Hội thảo do Hội Di sản văn hóa Việt Nam phối hợp Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức, nhân kỷ niệm 20 năm Công ước về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO, hướng tới kỷ niệm 20 năm Ngày thành lập Hội Di sản văn hóa Việt Nam và 20 năm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11/2004 - 23/11/2024).

Luật hóa nội dung Công ước

Công ước về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) thông qua năm 2003 (Công ước 2003). Ngày 5-9-2005, Việt Nam chính thức tham gia và trở thành một trong 30 quốc gia đầu tiên gia nhập Công ước quốc tế quan trọng này.

Theo Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), Việt Nam là một trong những quốc gia sớm đưa nội dung về di sản văn hóa phi vật thể vào Luật Di sản văn hóa (2001, 2009). Điều này đã góp phần quan trọng vào thành quả bảo vệ di sản văn hóa nói chung trong suốt hơn 20 năm qua, được quốc tế đánh giá cao, góp phần bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, tạo bức tranh chung, đa dạng văn hóa của nhân loại.

Biểu diễn ca trù.

Đánh giá kết quả 20 năm thực hiện các cam kết bảo vệ di sản, Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho rằng, việc triển khai thực hiện Công ước bảo vệ di sản của UNESCO tại Việt Nam là một quá trình đầy khó khăn, thách thức. Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa (2009) có định nghĩa mới, trong đó nêu cao vai trò của cộng đồng. Từ những quy định trong Luật, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nghị định Quy định về xét tặng danh hiệu "Nghệ nhân nhân dân", "Nghệ nhân ưu tú" trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Sau 3 đợt phong tặng vào các năm 2015, 2019, 2022, có 1.881 nghệ nhân trên các lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú, Nghệ nhân nhân dân.

Để di sản tỏa sáng

Việc Việt Nam gia nhập Công ước của UNESCO về bảo vệ di sản đã tạo hiệu ứng lớn, đánh thức nhiều di sản tưởng như đã ngủ quên. Tại Hà Nội, nhận thức trong việc cần phải có hành động cụ thể trong bảo tồn di sản được bắt đầu từ công tác kiểm kê. Trưởng phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội) Phạm Thị Lan Anh cho biết: Từ năm 2013, Hà Nội bắt đầu đẩy mạnh công tác lập danh mục, tổ chức kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể. Kết quả đã kiểm kê, Hà Nội có 1.793 di sản, trong đó, di sản về lễ hội chiếm nhiều nhất (1.200); đến nay, Hà Nội có 32 di sản được ghi danh là di sản văn hóa của thế giới và quốc gia.

Ở góc độ nghiên cứu, GS.TS Nguyễn Thị Hiền, Khoa các khoa học liên ngành (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định: Việc gia nhập Công ước và sau đó nhiều di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO ghi danh đã tạo động lực to lớn để các địa phương thực hiện bảo tồn, phát huy di sản hiệu quả. Đến nay, một số di sản các địa phương thực hiện tốt chương trình hành động quốc gia bảo vệ di sản như: Quan họ Bắc Ninh, hát Xoan Phú Thọ, ca trù Hà Nội...

Nêu ví dụ sinh động về hiệu ứng của việc tham gia Công ước UNESCO 2023, Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý cho biết, Công ước “Khuyến khích các quốc gia thành viên cùng đệ trình hồ sơ đề cử đa quốc gia vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp và danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại khi di sản được phát hiện trên lãnh thổ của hơn một quốc gia thành viên”. Năm 2015, Việt Nam có di sản kéo co của một số cộng đồng thuộc 4 tỉnh, thành phố là Bắc Ninh, Hà Nội, Lào Cai và Vĩnh Phúc đã được ghi danh ở hạng mục hồ sơ đa quốc gia cùng với Cambodia, Hàn Quốc và Phillipines.

Theo PGS.TS Đỗ Văn Trụ, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam, việc thực hiện đúng các cam kết trong Công ước UNESCO 2003 đã đem đến cho Việt Nam nhiều cơ hội chia sẻ, học hỏi kinh nghiệm quốc tế; bổ sung nhiều nội dung quan trọng vào hệ thống văn bản pháp luật...