Nghi lễ quan trọng này do thầy tào hoặc thầy pựt (thường gọi là thầy cúng) - người am hiểu văn hóa, phong tục truyền thống, được người dân tín nhiệm thực hiện. Muốn làm lễ giải hạn việc đầu tiên là phải tìm gặp thầy để xem ngày lành, sau đó tiến hành chuẩn bị lễ vật và đón thầy về nhà để làm lễ hoặc làm lễ tại nhà thầy. Theo thầy pựt Tô Quang Chung, thôn Rèn 1, xã Hòa An (Chiêm Hóa), lễ giải hạn hiện nay diễn ra văn minh, tiến bộ. Thời gian làm lễ thường chỉ diễn ra 1 ngày hoặc 1 đêm. Đặc biệt, các lễ vật cũng hết sức giản đơn, tùy thuộc vào thành ý của gia chủ. Chính vì sự tiến bộ này nên gia đình nào cũng có thể tiến hành nghi lễ cúng giải hạn, bất kể giàu hay nghèo.

Thầy pựt đang thực hiện nghi lễ cúng giải hạn.

Lễ giải hạn thông thường trải qua các bước: Nhập môn, thỉnh tướng (báo tổ tiên và mời tổ tiên về để con cháu dâng lễ vật); bốc mệnh (dự đoán bản mệnh của gia chủ để biết vận số trong cả năm); trừ tà (diệt trừ tà ma, quét sạch những vận xui, rủi ro...); hành yên, lập phú (cầu bình an, tài lộc).

Trong lễ cúng giải hạn ngoài những điệu hát cổ thì thầy sẽ dùng hai thẻ gỗ để gieo quẻ, để xin lộc tới cho gia đình. Vật dụng thầy dùng là có chiếc quạt và xóc nhạc (nhiều quả nhỏ ghép nối lại với nhau bằng các vòng tròn sắt hoặc đồng). Trang phục thầy pựt mặc khi làm lễ là áo cà sa, mũ (chỉ thầy pựt mới có áo cà sa, còn thầy tào không có áo cà sa) với màu sắc chủ đạo là đỏ, vàng, chàm, trắng. Mỗi một màu tương ứng với một vị thần linh.

Nội dung các bài cúng hiện nay được rút ngắn song vẫn đảm bảo ý nghĩa trong đời sống tinh thần. Đó là cầu cho một năm bình an, tai qua nạn khỏi; các thành viên trong gia đình khỏe mạnh, thóc gạo đầy bồ, gia súc, gia cầm sinh sôi, nảy nở, cây cối tốt tươi; nếu có việc phải đi đâu xa thì thượng lộ bình an, đi đến nơi về đến chốn…

Lễ cúng giải hạn còn có tính nhân văn sâu sắc thể hiện qua những điều răn. Đó là răn dạy con cháu phải nhớ ơn tổ tiên, hiếu kính cha mẹ, sống đoàn kết, gắn bó, bỏ qua những hiềm khích. Lời răn ấy còn hướng đến những giá trị tốt đẹp cho mỗi gia đình. Mong muốn con cháu học hành thành đạt, xây dựng gia đình hạnh phúc, làm rạng rỡ cho quê hương.

Đặc biệt, trong quá trình thực hành nghi lễ còn diễn ra nhiều hoạt động như hát, nhảy, gõ kẻng, xóc nhạc… để các đấng thần linh, các vị tiên tổ thấu những lời cầu ước của gia chủ. Nhờ vậy mà nhiều điệu múa, câu hát răn dạy con cháu được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Và những thầy cúng với sự hiểu biết của mình cùng với hệ thống sách cổ đã góp phần quan trọng trong việc gìn giữ kho tàng văn hóa của đồng bào dân tộc.