực Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng, bản sắc văn hóa của người Dao được lưu giữ rất tốt, huyện Nguyên Bình đang tập trung phát triển du lịch sinh thái gắn với trải nghiệm văn hóa.

Với chủ trương khai thác tiềm năng, tài nguyên nhưng hạn chế tác động vào thiên nhiên, chính quyền địa phương khuyến khích người dân Nà Rẻo hạn chế nâng cấp, tu sửa làm thay đổi kết cấu nguyên bản của ngôi nhà. Tuy nhiên, việc bảo tồn kiến trúc nhà ở cần song song với việc cải thiện môi trường sống của người dân.

Chia sẻ về hướng phát triển tài nguyên du lịch độc đáo này, Chủ tịch UBND huyện Nguyên Bình Ðào Nguyên Phong cho biết: "Với điểm nhấn về kiến trúc và cảnh quan, huyện hỗ trợ kinh phí để người dân nhóm hộ Nà Rẻo tu sửa những tường đất bong tróc, xuống cấp.

Bên cạnh đó, chúng tôi tập trung đầu tư cơ sở hạ tầng cho các điểm du lịch cộng đồng Hoài Khao, điểm tham quan vọng cảnh đỉnh Phia Oắc, rừng trúc Bản Phường, vườn thanh long đá, chợ phiên Phia Ðén… từ đó, kết nối với dãy nhà trình tường Nà Rẻo, tạo ra các tour, tuyến, điểm đến hấp dẫn".

Một vốn quý khác là người dân nơi đây đang nắm giữ bí quyết dựng nhà trình tường hoàn toàn thủ công, cùng kỹ thuật tạo hoa văn sáp ong trên trang phục truyền thống. Bên cạnh chính sách bảo tồn và lưu giữ những tri thức dân gian, chính quyền cần hướng dẫn người dân xây dựng và phát triển sản phẩm du lịch trên cơ sở tài nguyên đa dạng này, từ đó tạo sinh kế, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân địa phương.