Những cách làm tùy tiện

Một vụ việc đáng tiếc vừa xảy ra tại di tích chùa Thổ Hà (xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang). Đó là, một khối bia cổ của di tích đã bị vỡ thành nhiều mảnh trong quá trình dịch chuyển, phục vụ công tác trùng tu, tôn tạo di tích. Điều đáng nói, đây là hiện vật quý có tuổi đời hàng trăm năm và việc di dời khối bia cổ này không có trong hồ sơ thỏa thuận tu bổ chùa Thổ Hà được phê duyệt. Theo Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Giang Trần Minh Hà, đây là “sơ suất” khi lập phương án tu bổ.

“Do nền chùa thấp, mỗi lần mưa lụt lại bị ngập, hỏng hóc hiện vật, nên cần thiết phải nâng cốt nền khuôn viên chùa. Chủ đầu tư, đơn vị thi công và Ban giám sát cộng đồng địa phương đã thống nhất dịch chuyển bia đá phục vụ nâng cốt nền, tuy nhiên không đánh giá hết hiện trạng của bia đá. Hiện tại, Sở đã yêu cầu tạm dừng việc dịch chuyển, tiến hành bảo vệ, đồng thời báo cáo, xin ý kiến chỉ đạo của các cấp có thẩm quyền”, ông Trần Minh Hà cho biết.

Trước đó, một vụ việc tương tự cũng xảy ra tại di tích chùa Đậu (xã Nguyễn Trãi, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội) khi địa phương tự ý đổi màu sơn khu vực Tam quan và “cấy” thêm nhiều công trình mới khác, khiến giá trị gốc của di sản bị sai lệch. Năm 2018, việc tu bổ đình Lương Xá (huyện Ứng Hòa, Hà Nội) cũng gây bức xúc trong dư luận, do cách làm tùy tiện của địa phương.

Không dừng lại ở đó, danh sách di tích bị làm sai, sửa ẩu những năm qua tiếp tục nối dài, như: Thành nhà Mạc (tỉnh Tuyên Quang) bị ví như “lò gạch” sau khi trùng tu; bia Quốc học Huế (tỉnh Thừa Thiên Huế) bị hư hỏng hay chùa Trăm Gian, chùa Bối Khê (Hà Nội) bị biến dạng… sau trùng tu, tôn tạo.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ, nhà nghiên cứu văn hóa Trần Lâm Biền cho rằng, những vi phạm trong công tác tu bổ, tôn tạo thời gian qua cho thấy hạn chế trong nhận thức về công tác bảo tồn di sản, dẫn đến tu bổ liều, làm theo cảm tính... Công tác tuyên truyền để người dân hiểu về giá trị di sản cũng như tầm quan trọng của việc gìn giữ “yếu tố nguyên gốc của di sản” vẫn chưa được chú trọng, khiến việc thực thi pháp luật về di sản văn hóa chưa đạt yêu cầu.

Để chấm dứt làm sai, sửa ẩu

Mặc dù trình tự, thủ tục cũng như điều kiện hành nghề tu bổ, phục hồi di tích đã được Chính phủ; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy định chặt chẽ hơn, nhằm nâng cao chất lượng tu bổ, ngăn chặn nguy cơ xâm hại di sản…, song trên thực tế, hoạt động này vẫn chưa được thực hiện nghiêm.

Để khắc phục tồn tại trên, Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam Phạm Mai Hùng cho rằng, cần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh trên địa bàn thông qua việc nâng cao vai trò của chính quyền cơ sở trong công tác bảo vệ di tích; tổ chức tuyên truyền, phổ biến sâu rộng giá trị di sản, khơi dậy ý thức, trách nhiệm của cộng đồng trong việc giám sát, bảo vệ di sản, ngăn chặn kịp thời việc làm sai, sửa ẩu.

Còn theo Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Lưu Trần Tiêu, nguyên Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, yếu tố cốt lõi trong bảo tồn là giữ gìn nguyên vẹn “yếu tố gốc cấu thành di tích”. Chính vì vậy, trong công tác bảo tồn, ngoài ý thức trách nhiệm của cán bộ, chính quyền và người dân, đòi hỏi phải có sự vào cuộc của nhiều ngành khoa học khác nhau. Cùng với việc áp dụng những kinh nghiệm, phương pháp truyền thống, cần ứng dụng những công nghệ hiện đại và đặc biệt là quan tâm đến công tác đào tạo nguồn nhân lực thực hiện công tác tu bổ, phục hồi.

Liên quan đến vấn đề này, Trưởng ban Quản lý di tích và danh thắng Hà Nội (Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội) Nguyễn Doãn Văn cho biết, Sở đã yêu cầu các đơn vị liên quan và các địa phương thuộc thành phố tăng cường quản lý, giám sát hoạt động bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích; đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân…

Còn Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Trần Đình Thành thông tin, Cục đã yêu cầu Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Giang thực hiện ngay việc tu bổ, đưa khối bia đá tại di tích chùa Thổ Hà về gần nhất với nguyên trạng, bảo đảm tính khoa học, an toàn, đúng quy trình, với sự tư vấn, thực hành của đơn vị có uy tín chuyên môn. Để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, thời gian tới, Cục sẽ tăng cường giám sát, bảo đảm khi thực hiện dự án tu bổ, tôn tạo di tích, phải được sự thỏa thuận của các cấp có thẩm quyền theo đúng quy định của Luật Di sản văn hóa.